سرمایه‌گذاری بدون دانش و اطلاع از اصطلاحات بورسی ممکن است ضررهای جبران‌ناپذیری به جای بگذارد. یکی از اصطلاحات پرکاربرد سهام جایزه است که شرکت‌ها به سهامداران اختصاص می‌دهند.
در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار می‌خواهیم به سوال سهم جایزه چیست و چرا شرکت‌ها باید به ما جایزه بدهند، پاسخ دهیم. با ما همراه باشید.
سهام جایزه چیست؟
در افزایش سرمایه از محل سود انباشته و از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، تعدادی سهم به هر سهامدار تعلق می‌گیرد که سهام جایزه (Bonus shares) نام دارد.
سهام جایزه به زبان ساده، سهامی است که توسط شرکت به‌جای سود نقدی صادر می‌شود. سهامداران می‌توانند سهام جایزه را نیز همانند سهام عادی برای تامین نیازهای نقدینگی خود بفروشند. سهام جایزه خود مشمول مالیات نیست و بدون پرداخت کارمزد به سهامداران تعلق می‌گیرد، اما به هنگام فروش آن، سهامدار کارمزد فروش را به کارگزاری می‌پردازد.
سهام جایزه به سهامدارانی تعلق می‌گیرد که در زمان افزایش سرمایه شرکت در مجمع فوق‌العاده شرکت می‌کنند و میزان و درصد افزایش سهام، بستگی به درصد افزایش سرمایه شرکت دارد.
سهام جایزه بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای و بر اساس تعداد سهام پرداخت می‌شود. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن است به‌ازای هر پنج سهم نگهداری شده یک سهم پاداش بدهد.
مثال سهام جایزه
برای مثال فرض کنید شما سهامدار شرکتی هستید و ۱۰۰۰ سهم خریداری کرده‌اید. شرکت ۲۰۰درصد از محل سود انباشته افزایش سرمایه می‌دهد. به دلیل افزایش سرمایه بیش از 100 درصد، مدت‌زمان اضافه شدن سهم جایزه به پورتفوی شما بیش از 2 ماه طول می‌کشد.
پس از ثبت افزایش سرمایه، شما صاحب ۳۰۰۰ سهم از این شرکت می‌شوید، یعنی ۱۰۰۰ سهم خودتان خریداری کرده بودید، ۲۰۰۰ سهم نیز به‌عنوان سهم جایزه به شما تعلیق می‌گیرد و بابت ۲۰۰۰ سهم جایزه هیچ‌گونه مبلغی پرداخت نخواهید کرد. تأثیر سهم جایزه بر ترازنامه شرکت به این صورت است که بر دارایی‌ها و بدهی و حقوق صاحبان سهام تأثیر چشم‌گیری نخواهد داشت. تنها سرمایه اسمی شرکت تغییر خواهد کرد که عاملی در جذب قدرت نقدینگی برای شرکت می‌باشد.
انواع افزایش سرمایه با سهام جایزه
همان‌طور که گفته شد، زمانی که افزایش سرمایه از محل سود انباشته و همچنین از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها باشد، سهام جایزه به سهامداران تعلق می‌گیرد. در ادامه هر یک را بررسی می‌کنیم.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته
سود حاصله از فعالیت‌های شرکت، حق سهامداران است. با این حال، در اغلب مجامع عمومی عادی سالیانه بر اساس تصمیم هیأت مدیره تمامی سود تقسیم نمی‌شود و بخشی از آن به عنوان سود انباشته در حساب‌های شرکت باقی می‌ماند.
زمانی که سود انباشته به مقدار قابل توجهی می‌رسد، با تصمیم هیأت مدیره و مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار، می‌توان با انتقال آن به حساب سرمایه، دست به افزایش سرمایه زد.
در این مرحله، این نکته حائز اهمیت است که با افزایش سرمایه اسمی شرکت، تعدادی سهام جدید منتشر می‌شود. این سهام به عنوان سهام جایزه بین سهامداران تقسیم می‌شود؛ اما دارایی سهامدار بعد از افزایش سرمایه تغییر نمی‌کند.
به عبارت دیگر، حاصل ضرب سهام عادی و سهام جایزه هر سهامدار در قیمت جدید سهم، باید همان عدد دارایی قبلی وی باشد. به همین خاطر، قیمت سهم متناسب با درصد افزایش سرمایه، کاهش می‌یابد.
اگر از خواندن بند بالا تعجب کردید، این مثال را در نظر بگیرید. فرض کنید شما سهامدار شرکتی هستید و قبل از مجمع افزایش سرمایه، 10 درصد سهام شرکت برای شماست.
بنابراین وقتی افزایش سرمایه از محل سود انباشته صورت می‌گیرد، سرمایه جدیدی به شرکت وارد نمی‌شود و برای همین است که بعد از مجمع، مجموع دارایی شما تغییری نمی‌کند. سهام جایزه دریافت می‌کنید و در ازای آن از قیمت سهم کاسته می‌شود.
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی
زمین، ساختمان شرکت، تأسیسات و هر بخش دیگری از دارایی‌های شرکت، باید به ارزش تاریخی در ترازنامه گزارش شوند. دارایی‌های هر شرکت در طول زمان ارزش‌های بیشتری پیدا می‌کنند.
زمانی که ارزش روز آن‌ها با ارزش تاریخی‌شان تفاوت زیادی پیدا کند، ارزش آن‌ها مجدد ارزیابی و به ارزش روز گزارش می‌شود. تفاوت ارزش تاریخی و ارزش روز دارایی‌ها به سرمایه اسمی شرکت افزوده شده و افزایش سرمایه را رقم می‌زند.
با افزایش سرمایه شرکت، سهام جایزه منتشر و میان سهامداران و متناسب با دارایی هر سهامدار تقسیم می‌شود. در این روش نیز سرمایه‌ای وارد شرکت نشده است و دارایی کل هر سهامدار قبل و بعد مجمع یکسان است.
چرا شرکت‌ها سهام جایزه می‌دهند؟
شرکت‌ها برای تشویق مشارکت خرده‌فروشی و افزایش پایه سهام خود، سهام جایزه صادر می‌کنند. همچنین ممکن است سهام جایزه به‌منظور بازسازی ذخایر شرکت صادر شود. در واقع سهام جایزه سرمایه یک شرکت را افزایش می‌دهد اما دارایی خالص آن را افزایش نمی‌دهد.
توزیع سهام جایزه به سهامداران زمانی انجام می‌شود که شرکت در سرمایه‌گذاری با درآمدهای ناپایدار شرکت می‌کند.
جذابیت توزیع سهام جایزه از این لحاظ است که امکان فروش سهم جایزه برای افراد فراهم است و می‌توانند با فروش سهم جایزه نقدینگی وارد شرکت کنند.
آیا قیمت سهام پس از انتشار جایزه تغییر خواهد کرد؟
سهام جایزه در بازار منجر به کاهش ارزش سهام می‌شود. در واقع درآمد شرکت باید به تعداد بیشتری سهام تقسیم شود (سود هر سهم = تعداد سهام / سود خالص). از آنجا که سود ثابت مانده اما تعداد سهام افزایش یافته است،EPS کاهش خواهد یافت.
از نظر تئوری، وقتی EPS کاهش می‌یابد، قیمت سهام نیز باید به تناسب کاهش یابد. از دیگر دلایل توزیع سهم جایزه توسط شرکت‌ها، کاهش قیمت سهم و جذابیت سهم برای سهامداران جدید می‌باشد. سهامداران جدید برای خرید سهم با قیمت پایین، تشویق می‌شوند.
نحوه محاسبه قیمت بعد از اختصاص سهم جایزه
جهت محاسبه قیمت بعد از اعمال افزایش سرمایه و تخصیص سهام جایزه به روش زیر اقدام کنید:
قیمت جدید هر سهم = قیمت پایانی هر سهم قبل از انجام افزایش سرمایه / (A+۱)
۱۰۰ / درصد افزایش سرمایه = A
تاثیر انتشار سهام جایزه بر سهام شرکت
بعد از آشنایی با روش‌های افزایش سرمایه که منجر به سهام جایزه می‌شوند، این سوال ایجاد می‌شود که تأثیر انتشار سهام جایزه بر شرکت‌های بورسی چیست؟ دانستیم که سهام جایزه حاصل افزایش سرمایه است و در این نوع از افزایش سرمایه، تنها فرایند حسابداری صورت می‌گیرد و سرمایه جدیدی به شرکت افزوده نمی‌شود.
بنابراین انتشار سهام جایزه در ارزندگی سهام یک شرکت تأثیر مستقیم ندارد. هرچند که می‌تواند تأثیرات بلندمدتی نظیر اجرای طرح‌های توسعه داشته باشد که به کمک افزایش سرمایه و تأمین مالی رقم می‌خورند.
اما نکته حائز اهمیت این است که بعد از افزایش سرمایه، قیمت سهام متناسب با درصد افزایش سرمایه، کاسته می‌شود. کاهش قیمت سهام می‌تواند در برخی موارد یک تقاضای روانی ایجاد کند و باعث افزایش قیمت شود. این اتفاق معمولاً پیش از برگزاری مجمع و در هنگام طی مراحل قانونی اخذ مجوز افزایش سرمایه رخ می‌دهد.
سهام جایزه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
آگهی دعوت به مجمع عمومی جهت افزایش سرمایه، چند روز قبل از مجمع در سامانه کدال منتشر می‌شود. تمام کسانی که در روز مجمع سهامدار باشند، سهام جایزه به آنان تعلق می‌گیرد.
فرقی هم ندارد که آخرین روز معاملاتی قبل از مجمع سهام را خریداری کرده باشید یا یک‌سال قبل. تنها شرط آن سهامداری در زمان مجمع است.
در ضمن حتی اگر روز بازگشایی بعد از مجمع افزایش سرمایه، کسی سهام خود را بفروشد، باز هم سهام جایزه وی محفوظ می‌ماند.
زمان اضافه شدن سهم جایزه به پرتفوی
زمانی که افزایش سرمایه شرکت در مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت می‌گردد، سهام جایزه نیز به پورتفو اضافه می‌شود. معمولا 2 ماه پس از گذشت ثبت آگهی افزایش سرمایه، به‌صورت رایگان سهام جایزه به پرتفوی سهامدار اضافه و قابل معامله می‌شود. قابل ذکر است که مدت زمان اضافه شدن سهم جایزه به پورتفوی، به میزان افزایش سرمایه بستگی دارد:
میزان افزایش سرمایه کمتر از 200% باشد
زمانی که افزایش سرمایه کمتر از 200% باشد، بین 2 تا 4 ماه پس از افشای تصمیمات مجمع، سهم بازگشایی شده و معاملات آن انجام می‌شود.
میزان افزایش سرمایه بیشتر از 200% باشد
زمانی که افزایش سرمایه بیشتر از 200% باشد، حداکثر 2 روز کاری پس از افشای تصمیمات مجمع، سهم بازگشایی شده و معاملات آن انجام می‌شود.
در نظر داشته باشید که 2 روز کاری قبل از برگزاری مجمع، نماد بورسی شرکت متوقف می‌شود. پس از مجمع و انتشار گزارش در سامانه کدال، مجدد نماد در سایت بورس اوراق بهادار قابل معامله خواهد شد.
فرایند افزایش سرمایه شرکت‌ها به‌صورت اطلاعیه روی کدال منتشر می‌شود، می‌توانید با مراجعه به قسمت اطلاعیه‌های سامانه کدال، از روند و مراحل آن آگاهی پیدا کنید.
نحوه اضافه شدن سهام جایزه به پرتفو
نحوه دریافت سهام جایزه کار آسانی است. وقتی که آگهی ثبت افزایش سرمایه در کدال منتشر می‌شود، اگر آن سهم را داشته باشید، بدون هیچ اقدامی و به صورت خودکار سهام جایزه به شما تعلق می‌گیرد و پس از بازگشایی سهام، سهام جایزه به سهام عادی شما افزوده می‌شود.
برای مثال اگر شما حتی یک سهم از نماد الف را داشته باشید و ۵۰۰ سهم جایزه به شما تعلق گرفته باشد، بعد از آگهی ثبت افزایش سرمایه، در پرتفوی اصلی خود ۵۰۱ سهم مشاهده می‌کنید.
در صورتی که سهم موردنظر را ندارید و آگهی ثبت نیز منتشر شده، کافی است که درخواست تغییر کارگزار ناظر را از طریق سامانه کارگزاری خود برای آن سهم ثبت کنید تا سهام جایزه به پرتفوی شما افزوده شود.
سهامداران برای مشاهده سهام جایزه در سجام به نشانی sajam.ir در قسمت درگاه یکپارچه ذینفعان مراجعه کنند.
تبدیل سهام جایزه به سهام عادی و فروش آن
بعد از ثبت آگهی افزایش سرمایه در کدال، سهام جایزه همانند سهام عادی قابل معامله است. به همین خاطر نیازی به اقدام خاصی برای تبدیل سهام جایزه به سهام عادی ندارید.
تنها کافی است که فرایند دریافت سهام جایزه را که در بند بالا گفتیم انجام دهید تا به پرتفوی شما اضافه شود. حالا سهام جایزه همانند سهام عادی و به قیمت روز بازار قابل معامله است.
تقسیم سود سهام و سهام جایزه
تقسیم سهام و سهام جایزه شباهت‌ها و تفاوت‌های زیادی با هم دارند. هنگامی‌که یک شرکت تقسیم سهام را اعلام می‌کند، تعداد سهام افزایش می‌یابد، اما ارزش سرمایه‌گذاری ثابت می‌ماند.
شرکت‌ها به طور معمول تقسیم سهام را به‌عنوان روشی برای تزریق نقدینگی اضافی به سهام، افزایش تعداد سهام و مقرون‌به‌صرفه‌تر کردن سهام برای سرمایه‌گذاران خرد اعلام می‌کنند.
وقتی سهام تقسیم می‌شود، در ذخایر نقدی شرکت هیچ افزایش و کاهشی حاصل نمی‌شود. در مقابل، وقتی شرکتی سهام جایزه صادر می‌کند، سهام آن از اندوخته‌های نقدی پرداخت می‌شود و ذخایر از بین می‌رود.
تاثیرات سهم جایزه
سهام جایزه مستقیماً بر عملکرد شرکت تأثیر نمی‌گذارد ولی در کل تاثیرات زیر را به دنبال دارد:
- سرمایه با توجه به نسبت انتشار جایزه افزایش می‌یابد.
- نقدینگی در سهام افزایش می‌یابد.
- سود انباشته کاهش می‌یابد.
سهم جایزه به‌عنوان نشانه سلامتی شرکت در نظر گرفته می‌شود.
آیا سهام جایزه را می‌توان فروخت؟
بله، شما سهامداران پس از ثبت سهام جایزه در پرتفوی شخصی خود می‌توانند اقدام به فروش کنند. عموماً بین ۲ الی ۴ ماه طول می‌کشد تا سهام جایزه به پورتفوی همه سهامداران اضافه می‌شود و پس از ۲ یا ۳ هفته، سهام جایزه قابل فروش خواهد بود.
نحوه تبدیل سهام جایزه به سهام عادی
برخلاف حق‌تقدم سهام که پس از افزایش سرمایه، سهامدار باید نسبت به فروش یا واریز وجه آن جهت تبدیل شدن به سهام عادی اقدام کند، تبدیل سهم جایزه به سهم عادی نیاز به اقدام خاصی ندارد.
نماد سهم جایزه با نماد سهم اصلی تفاوتی ندارد و در صورتی که پیش از توقف سهم برای افزایش سرمایه از محل سود انباشته، سهامدار شرکت بوده باشید، مشمول دریافت سهم جایزه خواهید شد و بدون نیاز به هیچ اقدام و پرداخت مبلغی، این سهام به پورتفوی شما اضافه می‌گردد.
جمع‌بندی
دانستیم که سهام جایزه، نه یک جایزه و تشویقی، بلکه حاصل از افزایش سرمایه بوده و تأثیر مستقیمی روی دارایی شما ندارد. با انواع افزایش سرمایه که منجر به انتشار سهام جایزه می‌شود آشنا شدیم و دانستیم که چرا دارایی سهامداران قبل و بعد افزایش سرمایه تغییری نمی‌کند.
توجه داریم که کاهش قیمت سهم ناشی از افزایش سرمایه، می‌تواند با ایجاد یک جو روانی برای خریداران جذاب باشد و معمولاً قبل از برگزاری مجمع، باعث رشد تقاضای سهام شود.
با این حال، لازم است که مبنای معاملات خود را افزایش سرمایه یا سهام جایزه قرار ندهیم و به دنبال سهام ارزنده باشیم. ارزندگی سهام عامل اساسی عرضه و تقاضای هر سهم است و آنچه در این میان باعث نوسانات قیمتی می‌شود، تحت تأثیر مقدار ارزندگی سهم اهمیت پیدا می‌کند.
