در بازار بورس به طور معمول اصطلاحاتی مرسوم است که همواره مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرکدام از این مفاهیم به درک بهتر ما از این بازار کمک بسزایی می‌کند. به همین خاطر باید درباره هر یک از آنها آگاهی و شناخت خود را بالا ببریم. مفهوم شاخص در بورس یکی از همین اصطلاحات رایج است که حتی اگر دغدغه سرمایه‌گذاری در بازار بورس را هم نداشته باشید، حتماً شاخص بورس را در اخبار و رسانه‌های مختلف شنیده‌اید. شاخص در بورس انواع مختلفی دارد که در این مقاله به انواع آن می پردازیم.
شاخص چیست؟
در ابتدا باید گفت شاخص، یک عددی است که میزانی برای سنجش وضعیت کلی بازار در طول روز می‌باشد. به‌واقع روند رشد یا افت کلی بازار سرمایه، توسط عدد شاخص مشخص میشود. شاخص، اطلاعات و داده‌های عددی را مشخص می‌کند که طبق آن می‌توان به اوضاع و احوال بازار، تا حدودی پی برد. این عدد در طول معاملات روزانه، می‌تواند منفی یا مثبت باشد. عدد شاخص در بازار سرمایه، در طول بازه زمانی مختلف، می‌تواند دچار رشد و یا ریزش شود و برای تحلیلگران بازار مهم و ضروری به شمار می‌رود. به دلیل اینکه عدد شاخص، برای تصمیم‌گیری معامله‌گران در خرید یا فروش سهام خود بسیار مهم است، از همین رو تحلیل شاخص حائز اهمیت می‌باشد. برای دیدن شاخص‌های بازار در طول روز می‌توان وارد سایت www.tsetmc.com شد تا به طور کامل وضعیت کلی بازار مشاهده شود.
انواع شاخص‌های بورس
شاخص بورس دارای انواع مختلفی می‌باشد. شاخص کل، شاخص کل هم‌وزن، شاخص صنعت، شاخص قیمت، شاخص 50 شرکت برتر، شاخص شناور از انواع مهم شاخص در بازار سرمایه هستند که هرکدام از آنها کارایی و کاربرد خاص خود را دارند.
همان‌طور که تا حدی اشاره کردیم، کاربرد عدد شاخص در تعیین وضعیت گذشته و حال بازار، نقش مهم و مؤثری دارد. بسیاری از تحلیلگران برای پیش‌بینی رشد و یا افول کلی بازار از تحلیل شاخص استفاده می‌کنند. برای همین می‌توان طبق داده‌های شاخص، برای خریدوفروش سهام در بورس تصمیم‌های مهم و منطقی گرفت.
تغییرات شاخص کل می‌تواند نشانگر میزان بازدهی سرمایه‌گذاران در بازار بورس باشد. نوسانات قیمت سهام در عدد شاخص تأثیرگذار است و میانگین بازدهی کلی بازار را طبق آن می‌توان مورد سنجش قرار بدهیم. اگر برای مثال تغییرات شاخص کل در طول یک سال از عدد 500000 به 1000000 برسد، بیانگر این است که میانگین بازدهی کلی بازار در آن سال 100 درصد رشد بوده است.
شاخص کل هم‌وزن
در بخش‌های قبل بررسی کردیم که شرکت‌های کوچک و متوسط در بازار بورس، تأثیر کمتری در تعیین شاخص کل دارند. نوع دیگری از شاخص در بازار وجود دارد که به شاخص کل هم‌وزن معروف است. در شاخص هم‌وزن، همان‌طور که از نام آن مشخص است، وزن سهام و سرمایه آنها در تعیین شاخص مطرح نیست و همه سهام و اوراق بازار به یک میزان در تعیین شاخص، نقش دارند.
ممکن است در طی یک روز، شاخص کل به واسطه منفی بودن اکثر سهام شرکت‌های بزرگ، عددی منفی داشته باشد و در طرف دیگر شاخص هم‌وزن به دلیل مثبت بودن اکثر سهام متوسط و کوچک مثبت باشد و عکس این قضیه هم می‌تواند رخ بدهد. پس می‌توان گفت شاخص هم‌وزن می‌تواند در جهت و یا در خلاف جهت شاخص کل حرکت کند.
شاخص کل
شاخص کل یا شاخص قیمت و بازده نقدی در ابتدای سال 77 با نام TEDPIX، به بازار بورس معرفی شد. در این نوع از شاخص، هم تغییرات قیمتی و هم بازده نقدی سهام حاصل از سود، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. برای همین است که تغییرات شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص کل، می‌تواند بیانگر وضعیت کلی بازار سهام باشد. هر تغییری در عدد شاخص کل می‌تواند بر بازدهی سبد سهام شما نقش بسیار تأثیرگذاری داشته باشد.
شاخص کل قیمت (TEPIX)
از اصلی‌ترین شاخص‌های مطرح در بازار بورس، شاخص کل قیمت می‌باشد. این شاخص، روند عمومی بازار را زیر نظر دارد. سطح عمومی قیمت‌ها در بورس با استفاده از این شاخص قابل‌تحلیل است. برای مثال اگر شاخص کل در طول یک سال 30 درصد رشد کرده باشد، به این معنی خواهد بود که سطح عمومی قیمت سهام در آن سال به طور میانگین 30 درصد افزایش داشته است؛ بنابراین در شاخص کل قیمت، تنها قیمت سهام مورد بحث می‌باشد و پارامتری دیگر چندان تأثیری روی آن ندارد. در تعیین عدد شاخص کل، سطح سرمایه شرکت‌ها بسیار مؤثر است. به همین خاطر سهامی که سرمایه بیشتر و حجم معاملات بالاتری دارند نسبت به دیگر سهام، تأثیر بیشتری بر رشد یا افت شاخص کل دارند. تعداد سهام یک شرکت وقتی در قیمت روز آن ضرب میشود، ارزش مارکت آن شرکت را تشکیل می دهد و تاثیر هر نماد بر شاخص کل به نسبت مارکت آن شرکت می باشد.
نحوه محاسبه شاخص کل بورس
محاسبه شاخص کل از نسبت تقسیم ارزش جاری بازار سهام در لحظه به ارزش جاری بازار سهام در تاریخ مبدأ به دست می‌آید و برای محاسبه به درصد، ضرب در 100 میشود. شاخص کل بورس ایران از سال 1369 شروع به محاسبه شاخص کل کرده است. این شاخص طبق فرمول زیر محاسبه می‌گردد:
Pit = قیمت شرکت i ام در زمان t
qit = تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان t
Dt = عدد پایه در زمان t که در زمان مبداء برابر pioqio∑ بوده است
Pio = قیمت شرکت i ام در زمان مبدأ
qio = تعداد سهام منتشر شده شرکت i ام در زمان مبدأ
n = تعداد شرکت‌های مشمول شاخص
طبق فرمول محاسبه عدد شاخص کل، تعداد سهام منتشر شده توسط شرکت ها تاثیرگذار است. به همین خاطر شرکت‌هایی که تعداد سهام بیشتر و سرمایه بیشتری دارند، تأثیر بالاتری در تعیین عدد شاخص دارند. تغییرات قیمتی شرکت‌های بزرگ در محاسبه شاخص کل، نقش پررنگ‌تری نسبت به نوسانات قیمتی شرکت‌های کوچک‌تر دارند و به‌راحتی می‌توانند شاخص کل را از مثبت به منفی و بالعکس، از منفی به مثبت حرکت دهند.
شاخص صنعت و شاخص مالی
شاخص صنعت، توجه خود را روی سهام صنایع مهم در بازار می‌گذارد. معمولاً شرکت‌های فولادی، فلزات اساسی، خودرویی‌ها و پتروشیمی و پالایشگاهی در تعیین شاخص صنعت نقش مهمی دارند و دیگر سهام مثل بیمه و بانک‌ها، محصولات غذایی در آن نقشی ندارند. شاخص صنعت بیش از هر چیزی برای سیاست‌گذاران و دولت، مهم تلقی میشود. اما اگر معامله‌گرانی قصد دارند در سهام صنعتی سرمایه‌گذاری کنند بهتر است تحلیل این شاخص را حتماً در نظر بگیرد.
شاخص مالی نیز، تغییرات را برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری، هلدینگ‌ها و واسطه‌گری مالی محاسبه می‌کند و در قالب عدد شاخص درج می‌نماید.
شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)
شاخص سهام آزاد شناور، عدد شاخص را بر اساس تعداد سهام شناور موجود در بازار مشخص می‌کند. شاخص آزاد شناور روند تحلیلی بخشی از بازار را مورد بررسی قرار می‌دهد که در آن قدرت نقدشوندگی بالایی وجود داشته باشد در این شاخص ارزش سهامی که در اختیار سرمایه‌گذاران می‌باشد در نظر گرفته میشود و سهامی که در اختیار سرمایه‌گذاران عمده قرار دارد و معامله نمی‌شود، محاسبه نمی‌گردد.
شاخص ۵۰ شرکت برتر
تا حد زیادی از نام این شاخص مشخص است که 50 شرکت فعال‌تر در بورس در تعیین شاخص نقش اساسی دارد. سازمان بورس در هر سه ماه یکبار لیست شرکت‌های فعال را بر مبنای نقدشوندگی بالا و خریدوفروش روان سهام منتشر می‌کند. تغییرات قیمتی در این 50 سهام، در قالب شاخص 50 سهام برتر معین میشود و در تحلیل سهام برای سرمایه‌گذاری حائز اهمیت است.
شاخص ۳۰ شرکت بزرگ‌تر
در بازار بورس، 30 شرکت بزرگی که سرمایه و ارزش بازار بالایی دارند، به‌عنوان یک شاخص مطرح میشود. ارزش بازار شرکت ها در بورس با ضرب قیمت روز سهام در تعداد سهام آن به دست می‌آید. طبق این ارزش، 30 شرکت بزرگ که تأثیر عمده‌ای در روند بازار دارند، به عنوان شاخص 30 شرکت بزرگ در تابلوی بازار درج میشود.
شاخص بازار اول و بازار دوم
به‌طورکلی دو نوع بازار در بورس وجود دارد. شرکت‌هایی که از لحاظ سرمایه، نقدشوندگی، سودآوری و درصد سهام شناور، بالا هستند در بازار اول معرفی می‌شوند و شرکت‌هایی که در این معیار از وضعیت پایینی برخوردار هستند، در بازار دوم مورد پذیرش قرار می‌گیرند. شاخص بازار اول و بازار دوم بر مبنای همین شرکت ها تعیین می‌گردد. شاخص بازار اول، سهام مناسب از جهت معاملات و معیارهای اشاره شده را شامل میشود و شاخص بازار دوم، معاملات سهامی را مورد بررسی قرار می‌دهد که به لحاظ معیارها دارای سرمایه، قدرت نقدشوندگی و سودآوری پایین‌تری هستند.
جمع‌بندی
عدد شاخص یکی از معیارهای مهم در سنجش وضعیت عمومی بازار سرمایه و رفتار سهام مختلف می‌باشد و تحلیلگران زیادی از آن برای تصمیم‌گیری و پیش‌بینی خود استفاده می‌کنند. شاخص در بازار بورس انواع متفاوتی دارد و معمولاً برای تحلیل بازار، شاخص کل و شاخص هم‌وزن سنجیده میشود که در این مقاله سعی کردیم تا به تعریف آنها و نوع مشخص آنها بپردازیم. کارگزاری اقتصاد بیدار با ارائه خدمات متمایز به مشتریان و سرمایه‌گذاران و نیز امکانات ویژه در زمینه خرید و فروش سهام، امیدوار است مطلب ذکر شده موردتوجه علاقه‌مندان واقع شده باشد.