در زندگی روزمره کلمه حراج اشاره به فروش‌های تخفیف‌دار دارد؛ اما حراج در بازار بورس معنایش متفاوت است. معامله در بازار نیاز به سازوکار مشخصی دارد تا بتواند سفارش خریدار را به فروشنده و عرضه فروشنده را به خریدار برساند.
حراج نوعی سازوکار معاملاتی است که عرضه و تقاضا را به همدیگر رسانده و یک معامله را شکل می‌دهد. اگر کنجکاو هستید که درباره مکانیزم حراج در بورس بیشتر بدانید، یا اینکه انواع آن را نمی‌شناسید، جای نگرانی نیست. در ادامه این مطلب، به این نکات می‌پردازیم.
حراج چیست؟
اگر در بازار بورس فعالیت کرده باشید، حتماً در فرایند یکی از انواع حراج قرار گرفته‌اید. اینگونه که یا سهمی را با سازوکار حراج فروخته‌اید، یا اینکه خریدار سهمی شده‌اید که حراج شده است.
اما شاید خودتان دقیقاً نمی‌دانستید که مکانیزم حراج در هر معامله شما دخیل بوده است. در ادامه با انواع حراج و شرایط هر کدام بیشتر آشنا می‌شویم.
عرضه اولیه به روش حراج چیست؟
در عرضه اولیه به روش حراج، زمان ثبت سفارش و قیمت از اهمیت به سزایی برخوردار است. کسانی که سفارش خود را زودتر و با قیمت بالاتر ثبت کرده باشند، احتمال تخصیص سهم بیشتر است.
از آنجایی که قیمت براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود، در این روش ممکن است که قیمت به طور غیرمنطقی پیشنهاد شود. به همین دلیل امروزه کمتر از این روش در عرضه اولیه استفاده می‌شود.
انواع حراج معاملاتی در بورس
سازوکار حراج می‌تواند به شکل‌های گوناگونی درآید. گاهی حراج پیوسته است و میان خریدار و فروشنده مانعی نیست، گاهی حراج ناپیوسته است و رقابت میان خریدار و فروشنده را شاهد هستیم.
اما هرکدام از این موارد چه معنایی دارند؟ در چه شرایطی شاهد حراج ناپیوسته خواهیم بود؟ تفاوت حراج پیوسته و حراج ناپیوسته در بورس چیست؟ در ادامه پاسخ این سوالات را پیدا می‌کنید.
حراج پیوسته در بورس چیست؟
در حراج پیوسته، فاصله زمانی بین خرید و فروش وجود ندارد. به عبارتی در حراج پیوسته اگر سفارش فروش سهمی را ثبت کنید، به محض پیدا شدن خریداری در آن قیمت، سهم شما به فروش می‌رسد. همچنین اگر خریدار سهمی باشید، هر زمان که فروشنده‌ای با قیمت سفارش خرید شما پیدا شود، سهم برای شما خریداری می‌گردد.
البته توجه کنید که در زمان حراج پیوسته، تا وقتی که هنوز خریدار یا فروشنده‌ای با قیمت پیشنهادی شما برای فروش یا خرید پیدا نشده باشد، شما می‌توانید سفارش خود را حذف یا ویرایش کنید.
حراج پیوسته همان ساعات معاملاتی عادی است که در بورس ایران شنبه تا چهارشنبه از ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر است. بنابراین اگر تا به حال سهمی را خریده‌اید و به فروش رسانده‌اید، سازوکار معامله شما حراج پیوسته نام داشته است.
حراج ناپیوسته در بورس چیست؟
در حراج ناپیوسته تا زمان معین، معامله‌ای بین خریدار و فروشنده صورت نمی‌گیرد. این نوع حراج برای کشف قیمت و رقابت میان خریداران و فروشندگان (یا میان عرضه و تقاضا) شکل گرفته است.
هدف از حراج ناپیوسته رسیدن به قیمتی متعادل است که خریدار و فروشنده به آن راضی بوده و رقابت میان عرضه‌وتقاضا آن را کشف می‌کند.
برای مثال پیش‌گشایش در بورس ایران نوعی حراج ناپیوسته است که در آن زمان خریدار و فروشنده تنها به ثبت سفارش می‌پردازند و خرید یا فروش انجام نمی‌شود. در انتهای حراج ناپیوسته، وقتی رقابت میان خریدار و فروشنده قیمت را به یک توافق مشترک رساند، به اصطلاح مچینگ قیمت (برابری قیمت خریدار و فروشنده) انجام شده و حراج ناپیوسته به حراج پیوسته تبدیل می‌شود. در این هنگام معامله انجام گرفته و عرضه و تقاضا به توازن می‌رسند.
بنابراین تفاوت میان حراج پیوسته و ناپیوسته در زمان انجام شدن معامله است. در حراج ناپیوسته ابتدا یک مرحله پیش‌گشایش داریم تا عرضه و تقاضا بتوانند با هم رقابت کنند. در انتها با مچینگ قیمت، حراج صورت گرفته و معاملات انجام می‌شوند.
حراج ناپیوسته چه زمان‌هایی انجام می‌شود؟
با توجه به فرایند متفاوت حراج ناپیوسته، باید شرایط خاصی برقرار باشد تا این روش پیاده شود. برخی از مهم‌ترین مواقعی که با حراج ناپیوسته روبه‌رو می‌شویم را در ادامه مرور می‌کنیم.
• حراج ناپیوسته در پیش‌گشایش
اولین موقعیتی که برای حراج ناپیوسته داریم، پیش‌گشایش است. در پیش‌گشایش سفارشات ثبت می‌شوند و پس از رقابت میان قیمت‌ها، به یک قیمت مشخص می‌رسند. پس از پایان پیش گشایش، قیمت اولی که در حراج اعلام میکنند، به شرط اینکه قیمت خرید و فروش یکسان باشد معامله صورت می‌گیرد.
قیمت‌ها در پیش گشایش براساس دامنه نوسان ثبت می‌شود. قیمت صفر تابلو نیز همان قیمت پایانی روز قبل است؛ بنابراین رقابت میان عرضه و تقاضا در محدوده دامنه نوسان، حول قیمت پایانی دیروز (یا قیمت صفر تابلو) انجام می‌شود.
• بازگشایی پس از برگزاری مجمع
وقتی سهم به مجمع می‌رود، برای بازگشایی مجدد نماد حراج ناپیوسته انجام می‌گیرد. در مجامع متفاوت، اطلاعات متفاوتی داده می‌شود که بر ارزندگی سهم تأثیرگذار هستند. به همین خاطر نیاز است که عرضه و تقاضا مجدد با یکدیگر رقابت کنند تا قیمت جدید کشف شود.
توجه کنید که با توجه به نوع مجمع برگزارشده، حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان و یا حراج ناپیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان انجام شود.
برای مثال بازگشایی نماد بعد از برگزاری مجمع عادی سالیانه یا مجمع عمومی فوق‌العاده برای افزایش سرمایه، نماد به صورت حراج ناپیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان بازگشایی می‌شود. در حالی که اگر مجمع عمومی به قصد انتخاب بازرس قانونی شکل بگیرد، سازوکار بازگشایی نماد به صورت حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان خواهد بود.
• افشای اطلاعات با اهمیت
شرکت‌های بورس و فرابورس موظف هستند که تمامی اطلاعات با اهمیتی که در وضعیت شرکت موثرند را به صورت افشاء اطلاعات در سامانه کدال منتشر کنند.
در این هنگام سهم بسته شده و بعد از مدتی بازگشایی می‌شود. به این علت که اطلاعات افشاء شده بر عملکرد شرکت تأثیر دارند، بازگشایی نیاز به کشف مجدد قیمت و به تبع، حراج ناپیوسته دارد.
می‌دانیم که اطلاعات افشا شده، بر حسب اینکه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در عملکرد شرکت مؤثر باشند، به ترتیب در دو گروه الف و ب قرار می‌گیرند.
در صورتی که اطلاعات با اهمیت گروه الف افشا شود، نماد در جلسه معاملاتی بعدی به صورت حراج ناپیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان بازگشایی می‌شود. اما اگر اطلاعات با اهمیت گروه ب افشا شود، ۶۰ دقیقه دیگر در همان روز حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان اجرا می‌شود.
نوسان بیش از ۲۰ و ۵۰ درصد قیمت
اگر سهمی در ۵ روز کاری بیش از ۲۰ درصد نوسان کند، با یک مرحله حراج ناپیوسته بازگشایی مجدد می‌شود. برای نوسان ۲۰ درصد، سهم تنها از حراج پیوسته به حراج ناپیوسته منتقل می‌شود و در همان روز به صورت حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان بازگشایی خواهد شد.
اما اگر سهم در ۱۵ روز کاری بیش از ۵۰ درصد نوسان قیمت را تجربه کند، وضعیت نماد به صورت متوقف-ممنوع شده و ناشر باید در سامانه تدان به سوالات سهامداران پاسخ بدهد. بعد از نهایتاً دو روز کاری سهم با مکانیسم حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان بازگشایی می‌شود.
گره معاملاتی و حراج ناپیوسته
برخی از اوقات نمادهایی هستند که در صف فروش یا صف خرید قفل می‌شوند. این نمادها در صورتی که ۵ جلسه معاملاتی متوالی در صف فروش یا خرید باقی بمانند و حجم معاملات آن‌ها بسیار کمتر از حجم مبنا باشد، مشمول قانون رفع گره معاملاتی می‌شوند.
در فرایند گره معاملاتی نماد به صورت حراج ناپیوسته با دو برابر دامنه نوسان معمول کشف قیمت شده و سپس به صورت حراج پیوسته به معاملات خود ادامه می‌دهد.
آیا سفارشات در حراج ناپیوسته می‌توانند باطل شوند؟
هدف از مکانیسم حراج در بورس کشف قیمت متوازن و واقعی است. حالا اگر فرد حقیقی یا حقوقی با وارد کردن سفارشات کاذب در طرف خرید یا فروش، سعی در دستکاری قیمت و ایجاد ترس و هیجان کند، هدف حراج محقق نمی‌شود.
در صورتی که ناظر معاملات در هنگام بازگشایی سهم به دستکاری قیمت ظن داشته باشد، این اختیار را دارد که سفارشات حراج ناپیوسته را باطل کرده و نماد را متوقف کند.
در این حالت در جلسه معاملاتی بعدی، آن نماد بازگشایی مجدد شده و دوباره با مکانیسم حراج ناپیوسته کشف قیمت می‌شود.
تفاوت بین حراج پیوسته و ناپیوسته
حراج ناپیوسته یک مرحله پیش‌گشایش اضافی دارد که در آن زمان معامله‌ای صورت نمی‌گیرد. برخلاف حراج ناپیوسته، در حراج پیوسته به صورت همزمان و دوطرفه، امکان معامله خرید و فروش وجود دارد.
همچنین حراج ناپیوسته می‌تواند در شرایط خاصی بدون محدودیت دامنه نوسان انجام شود؛ اما حراج پیوسته در بورس ایران همواره دارای محدودیت در دامنه نوسان است.
جمع‌بندی
مکانیزم حراج در بورس از مواردی است که آشنایی با فرایندهای آن و قوانین مرتبطش می‌تواند به بهبود معاملات شما کمک کند. حراج به دو صورت پیوسته و ناپیوسته در بورس انجام می‌شود. در حراج پیوسته به محض اینکه قیمت خریدار و فروشنده یکسان شود، معامله صورت می‌گیرد اما در حراج ناپیوسته، معامله‌ای انجام نمی‌شود و به جهت پیدا شدن قیمت ایجاد می‌گردد. حراج ناپیوسته در پیش گشایش بورس، بازگشایی پس از برگزاری مجمع و پس از افشای اطلاعات با اهمیت انجام می‌شود.
