در گذشته فعالیت‌های تجاری با دشواری‌هایی همراه بود که در گذر زمان جهت بهبود آن اقدامات مختلفی انجام شد. در ابتدا به ضرب سکه و چاپ اسکناس پرداختند اما وجود راهزن‌ها یک خطر جدی برای تجار محسوب می‌شود. سپس با هدف سهولت معاملات و گردش پول، روش جدیدی به نام «برات» یا «حواله» ایجاد شد.
امروزه همچنان از برات یا حواله استفاده می‌شود و قوانین آن در قانون تجارت آمده است. اگر می‌خواهید بدانید برات چیست و چه کاربردی دارد، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
برات چیست؟
برات (Bill of Exchange) یک ابزار مالی در تجارت است که توسط یک فرد یا شرکت صادر می‌شود و به دیگران امکان پرداخت یک مبلغ معین در آینده را می‌دهد. صاحب برات می‌تواند آن را به دیگران منتقل کند و در نهایت نهایی‌ترین دارنده آن، مبلغ مورد نظر را از صادرکننده برات دریافت می‌کند.
طبق قانون تجارت، در برات سه نفر حضور دارند. نخست کسی که برات را صادر کرده، دوم کسی که ملزم به پرداخت برات است و سوم کسی که مبلغ برات در وجه وی پرداخت می‌شود.
دارنده برات می‌تواند حداکثر ظرف یک سال پس از موعد پرداخت، به مسئول پرداخت مراجعه کند. در این صورت ممکن است سه حالت ایجاد شود. در حالت اول، برات نقد شده و دارنده حواله بدهی خود را دریافت می کند. در حالت دوم، امتناع صادرکننده برات جهت پرداخت بدهی که در این صورت دارنده برات می‌تواند ظرف مهلت 10 روز شکایت خود را ثبت کند. در حالت آخر فرد صادر کننده برات امکان پرداخت بدهی را ندارد.
حواله چیست با مثال
حواله Promissory Note همان برات است. به بیان دیگر حواله نیز یک ابزار مالی است که حاوی تعهد صادر کننده برای پرداخت مبلغ مشخصی به دارنده آن در زمان سررسید است. برای درک بهتر حواله یا برات به مثال زیر توجه کنید.
فرض کنید آقای صادقی یک میلیارد تومان به آقای رضایی بدهکار است. آقای صادقی برای پرداخت این بدهی، آقای رضایی را به شخص ثالث ارجاع می‌دهد. ارجاع فرد به شخص ثالث به این دلیل است که آقای صادقی نسبت به آقای رضایی بدهکار و نسبت به شخص ثالث طلبکار است. بنابراین برای تسویه بدهی خود وی را به شخص ثالث معرفی می‌کند.
تاریخچه برات
حواله یا برات در گذشته بین تجار با هدف معامله آسان و جلوگیری از دزدی دارایی توسط راهزن‌ها شکل گرفت. فرآیند ایجاد برات نیز به این صورت بود که تاجر به فردی معتمد رجوع کرده و مقداری سکه یا پول نزد وی قرار میداد. فرد معتمد به ازای دستمزدی در شهر مقصد برای فردی که می شناخت نامه می نوشت «آقای x، 100 سکه نزد من قرار داده و این مقدار سکه را به وی تحویل دهید.» این نامه برات نام گرفت.
برای نخستین بار قوانین استفاده از برات سال 1311 در ایران مصوب و بعدها اصلاحاتی بر روی آن انجام شد. با توجه به اهمیت برات یا حواله، از ماده 23 الی 304 قانون تجارت به آن پرداخته شده است.
انواع برات
- برات ساده: در صورت عدم پرداخت در سررسید، امکان برات رجوعی وجود دارد.
- برات سازشی: برات به عنوان ضمانت صادر شده است.
- برات خارجی: در سطح بین المللی امکان استفاده از آن وجود دارد.
شرایط شکلی برات در قانون تجارت
- کلمه برات یا حواله در متن آمده باشد.
- نام و امضای برات دهنده و نام و امضای برات گیرنده نوشته شده باشد.
- تاریخ تحریر سند و مبلغ برات به حروف و عدد نوشته شود.
- حواله گیرنده یک فرد مشخص باشد.
- مکان تأدیه وجه برات باید مشخص باشد.
موعد پرداخت برات
- برات به وعده از صدور: در این نوع برات باید دارنده برات در زمان سررسید برای دریافت بدهی خود رجوع کند.
- برات به وعده از رویت: در این نوع برات مشخص می شود که مثلا یک ماه پس از تاریخ رویت، برات باید نقد شود.
- برات به روز معین: در این نوع برات تاریخ سررسید اهمیت دارد و در همان روز پرداخت می شود.
- برات به رویت: در این نوع برات، تاریخ سررسید اهمیت کمتری دارد و هر زمان که دارنده برات به صادرکننده مراجعه کرد، باید طلب وی پرداخت گردد.
مزایا حواله یا برات
- راحتی در مبادله
- عدم نیاز به جا به جایی پول
معایب حواله یا برات
- احتمال ایجاد برات یا حواله تقلبی
- انتشار برات بدون پشتوانه
- کاهش ارزش برات در گذر زمان - شفاف نبودن سیستم برات
- شفاف نبودن سیستم برات
- افزایش خلق پول
تفاوت برات و سفته
یکی از بارزترین تفاوت های برات و سفته در تعداد افراد مرتبط با آن است. سفته بین دو نفر (صادر کننده و دریافت کننده) رد و بدل می‌شود. در حالی که در برات سه نفر حضور دارند. همان طور که پیش از این نام بردیم؛ صادر کننده برات، دریافت کننده برات و پرداخت کننده برات.
تفاوت برات با چک
- در برات نیاز به افتتاح حساب بانکی نیست ولی جهت دریافت و صدور چک نیاز به حساب بانکی است.
- امکان برگشت چک در صورت عدم موجودی وجود دارد اما برات یا حواله دارای چنین ویژگی نیست.
- در برات هر شخصی می‌تواند صادر کننده باشد اما چک تنها توسط بانک ها صادر می شود.
