حجم مبنای سهام یک شرکت در بورس چیست؟ این شاخص چه تاثیری در خرید و فروش ­های بازار بورس می­ گذارد؟ برای آن که برداشت صحیح و دقیقی نسبت به این فاکتور خاص در بازار بورس داشته باشید لازم است با مفهوم دامنه نوسان و قیمت پایانی سهم نیز آشنا باشیم. بدانیم دامنه نوسان چیست؟ دامنه نوسان در بورس و فرابورس چقدر است؟ قیمت پایانی چیست؟ قیمت پایانی چگونه محاسبه می­شود؟  از این رو در این مقاله تلاش شده که به این پرسش­ها پاسخ داده شود.

دامنه نوسان قیمت چیست؟

برای تعریف حجم مبنای سهام یک شرکت ابتدا باید به تعریف دامنه نوسان دقت داشته باشید. دامنه نوسان در حقیقت آن میزانی از تغییرات قیمتی است که در یک روز برای سهام یک شرکت، امکان پذیر خواهد بود. سهام بورس اورق بهادار بازه مثبت و منفی 5 درصد و حق تقدم سهم ­ها در بازه منفی و مثبت 10 درصد نوسان دارند. این دامنه نوسان در بازار فرابورس متفاوت است. بازار فرابورس دارای سه تابلو زرد، نارنجی و قرمز است که سهم­ های فرابورس در یکی از این تابلو قرار خواهند گرفت. دامنه نوسان تابلو زرد مثبت و منفی 3 درصد که اگر در سه روز متوالی صف تشکیل شود (صف خرید یا فروش) دامنه در روز چهارم به مثبت و منفی 5 تغییر خواهد کرد، تابلو نارنجی مثبت و منفی 2 درصد که اگر در سه روز متوالی صف تشکیل شود (صف خرید یا فروش) دامنه در روز چهارم به مثبت و منفی 4 تغییر خواهد کرد و تابلو قرمز مثبت و منفی یک درصد که اگر در سه روز متوالی صف تشکیل شود (صف خرید یا فروش) دامنه در روز چهارم به مثبت و منفی 3 تغییر خواهد کرد است.

براساس مقرراتی که در بازار سرمایه تعریف شده است در برخی از موارد سهام در بازار بورس بدون دامنه نوسان قیمت معامله می شود. این موارد به شرح زیر است:

1. چنانچه سهم بعد از مجمع عمومی سالیانه که برای تقسیم سود برگزار شده است بازگشایی شود.
2. بازگشایی سهم بعد از مجمع فوق العاده که به منظور تغییر سرمایه شرکت برگزار می ­شود.
3. بازگشایی سهم بعد از تغییر سود هر سهم یا EPS در صورتی که تغییر از ۲۰ درصد بیشتر باشد.

حجم مبنای سهام یک شرکت چیست؟

حال که با مفهوم دامنه نوسان قیمت آشنا شدیم به تعریف حجم مبنای سهام یک شرکت می­ پردازیم. حجم مبنا کمترین میزان معامله یک سهام است که به موجب آن نوسانات آن سهام در دامنه نوسان به سقف یا کف می رسد. حجم مبنا از سال 1382 به بازار بورس وارد شد و پیش از آن چنین مفهوم تعریف شده­ ای در معاملات بازارهای بورسی حضور نداشت. در سال 1382 و زمانی که دکتر حسین عبده تبریزی بر مسند دبیر کلی بورس جای گرفت، این مفهوم را به بازار بورس وارد کرد. انگیزه تبریزی از اعمال مفهومی به نام "حجم مبنا" به بازار بورس، خط­ کشی کردن این بازار به گونه­ ای که معاملات آن در یک چهارچوب مشخص و با سطح آرامش و اطمینان بالاتر انجام شوند، بود. او در واقع توانست در این زمینه موفق نیز عمل کند و حجم مبنا از آشفتگی و هیجان زدگی معاملات بورس و تاثیر آن­ ها بر قیمت، به شدت کاست. البته طرح حسین عبده تبریزی، مخالفانی نیز داشت و برخی از افراد بازار سرمایه با شکل­ گیری چنین چیزی مخالفت کرده و آن را مانعی در معاملات آزاد بورس، قلمداد کردند.

از تاریخ دوازدهم اسفند ماه سال 1398 نیز حجم مبنا در بازاز فرابورس ایران پیاده سازی شد. تا قبل از این تاریخ حجم مبنا برای نمادهای موجود در تمامی بازارهای فرابورس 1 بوده است. البته لازم به ذکر است که این فاکتور مهار کننده تنها در بازار بورس و فرابورس ایران دیده می شود و یک فرمول جهانی در بازارهای بورس به شمار نمی­ رود.

نحوه محاسبه حجم مبنای سهام یک شرکت

در فاصله سال های 1382 تا 1393، حجم مبنای سهام یک شرکت عددی ثابت بود و هر نماد بورسی بسته به اندازه خود و تعداد سهامی که به بازار وارد می کرد، از این نرخ ثابت حجم مبنا تاثیر می پذیرفت. اما از سال 1393 به بعد، فرمول محاسبه حجم مبنای سهام یک شرکت دستخوش تغییراتی شد. شکل محاسبه حجم مبنا به این ترتیب است در یک سال حداقل 20 درصد تعداد سهام شرکت معامله شود. اگر در نظر بگیریم یک سال دارای 250 روز کاری است بنابراین برای محاسبه حجم مبنا یک روز کافی است 20 درصد تعداد سهام شرکت را بر 250 روز کاری تقسیم کنیم که در این صورت حجم مبنا برابر 0.0008 (هشت ده هزارم) کل سهم شرکت می­ شود. البته قابل ذکر است محاسبه و عدد یاد شده تنها برای محاسبه حجم مبنا بازار بورس است. حجم مبنا برای فرابورس 0.0004 (چهار در ده هزارم) برابر تعداد سهام شرکت است. در سال 1398 سازمان بورس اوراق بهادارو شورای عالی بورس  حجم مبنای کلیه ی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران براساس فرمول قبلی (ماده واحده مصوب 28 / 11 / 1398 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار) چهار در ده هزار سهام شرکت اعلام کرد وبراین اساس حجم مبنای شرکت های بورس از 0.0008 به 0.0004 تغییر یافت .

همچنین  شروط های زیر برای کلیه شرکتهای بورسی و فرابورسی  تعیین شده است:

• حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ها در بازار بورس بازار اول و دوم فرابورس برابر با 50 میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا در بازار پایه زرد برابر با 20میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا در بازار پایه نارنجی  برابر با 10میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا دربازار پایه قرمز برابر با 5میلیارد ریال
• حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بالاتر، 120 میلیارد ریال
• برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال
  
  
  
  

حجم مبنا در بازار بورس ایران : 

حجم مبنا در فرابورس ایران :

 همچنین طبق قوانین جدید تعداد حجم مبنای هر سهم براساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته‌ی بعد اعمال می‌گردد.

قیمت پایانی چگونه محاسبه می ­شود؟

قیمت پایانی هر سهم در هر روز از میانگین وزنی معاملات هر سهم در همان روز به دست می­ آید. قیمت پایانی در نمادهای بازار فرابورس تهران، مساوی با میانگین وزنی تمامی معاملات صورت گرفته در آن روز است. اما قیمت پایانی در نمادهای بازار بورس اوراق بهادار، عدد تعدیل شده میانگین وزنی در راستای حجم مبنای به دست آمده خواهد بود. بنابراین قیمت پایانی در فرابورس تنها وابسته به میانگین وزنی معاملات هر نماد فرابورسی است، اما در بازار بورس این قیمت علاوه بر میانگین وزنی معاملات، به حجم مبنا نیز بستگی خواهد داشت.

برای محاسبه قیمت پایانی یک روز، لازم است که گام های زیر برداشته شوند:

گام اول: محاسبه میانگین وزنی معاملات روز (میانگین وزنی حاصل مجموع به این شکل است تعداد معاملات در هر قیمت ضرب در قیمت آن ها تقسیم بر حجم کل معاملات است) 

گام دوم: محاسبه تفاضل قیمت پایانی و  میانگین وزنی

گام سوم: معاملات امروز را بر حجم مبنای سهام یک شرکت تقسیم کرده و در عدد فوق یعنی نسبت معاملات امروز به حجم مبنا ضرب می کنیم.

گام چهارم: حاصل به دست آمده را به قیمت پایانی روز گذشته اضافه می کنیم.

به این صورت قیمت پایانی روز جاری به دست خواهد آمد.

توضیح ساده حجم مبنا با یک مثال : 

حجم مبنای سهام یک شرکت با نماد A معادل 4 میلیون سهم است. قیمت پایانی این نماد در روز گذشته 240 تومان بوده و میزان معاملات امروز آن، 2 میلیون سهم است. حال اگر میانگین وزنی معاملات امروز آن 260 باشد، می خواهیم قیمت پایانی امروز آن را محاسبه کنیم.

قرار است تفاضل قیمت پایانی روز گذشته و میانگین وزنی را به دست آوریم:

20=260-240

سپس نسبت معاملات امروز به حجم مبنا حساب می شود:

0.5=4/2

پس از آن باید تفاضل به دست آمده را در نسبت معاملات امروز به حجم مبنا، ضرب کنیم:

10=20*0.5

در نهایت برای محاسبه قیمت پایانی امروز، عدد حاصل فوق را باید به قیمت پایانی دیروز اضافه کنیم:

250=10+240

با این حساب قیمت پایانی امروز معادل 250 تومان است.

توصیه می شود که برای خرید و فروش سهم های مختلف در بازار بورس و فرابورس اوراق بهادار، حتما به عدد حجم مبنای آن توجه کرده و همیشه این فاکتور را به عنوان یک عامل موثر در تصمیم گیری های معاملاتی خود در نظر بگیرید.