بودجه یک برنامه مالی است که در آن درآمدها و هزینههای یک سازمان، کشور، شرکت یا فرد برای یک دوره زمانی معین به طور معمول یک ساله برآورد و تنظیم میشود. بودجه به عنوان ابزار مهم برای برنامهریزی و کنترل مالی شناخته می شود و به مدیریت منابع مالی و تحقق اهداف استراتژیک کمک میکند.شاید بیشتر این واژه را در بودجه دولت، کسری بودجه و بودجه بندی شنیده باشید، اما بودجه چیست و چرا اهمیت دارد؟
بودجه چیست به زبان ساده
بودجه در حسابداری به معنای پیش بینی و برنامه ریزی درآمدها و هزینهها برای یک دوره زمانی معین است. در صورتی که درآمد بیش از هزینه باشد با مازاد بودجه، اگر درآمد کمتر از هزینه کسری بوده و چنانچه درآمد و هزینه برابر باشد با تراز بودجه مواجه هستیم.
اهداف بودجه بندی
یکی از مهم ترین اهداف بودجه بندی، ارزیابی عملکرد و ایجاد شفافیت است. به عنوان نمونه اگر دولت در بودجه بندی کشور به دنبال فقرزدایی و یا رشد اقتصادی باشد باید مراحل رسیدن به آن را در بودجه خود مشخص کند. به طور کلی مهم ترین اهمیت بودجه شامل موارد زیر میشود:
- تخصیص بهینه منابع
- ایجاد ثبات اقتصادی
- کنترل و نظارت
- برنامه ریزی مالی
- تصمیم گیری استراتژیک
- ایجاد شفافیت
- امکان ارزیابی عملکرد
انواع بودجه
هریک از این انواع بودجه به منظور خاصی مورد استفاده قرار میگیرد و میتواند به روشهای مختلفی تنظیم شود تا نیازهای مختلف سازمان را برآورده سازد. انواع بودجه شامل:
- بودجه عملیاتی و جاری
الف) بودجه عملیاتی: بودجه عملیاتی شامل هزینههای مربوط به فعالیتهای روزمره و جاری مانند حقوق و دستمزد، هزینههای اداری، مواد مصرفی و خدمات عمومی میشود.
ب) بودجه سرمایه ای: بودجه سرمایه ای شامل هزینههای مربوط به سرمایهگذاری در داراییهای ثابت و بلندمدت، مانند ساخت و ساز، خرید تجهیزات، و زیرساختها میشود.
- بودجه بر اساس دوره زمانی
الف) بودجه سالانه: بودجهای که برای یک سال مالی تدوین میشود و رایجترین نوع بودجه است.
ب) بودجه فصلی: بودجهای که برای دوره کوتاهتر از یک سال تنظیم میشود.
ج) بودجه بلندمدت: بودجهای که برای دورههای بلندتر از یک سال تدوین میشود و معمولاً برای برنامهریزی استراتژیک استفاده میشود.
- بودجه بر اساس سطح درآمد و هزینه
الف) کسری بودجه: بودجهای که در آن مجموع هزینهها بیشتر از مجموع درآمدهاست.
ب) مازاد بودجه: بودجهای که در آن مجموع درآمدها بیشتر از مجموع هزینههاست.
ج) تراز بودجه: بودجهای که در آن مجموع درآمدها با مجموع هزینهها برابر است.
- بودجه بر اساس نحوه تهیه و تنظیم
الف) بودجه افزایشی: بودجهای که بر اساس بودجه سال قبل تنظیم میشود و تغییرات افزایشی یا کاهشی برای دوره جدید اعمال میشود.
ب) بودجه صفر: بودجهای که از پایه صفر شروع شده و تمام هزینهها باید از ابتدا توجیه و تأیید شوند.
- بودجه بر اساس حوزه کاربری
الف) بودجه خانوادگی: بودجهای که توسط افراد یا خانوادهها برای مدیریت درآمد و هزینههای شخصی یا خانوادگی تنظیم میگردد.
ب) بودجه شرکتی: بودجهای که توسط شرکتها و کسبوکارها برای مدیریت منابع مالی و برنامهریزی کسبوکار تنظیم میشود.
ج) بودجه دولتی: بودجهای که توسط دولتها برای مدیریت منابع عمومی و اجرای برنامههای اجتماعی و اقتصادی تدوین میشود.
- بودجه بر اساس انعطافپذیری
الف) بودجه ثابت: بودجهای که برای یک دوره زمانی مشخص تعیین شده و تغییرات در طول دوره بودجهای در آن اعمال نمیشود.
ب) بودجه انعطاف پذیر: بودجهای که اجازه تغییر و تعدیل در طول دوره بودجهای را میدهد و به تغییرات محیطی و شرایط عملیاتی پاسخ میدهد.
قانون بودجه چیست؟
بودجه دولت بودجه دولت یک سند مالی است که شامل برآورد درآمدها و هزینههای دولت برای یک دوره یکساله میباشد. این بودجه به عنوان یک ابزار کلیدی برای برنامهریزی، مدیریت و کنترل منابع مالی دولت به کار میرود. بودجه دولت شامل برنامهها و سیاستهای مالی دولت در زمینههای مختلف مانند آموزش، بهداشت، امنیت، زیرساختها و خدمات عمومی است. طبق قانون بودجه، بودجه کل کشور توسط سازمان برنامه و بودجه تدوین و لایحه بودجه پس از تصویب هیات وزیران به مجلس و پس از آن به شورای نگهبان ارائه میشود.
اجزای اصلی بودجه دولت شامل درآمدها و هزینهها میشود. درآمدهای دولت از طریق دریافت مالیات، قرض گرفتن از بانک مرکزی، درآمدهای حاصل از مالکیت دولت، درآمدهای حاصل از فروش کالا و خدمات و درآمدهای حاصل از جرایم و خسارات بدست میآید. مخارج دولت نیز شامل هزینه های اداری و اجرایی (هزینه زیر ساخت و ...)، هزینه عمومی اقتصادی (هزینههای سرمایه ای و هزینههای جاری) و هزینه های انتقالی (بازپرداخت وام و پرداخت بهره) میشود. در صورتی که دولت نتواند درآمد و هزینههای خود را مدیریت کند با کسری بودجه مواجه میشود که برای جبران آن اقدام به دریافت وام از بانک مرکزی، فروش اوراق، چاپ پول و ... میکند. در نهایت تمام این اقدامات منجر به ایجاد تورم میشود.
تاثیر بودجه در اقتصاد
همان طور که گفته شد، در بودجه بندی هدف ایجاد توازن بین درآمد و هزینه است. این درآمد و هزینهها در راستای رسیدن به اهداف خاصی تنظیم میشوند. به نوعی بودجه بندی در اقتصاد باعث ایجاد مدیریت اقتصادی میشود. مهم ترین جنبههای تاثیر بودجه در اقتصاد شامل، برنامه ریزی و تخصیص منابع، کنترل هزینهها، توزیع درست درآمد، تاثیر بر رشد اقتصادی، ایجاد شفافیت و ثبات اقتصادی میشود.
در مجموع، بودجه به عنوان یک ابزار کلیدی در دست دولتها، نقش مهمی در برنامهریزی، مدیریت و کنترل اقتصاد ایفا میکند و از این طریق به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور کمک میکند.
