ضریب بتا یکی از شاخص‌های مهم در ارتباط با بازارهای مالی می‌باشد که از اصطلاحات رایج برای میزان ریسک سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود. درک درست از این مفهوم ما را در رسیدن به اهداف سرمایه‌گذاری و نیز شناخت کافی از شرایط بازار، یاری می‌کند. در این مقاله سعی بر این داریم تا مفهوم ضریب بتا و محاسبه آنلاین ضریب بتا را شرح دهیم.
ضریب بتا چیست؟
از مهم‌ترین مفاهیم موجود در رابطه با تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری با در نظر گرفتن ریسک و بازده آن، ضریب بتا می‌باشد. همواره در تصمیم برای سرمایه‌گذاری، شاخص بازدهی آن مورد توجه قرار می‌گیرد.
در سال‌های ابتدایی 1900 میلادی، تحلیلگران بازار سرمایه برای ارزیابی و تشخیص میزان ریسک، از ترازنامه استفاده می‌کردند. ترازنامه تا حد زیادی میزان بدهی‌ها و وام‌های شرکت‌ها را بررسی می‌کردند و داده‌هایی را برای تحلیلگران ارائه می‌دادند.
این داده‌ها میزان ریسک معامله برای سهام مدنظر را تعیین می‌کردند. معیار ریسک سرمایه‌گذاری، بر اساس حاشیه امن سود و نیز صورت‌های مالی و اختلاف قیمتی سهام با ارزش ذاتی آن مشخص می‌شود.
به شکلی که افزایش یا کاهش ریسک در معامله یکی از پارامترهای مورد سنجش قرار می‌گیرد. پس ضریب بتا یکی از شاخص‌های اصلی در تحلیل سهام مختلف در بازار سرمایه به شمار می‌رود تا ریسک و بازدهی را همواره در نظر داشته باشیم.
فرمول ضریب بتا
بتا یک فاکتور مهم برای تعیین ریسک سیستماتیک یک سهم یا یک دارایی می‌باشد. محاسبه بتا با استفاده از فرمول ریاضی ثابتی صورت می‌گیرد.
به‌طور کلی استراتژی بتا با در نظرگرفتن میزان ریسک بر اساس شاخص کل و همسویی با بازار، محاسبه می‌شود. در تعیین بتا، همواره بر مبنای عدد یک، عمل می‌کنیم. به این شکل که اگر عدد ضریب بتا 1/2 باشد، به این معنی است که با صعود یا نزول شاخص کلی بازار، سهم خریداری شده، 20 درصد بیشتر از بازار رشد یا افت می‌کند.
به طور کلی ضریب بتا شیب معادله رگرسیون خطی بازده دارایی به نسبت بازده بازار است که می‌تواند نشان‌دهنده نوسان قیمتی سهام در مقایسه با بازار کلی فعال در آن باشد.
به همین ترتیب فرمول ضریب بتا به شکل زیر تعریف می‌گردد:
که در آن ri بازه دارایی و rm بازده بازار می‌باشد. بدین صورت ضریب بتا می‌تواند نسبت ریسک سبد سهام را نسبت به ریسک بازار محاسبه کند.
محاسبه ضریب بتا برای صنایع بورسی بازار سهام
به طور مشخص می‌توان ضریب بتا را برای یک صنعت خاص و یا صنایع بورسی هم محاسبه نمود. با محاسبه ضریب بتا برای یک صنعت، تا حد زیادی می‌توان میزان بازدهی سرمایه‌گذاری را برای آن صنعت پیش‌بینی کرد.
همان‌طور که در قسمت قبل هم گفته شد، به طور مثال اگر ضریب بتا را برای یک صنعت 1/5 در نظر بگیریم، به این معنی خواهد بود که این سهام 50 درصد بیشتر از متوسط کلی بازار، توسعه‌پذیر می‌باشد.
همین‌طور اگر کمتر از عدد یک، مثلاً 0/80 باشد، به معنی این است که 20 درصد کمتر از متوسط بازار توسعه‌پذیر خواهد بود؛ بنابراین در تعیین ریسک‌پذیری برای سرمایه‌گذاری در یک صنعت خاص، محاسبه ضریب بتا می‌تواند نقش بسیار تأثیرگذاری داشته باشد.
انواع ضریب بتا و تأثیر آن در سبد و صندوق سرمایه‌گذاری
برای محاسبه ضریب بتا در صندوق سرمایه‌گذاری و یا یک سبد سهام، باید ابتدا تک‌تک سهام موجود در صندوق یا پرتفوی را مورد محاسبه قرار داد و سپس میانگین آن را بررسی نماییم تا به عدد بتا برسیم.
- اگر بتا سهم بزرگ‌تر از یک باشد به معنی این است که تغییرات صندوق سرمایه‌گذاری بیشتر از شاخص کلی بازار و در جهت با آن می‌باشد و میزان ریسک بیش از شاخص بازار در جریان است.
- اگر بتاسهم برابر با یک باشد به این معنی است که تغییرات صندوق برابر با تغییرات شاخص کلی بازار و هم‌جهت با آن می‌باشد به طوری که میزان ریسک برابر با شاخص بازار در حرکت است.
- اگر بتا سهم کوچک‌تر از یک باشد به این معنی است که تغییرات صندوق کمتر از تغییرات شاخص و هم‌جهت با آن بوده است یعنی میزان ریسک کمتر از شاخص بازار می‌باشد.
- اگر بتا سهم برابر با صفر باشد به این معنی خواهد بود که تغییرات صندوق هیچ ارتباطی با تغییرات شاخص بازار ندارد.
- اگر بتا سهم منفی باشد و عدد بتا بین صفر و منفی یک باشد، به این معنی می‌باشد که میزان ریسک کمتر از شاخص بازار و در جهت عکس آن، خواهد بود به‌عنوان‌مثال اگر عدد بتا منفی 0/5 بود، میزان ریسک 50 درصد است یعنی اگر شاخص بازار 100 درصد رشد کند، صندوق سرمایه‌گذاری 50 درصد افت خواهد کرد و اگر شاخص بازار 100 درصد افت کند، صندوق سرمایه‌گذاری 50 درصد رشد خواهد داشت.
- اگر بتا سهم کمتر از منفی یک مثلاً 1/2- باشد، به این معنی می‌باشد که تغییرات صندوق بیشتر از تغییرات شاخص بازار و در عکس جهت آن بوده است.
کاربرد ضریب بتا β
همان‌طور که تا حدی به آن اشاره شد، عدد ضریب بتا معرف میزان ریسک‌پذیری برای سرمایه‌گذار در بازارهای مالی مختلف می‌باشد که نسبت به شاخص کلی بازار معین می‌شود. هر چه بتای سهم عدد بالاتری داشته باشد، ریسک سرمایه‌گذاری بالاتری دارد و هرچقدر بتای سهم، پایین باشد، کم‌ریسک‌تر خواهد بود.
مهم‌ترین کاربرد ضریب بتا در بازار سرمایه، بررسی و تحلیل ریسک و بازده سهام یا سبد سهام در جریان حرکت بازار می‌باشد. طبق این ضریب می‌توان استراتژی مناسبی برای خرید یا فروش سهام یا دارایی خود لحاظ کرد تا معامله درست و مطمئنی داشته باشیم.
بازده هر سهم بر اساس میزان سرمایه‌گذاری در زمان خرید، تقسیم سود نقدی توسط سهام و قیمت تابلو در زمان فروش، مشخص می‌شود. به همین نحو ضریب بتا در تعیین بازدهی سبد سهام یا صندوق سرمایه‌گذاری نقش مؤثری دارد.
عدد ضریب بتا درک و شناخت درستی از سهام بازار می‌دهد تا نسبت به ریسک سرمایه‌گذاری تصمیمات مهم‌تری بگیریم.
بتای سهم می‌تواند معرف این موضوع باشد که در زمان رونق بازار، از سهام دارای ضریب بتای بالا استفاده کنیم تا در زمان رشد، بازدهی بالاتری را برای سهام خود متصور شویم و همچنین برعکس این مورد، یعنی در زمان افول بازار، سهام با بتای پایین می‌تواند ریسک تدافعی داشته باشد تا در زمان افت، از ریسک کمتری برخوردار باشیم.
ضریب بتا سهم باید چقدر باشد؟
این مورد کاملاً بستگی مستقیم به سیستم معاملاتی و استراتژی شما برای سرمایه‌گذاری دارد. در واقع ضریب بتای کل بازار همواره یک است. با این اوصاف به طور معمول ضریب بتای بالای یک، برای سرمایه‌گذاری روی نوسانات شاخص در سبد سهام تأثیر زیادی دارد.
اگر قصد دارید در بازار منفی به سود مناسبی دست پیدا کنید، بهتر است از بتای منفی استفاده کرد. همین‌طور بتای یک برای سرمایه‌گذاری روی جهت شاخص مناسب به نظر می‌رسد و درصورتی‌که می‌خواهید سبد سهام شما مستقل از شاخص بازار باشد، بهتر است از ضریب بتای صفر، استفاده نمایید.
بتای منفی چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
در بخش‌های قبلی گفتیم که ضریب بتا می‌تواند عدد منفی داشته باشد. در این مواقع سهام یا دارایی، در خلاف جهت کلی بازار در حرکت خواهد بود و رفتاری خلاف جهت کلی بازار از خود نشان می‌دهد.
بتای منفی با وجود اینکه می‌تواند ریسک سیستماتیک را کاهش دهد، اما در بازارهایی که در حال رشد هستند، نسبت بازدهی کمتری خواهد داشت.
از طرفی دیگر طبق این استدلال باید گفت، ضریب بتای منفی در بازار در حال افت، در خلاف جهت بازار حرکت می‌کند و می‌توان در دوران رکود بازار به آن توجه کرد تا در آن دوران، راهکاری منطقی برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و افزایش بازدهی سهام داشته باشد.
در محاسبه بتا، میزان بازدهی سهام و بازدهی کلی بازار، با هم مورد سنجش قرار می‌گیرند. بازدهی سهام معمولاً با استفاده از نوسان روزانه قیمتی و بازدهی کلی بازار، طبق درصد تغییرات شاخص کل تعیین می‌شوند.
با وجود اینکه بعضی از نرم‌افزارها و سایت‌ها می‌توانند ضریب بتا را محاسبه کنند اما هر فرد می‌تواند با درنظرگرفتن بازده روزانه سهام و بازدهی کل بازار، در بازه‌های زمانی مختلف، ضریب بتا برای هر سهم را مشخص کند.
فیلتر ضریب بتا در بورس
فیلترنویسی یکی از بخش‌های جذاب در تشخیص سهام موردنظر برای خرید یا فروش در مقاطع مختلف است. با استفاده از الگوی فیلترنویسی می‌توانیم سهم‌هایی را که از الگویی پیروی می‌کنند و در دیدرس ما نیستند، شناسایی کنیم و طبق آن سهام موجود با انواع ضریب بتا را تشخیص بدهیم و از آن برای تصمیم‌گیری‌های خود استفاده کنیم.
برخی معامله‌گران می‌خواهند به‌سرعت سهامی که دارای بتای منفی یا مثبت و یا ثابت هستند را برای تحلیل بیشتر شناسایی کنند تا نسبت به شرایط کلی بازار، برای خرید یا فروش آن تصمیم‌گیری نمایند که فیلتر ضریب بتا این امکان را به راحتی به آنها می‌دهد.
جمع‌بندی
ضریب بتا یکی از مفاهیم مهم و تأثیرگذار در بازار سرمایه می‌باشد. این ضریب کارایی و کاربرد متنوعی در سرمایه‌گذاری روی سهام یا دارایی در انواع مختلف بازارها دارد.
همان‌طور که در این مقاله گفتیم، ضریب بتا در تعیین میزان ریسک و بازدهی سهام مختلف، کاربرد بسیاری دارد و نسبت به منفی بودن یا مثبت بودن شاخص کلی بازار، در استراتژی معاملاتی خود، از ضریب بتای مثبت و یا ضریب بتای منفی استفاده می‌کنیم.
شناخت کافی از ضریب بتای سهام نیاز به کسب آموزش و افزایش آگاهی در این خصوص دارد که در این مورد کارگزاری بیدار با سابقه طولانی در آموزش مفاهیم بورسی می‌تواند خدمات خود را به علاقه‌مندان حوزه سرمایه‌گذاری ارائه دهد و کافی است با دفاتر کارگزاری در تماس باشید.
