در بازار بورس، زمانی که یک شرکت قصد افزایش سرمایه از محل آورده نقدی را داشته باشد، اولویت با سهامداران فعلی شرکت است. به همین جهت، در روش افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، شرکت اوراقی را تحت عنوان "حق تقدم خرید سهام" منتشر کرده و بر اساس درصد مالکیت هر یک از سهامداران و همچنین درصد افزایش سرمایه، تعداد مشخصی حق تقدم در اختیار سهامداران قرار می‌دهد. در این مقاله سعی شده است به نحوه تبدیل حق تقدم به سهم و زمان آن و همچنین مزایا و معایب حق تقدم پرداخته شود.
حق تقدم سهام چیست؟
صدور حق تقدم (Rights Offering) سهام زمانی اتفاق می‌افتد که یک شرکت بورسی قصد دارد از محل آورده نقدی و مطالبات اقدام به افزایش سرمایه کند و حق تقدم تنها به سهامدارانی تعلق می‌گیرد که در زمان برگزاری مجمع، سهامدار بوده‌اند.
با صدور حق، شرکت برای سهامداران خود امکان افزایش سهام با قیمت تخفیف متناسب نسبت به دارایی‌های موجود را فراهم و سرمایه خود را اضافه می‌کند.
نکات مهم در مورد حق تقدم
در بازار سرمایه، هر سرمایه‌گذار باید در رابطه با حق تقدم سهام و نحوه سودآوری از آن، نکات زیر را در نظر بگیرد:
1. بدانید چه موقع حق تقدم دارید و چه موقع برای خرید حق تقدم اقدام کنید
به یاد داشته باشید که ارائه حق تقدم سهام فقط به سهامداران شرکت در زمان برگزاری مجمع، اختصاص می‌یابد.
برای مشارکت شما باید سهام را بخرید تا حق خرید سهام اضافی با قیمت تخفیف را به دست آورید. در غیر این صورت جهت داشتن افزایش سهم می‌توانید به خرید حق‌تقدم اقدام نمایید.
اما برای تاریخ مجمع، باید سهام را چند روز قبل از آن خریداری کنید. خرید سهام پس از تاریخ برگزاری مجمع، شما را واجد شرایط نمی‌کند تا در لیست افرادی که حق‌تقدم به آن‌ها تعلق‌گرفته است، قرار بگیرید.
2. بدانید چه موقع از حقوق خود استفاده کنید
اگر حق تقدم سهمی را دارید اما تمایلی به استفاده کردن از آن را ندارید، می‌توانید سهامی که به طور حق‌تقدم به شما تعلق‌گرفته است را نادیده بگیرید و کاری انجام ندهید. در صورت تصمیم به عدم شرکت در خرید، هیچ‌گونه تعهدی برای خرید حق تقدم وجود ندارد.
با این حال، باید توجه داشته باشید که عدم استفاده از حق تقدم تعلق گرفته به‌خصوص در زمانی که روند بازار یا سهم صعودی است، ممکن است موجب از دست رفتن فرصت سرمایه‌گذاری مناسبی شود و اگر روند سهم نزولی باشد، استفاده از حق تقدم می‌تواند به شما در کاهش هزینه متوسط خرید سهم کمک کند.
3. بدانید که حق تقدم‌ها قابل انتقال نیستند
اگر تمایلی به استفاده از حق‌تقدم تعلق‌گرفته ندارید، می‌توانید با فروش آن به سایر سرمایه‌گذاران که ممکن است تمایل به استفاده از حق‌تقدم را داشته باشند، آن را در بازار انتقال دهید.
در صورت عدم استفاده به‌موقع از حق‌تقدم، مهلت استفاده از آن منقضی می‌شود.
اگر می‌خواهید سهام بیشتری از آنچه به شما تخصیص‌یافته است بخرید، ممکن است خرید حق‌تقدم فرصت خوبی برای خرید سهام با قیمت ارزان را برای شما فراهم کند.
4. قبل از سهامداری، ارزش بالقوه سهام را بدانید
اگر سهم بنیاد ضعیفی داشته باشد، یعنی روند آتی قیمت سهم افت می‌کند و حتی از قیمت حق‌تقدم تعلق یافته نیز پایین‌تر می‌آید.
به طور معمول، دلیل اینکه یک شرکت پیشنهاد تخصیص حق‌تقدم را ارائه می‌دهد، جمع‌آوری بودجه برای توسعه شرکت است.
وقتی یک شرکت تصمیم به افزایش سرمایه از آورده نقدی می‌گیرد، به این معنی است که تصمیم دارد در آینده سرمایه‌گذاری کند و به ارزش سهام اضافه شود.
اما شرکت‌هایی هستند که به‌منظور پرداخت بدهی‌های موجود یا تأمین مالی، از سهامداران سرمایه جمع می‌کنند. افزایش سرمایه به‌منظور پرداخت وام‌های موجود با بدهی‌ها ارزشی ندارد.
مشابه خرید هر سهم دیگری مهم است که کدال و گزارش‌های شرکت که در مورد آینده برنامه‌های خود صحبت می‌کند و اینکه چگونه از عواید ارائه شده حق‌تقدم‌ها استفاده می‌کند را بررسی کنید.
نحوه آگاهی از فرآیند افزایش سرمایه و ارائه حق تقدم
- جهت اطلاع سهامداران از افزایش سرمایه و محل افزایش سرمایه، تمام اطلاعیه‌ها در سایت کدال منتشر می‌شود.
- اطلاعیه صدور و دریافت گواهی حق تقدم سهام نیز توسط شرکت روی سایت خود شرکت منتشر می‌شود.
مهلت استفاده از حق تقدم
مهلت استفاده از حق تقدم در سایت شرکت و آگهی‌های منتشر شده روی کدال به سهامداران اطلاع‌رسانی می‌شود اما بعد از گذشت مهلت تعیین شده جهت استفاده از حق تقدم، نماد متوقف شده و تنها با پیگیری از قسمت امور سهام شرکت امکان دریافت وجه حق‌تقدم، فراهم می‌باشد. زمان استفاده از حق‌تقدم تعلق‌گرفته 60 روز است که ممکن است این زمان توسط شرکت بنا به دلایلی تمدید شود اما به‌خاطر داشته باشید که بعد از اتمام فرصت استفاده از حق تقدم، دیگر قادر به استفاده از آن نمی‌باشید.
وجوه ناشي از فروش حق تقدم هاي استفاده نشده و پاره سهم های ناشي از افزايش سرمايه پس از كسر هزينه‌ها و كارمزد متعلقه، بايد ظرف مدت حداكثر 10 روز پس از فروش حق تقدم‌های استفاده نشده به حساب دارندگان حق تقـدم‌های يادشده منظور گردد.
شركت مكلف است هزينه‌ها و كارمزدهاي مربوط به فروش حق تقدم‌هاي استفاده نشده را پس از تاييد حسابرس و بازرس قانوني شركت همراه با مستندات مربوطه حداكثر 3 روز قبل از واريز وجه به حساب دارندگان حق تقدم‌هاي يادشده از طريق سامانه افشا نمايد.
اطلاعیه پرداخت مبالغ باید از طریق سامانه کدال افشا شود و عدم واریز وجه به منزله تخلف محسوب می‌شود.
تصویر فوق مربوط به حق‌تقدم سهم دیران است که نماد آن “دیرانح” می‌باشد.
تمام حق‌تقدم سهام با اضافه‌شدن حرف "ح" در کنار نام نماد اصلی سهم نمایش داده می‌شود. وضعیت حق‌تقدم سهم دیران نیز مجاز است. یعنی مهلت حق استفاده از حق‌تقدم هنوز تمام نشده است.
دامنه نوسان حق تقدم
معمولاً دامنه نوسان حق‌تقدم سهام 10 درصد (مثبت و منفی) نسبت به قیمت پایانی روز معاملاتی قبل است. یعنی دامنه حق‌تقدم دوبرابر دامنه نوسان خود سهم می‌باشد.
یکی از ریسک‌های حق‌تقدم دامنه نوسان آن‌ها می‌باشد چون ممکن است طی یک روز گواهی حق‌تقدم تا 20 درصد نوسان داشته باشد. از طرفی دامنه نوسان 10 درصدی برای نوسان گیرها جذاب می‌باشد.
برخی از افراد نوسانگر با قصد کسب سود اقدام به خرید حق‌تقدم می‌کنند و بعد از دریافت سود در همان روز معاملاتی و یا نگه‌داری به مدت چند روز، از نوسان 10 درصدی استفاده و کسب سود خواهند کرد.
چگونه حق تقدم را به سهم تبدیل کنیم؟
جهت اطلاع از نحوه تبدیل حق تقدم به سهام، ابتدا باید اقدام به پر کردن گواهی‌نامه موجود در سایت شرکت نمایید. سپس در طی بازه زمانی 60 روزه، معادل تعداد حق‌تقدمی که در اختیار دارید، اقدام به واریز 1000 ریال (مبلغ اسمی سهم) به شماره‌حساب مشخص شده در گواهی حق‌تقدم نمایید.
در ازای هر 1000 ریال مبلغ واریز شده یک برگ سهم به سهامدار تعلق خواهد گرفت.
- روی هر برگه اوراق قرضه یا برگه سهم مبلغ یا ارزش اسمی آن ثبت شده است. در ایران این مبلغ 1000 ریال است.
در مدت‌زمان مشخص شده سهامدار باید اصل گواهی‌نامه به همراه اصل فیش پیوست شده را به‌صورت حضوری یا از طریق پست به امور سهام شرکت تحویل دهد.
به طور معمول پس از آنکه افزایش سرمایه ثبت شد، طی 3 الی 6 ماه تبدیل حق‌تقدم به سهم انجام می‌شود.
سرانجام حق تقدم‌های استفاده نشده چه می‌شود؟
در صورتی که سهامداری بنا به دلایلی نخواهد از حق‌تقدم خود استفاده کند، می‌تواند در بازه زمانی مشخص شده، آن را در بازار سهام، همانند معامله کردن سهم عادی بفروشد.
اگر برای فروش حق تقدم در بازه زمانی مشخص شده اقدامی انجام نشود، سهامدار دیگر قادر به فروش آن نخواهد بود و شرکت حق‌تقدم‌های استفاده نشده را معمولاً حدود 100 تومان کم‌تر از قیمت روز سهم، می‌فروشد و مبلغ در حساب شرکت به‌عنوان مطالبه سهامدار می‌ماند.
سهامداران جهت دریافت مطالبه خود از طریق امور سهام شرکت می‌توانند اقدام کنند.
در این صورت امور سهام یا شماره حسابی از سهامدار دریافت می‌کند که شرکت بدهی خود را به آن حساب واریز می‌نماید و یا ممکن است بانکی را خود مشخص کند که بتوان با مراجعه به آن طلب خود را دریافت نمود.
در طی یک سال اخیر جهت تسهیل این امر، اکثر شرکت‌ها از طریق حساب سجام مبلغ را به‌حساب سهامدار واریز می‌کنند.
در نتیجه اگر در طی فرصت مشخص شده جهت استفاده یا فروش حق‌تقدم خود اقدامی انجام ندادید نگران نباشید زیرا مبلغ آن به‌عنوان طلب شما در حساب شرکت باقی خواهد ماند اما باید پیگیری‌های مربوطه را انجام دهید.
مزایای حق‌تقدم سهام
شرکت‌ها معمولاً در مواردی که نیاز به جمع‌آوری پول دارند، حقوقی را ارائه می‌دهند. به‌عنوان‌مثال می‌توان به مواردی از جمله نیاز به پرداخت بدهی، خرید تجهیزات یا خرید شرکت دیگری اشاره کرد.
حق‌تقدم سهم موجب کاهش قیمت سهم می‌شود اما سهامدارانی که حق‌تقدم دارند متضرر نخواهند شد.
در برخی موارد، وقتی هیچ گزینه مالی قابل‌قبول دیگری وجود نداشته باشد، ممکن است یک شرکت از پیشنهاد حق‌تقدم برای جمع‌آوری پول استفاده کند.
از دیگر مزایای قابل‌توجه تخصیص حق‌تقدم این است که شرکت صادرکننده می‌تواند هزینه‌های پذیره‌نویسی را دور بزند.
برای سهامداران موجود، پیشنهاد استفاده از حق فرصتی را برای خرید سهام اضافی با تخفیف فراهم می‌کند.
معایب حق‌تقدم سهام
گاهی اوقات، پیشنهادها حقوقی معایبی برای شرکت صادرکننده و سهامداران موجود را به همراه دارد.
استفاده از حق‌تقدم ممکن است زمان‌بر و وقت‌گیر باشد، همین امر می‌تواند موجب خواب پول سرمایه‌گذار شود و از طرفی هزینه تخصیص حق‌تقدم ممکن است برای شرکت صادرکننده بیشتر از مزایای آن باشد.
جمع‌بندی
در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری اقتصاد بیدار، به یکی از راه‌های افزایش سرمایه شرکت‌ها که افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات است، پرداخته شد. در واقع در این افزایش سرمایه به افرادی که در تاریخ برگزاری مجمع سهامدار شرکت بوده‌اند، حق‌تقدم تعلق می‌گیرد.