در بازا بورس ایران، سهامداران از 2 طریق افزایش سرمایه از محل سود انباشته و افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی، سهام جایزه دریافت می‌کنند.
سهام جایزه چیست؟
در افزایش سرمایه از محل سود انباشته و از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، تعدادی سهم به هر سهامدار تعلق می‌گیرد که سهام جایزه (Bonus shares) نام دارد. سهام جایزه به سهامدارانی تعلق می‌گیرد که در زمان افزایش سرمایه شرکت در مجمع فوق‌العاده شرکت می‌کنند و میزان و درصد افزایش سهام، بستگی به درصد افزایش سرمایه شرکت دارد. سهام جایزه بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای و بر اساس تعداد سهام پرداخت می‌شود. به‌عنوان‌مثال، یک شرکت ممکن است به‌ازای هر 5 سهم نگهداری شده یک سهم پاداش بدهد.
نحوه محاسبه قیمت سهم بعد از اعمال افزایش سرمایه و تخصیص سهم جایزه
قیمت جدید هر سهم = قیمت پایانی هر سهم قبل از انجام افزایش سرمایه / (A+۱)
۱۰۰ / درصد افزایش سرمایه = A
ویژگی‌های سهام جایزه
- انتشار سهام جایزه، سهامی است که توسط شرکت به‌جای سود نقدی صادر می‌شود. سهامداران می‌توانند سهام جایزه را نیز همانند سهام عادی برای تأمین نیازهای نقدینگی خود بفروشند.
- سهام جایزه خود مشمول مالیات نیست و بدون پرداخت کارمزد به سهامداران تعلق می‌گیرد، اما به هنگام فروش آن، سهامدار کارمزد فروش را به کارگزاری می‌پردازد.
چرا شرکت‌ها سهام جایزه می‌دهند؟
شرکت‌ها برای تشویق مشارکت خرده‌فروشی و افزایش پایه سهام خود، سهام جایزه صادر می‌کنند. همچنین ممکن است سهام جایزه به‌منظور بازسازی ذخایر شرکت صادر شود. در واقع سهام جایزه سرمایه یک شرکت را افزایش می‌دهد اما دارایی خالص آن را افزایش نمی‌دهد.
توزیع سهام جایزه به سهامداران زمانی انجام می‌شود که شرکت در سرمایه‌گذاری با درآمدهای ناپایدار شرکت می‌کند.
جذابیت توزیع سهام جایزه از این لحاظ است که امکان فروش سهم جایزه برای افراد فراهم است و می‌توانند با فروش سهم جایزه نقدینگی وارد شرکت کنند.
از دیگر دلایل توزیع سهم جایزه توسط شرکت‌ها، کاهش قیمت سهم و جذابیت سهم برای سهامداران جدید می‌باشد. سهامداران جدید برای خرید سهم با قیمت پایین، تشویق می‌شوند.
تقسیم سود سهام و سهام جایزه
تقسیم سهام و سهام جایزه شباهت‌ها و تفاوت‌های زیادی با هم دارند. هنگامی‌که یک شرکت تقسیم سهام را اعلام می‌کند، تعداد سهام افزایش می‌یابد، اما ارزش سرمایه‌گذاری ثابت می‌ماند.
شرکت‌ها به طور معمول تقسیم سهام را به‌عنوان روشی برای تزریق نقدینگی اضافی به سهام، افزایش تعداد سهام و مقرون‌به‌صرفه‌تر کردن سهام برای سرمایه‌گذاران خرد اعلام می‌کنند.
وقتی سهام تقسیم می‌شود، در ذخایر نقدی شرکت هیچ افزایش و کاهشی حاصل نمی‌شود. در مقابل، وقتی شرکتی سهام جایزه صادر می‌کند، سهام آن از اندوخته‌های نقدی پرداخت می‌شود و ذخایر از بین می‌رود.
تاثیرات سهم جایزه
سهام جایزه مستقیماً بر عملکرد شرکت تأثیر نمی‌گذارد ولی در کل تاثیرات زیر را به دنبال دارد:
- سرمایه باتوجه به نسبت انتشار جایزه افزایش می‌یابد.
- نقدینگی در سهام افزایش می‌یابد.
- سود انباشته کاهش می‌یابد.
- سهم جایزه به‌عنوان نشانه سلامتی شرکت در نظر گرفته می‌شود.
آیا قیمت سهام پس از انتشار جایزه تغییر خواهد کرد؟
سهام جایزه در بازار منجر به کاهش ارزش سهام می‌شود. در واقع درآمد شرکت باید به تعداد بیشتری سهام تقسیم شود(سود هر سهم = تعداد سهام / سود خالص). از آنجا که سود ثابت مانده اما تعداد سهام افزایش یافته است، EPS کاهش خواهد یافت.
از نظر تئوری، وقتی EPS کاهش می‌یابد، قیمت سهام نیز باید به‌تناسب کاهش یابد. اما، در واقعیت، ممکن است به دلایل زیر اتفاق نیفتد:
- سهام اکنون بیشتر نقد شده است. اکنون‌که سهام بیشتری وجود دارد، خریدوفروش آسان‌تر است.
- مسئله جایزه نشانه این است که شرکت در موقعیتی است که می‌تواند تعداد سهام بیشتر خود را مدیریت کند اگر سود خود را افزایش دهد، در آینده می‌تواند سود همه این سهام را تقسیم کند.
چه زمانی سهام جایزه به پرتفوی اضافه می‌شود؟
زمانی که افزایش سرمایه شرکت در مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت می‌گردد، سهام جایزه نیز به پورتفوی اضافه می‌شود. معمولا 2 ماه پس از گذشت ثبت آگهی افزایش سرمایه، به‌صورت رایگان سهام جایزه به پرتفوی سهامدار اضافه و قابل معامله می‌شود. در غیر این صورت مدت زمان اضافه شدن سهم جایزه به پورتفوی، به میزان افزایش سرمایه بستگی دارد:
میزان افزایش سرمایه کمتر از 200% باشد
زمانی که افزایش سرمایه کمتر از 200% باشد، بین 2 تا 4 ماه پس از افشای تصمیمات مجمع، سهم بازگشایی شده و معاملات آن انجام می‌شود.
میزان افزایش سرمایه بیشتر از 200% باشد
زمانی که افزایش سرمایه بیشتر از 200% باشد، حداکثر 2 روز کاری پس از افشای تصمیمات مجمع، سهم بازگشایی شده و معاملات آن انجام می‌شود.
نکته‌ای که سهامداران باید مدنظر قرار دهند این است که 2 روز قبل از برگزاری مجمع، نماد بورسی شرکت متوقف می‌شود. بعد از انتشار گزارش در سامانه کدال، مجدد نماد در سایت بورس اوراق بهادار قابل معامله خواهد شد.
فرایند افزایش سرمایه شرکت‌ها به‌صورت اطلاعیه روی کدال منتشر می‌شود، می‌توانید با مراجعه به قمت اطلاعیه‌های سامانه کدال، از روند و مراحل آن آگاهی پیدا کنید.
آیا سهام جایزه را می‌توان فروخت؟
بله، شما می‌توانید سهم خود را بفروشید، البته به‌شرط آنکه کاملاً سهم جایزه به‌حساب کاربری شما اضافه شده باشد.
سهام جایزه چه زمانی قابل معامله است؟
همان‌طور که گفته شد، بعد از اعمال افزایش سرمایه و ثبت گزارش آن روی کدال، امکان فروش سهام جایزه همانند سهم‌های دیگر فراهم است.
عموماً بین ۲ الی ۴ ماه طول می‌کشد تا سهام جایزه به پورتفوی همه سهامداران اضافه می‌شود و پس از ۲ یا ۳ هفته، سهام جایزه قابل فروش خواهد بود.
نحوه تبدیل سهام جایزه به سهام عادی
برخلاف حق‌تقدم سهام که پس از افزایش سرمایه، سهامدار باید نسبت به فروش یا واریز وجه آن جهت تبدیل شدن به سهم اقدام کند، تبدیل سهم جایزه به سهم عادی نیاز به اقدام خاصی ندارد.
نماد سهم جایزه با نماد سهم اصلی تفاوتی ندارد و در صورتی که پیش از توقف سهم برای افزایش سرمایه از محل سود انباشته، سهامدار شرکت بوده باشید، مشمول دریافت سهم جایزه خواهید شد و بدون نیاز به هیچ اقدام و پرداخت مبلغی، این سهام به پورتفوی شما اضافه می‌گردد.
مثالی از سهم جایزه
برای مثال فرض کنید شما سهامدار شرکتی هستید و ۱۰۰۰ سهم خریداری کرده‌اید. شرکت ۲۰۰% از محل سود انباشته افزایش سرمایه می‌دهد. به دلیل افزایش سرمایه بیش از 100%، مدت‌زمان اضافه شدن سهم جایزه به پورتفوی شما بیش از 2 ماه طول می‌کشد. پس از ثبت افزایش سرمایه، شما صاحب ۳۰۰۰ سهم از این شرکت می‌شوید، یعنی ۱۰۰۰ سهم خودتان خریداری کرده بودید، ۲۰۰۰ سهم نیز به‌عنوان سهم جایزه به شما تعلیق می‌گیرد و بابت ۲۰۰۰ سهم جایزه هیچ‌گونه مبلغی پرداخت نخواهید کرد. تأثیر سهم جایزه بر ترازنامه شرکت به این صورت است که بر دارایی‌ها و بدهی و حقوق صاحبان سهام تأثیر چشم‌گیری نخواهد داشت. تنها سرمایه اسمی شرکت تغییر خواهد کرد که عاملی در جذب قدرت نقدینگی برای شرکت می‌باشد.
جمع‌بندی
شرکت‌های کم درآمد ممکن است به‌جای سود نقدی، سهام جایزه را به‌عنوان روش تأمین درآمد سهامداران منتشر کنند. از آنجا که انتشار سهام جایزه، سرمایه سهام صادر شده شرکت را افزایش می‌دهد، تصور می‌شود این شرکت بزرگ‌تر از حد واقعی است و باعث جذابیت بیشتر آن برای سرمایه‌گذاران می‌شود. علاوه بر این، افزایش تعداد سهام، قیمت سهم را کاهش داده و سهام را برای سرمایه‌گذاران خرد، مقرون به صرفه‌تر می‌کند.