فعالیت در بازار سرمایه در دنیای امروزی طرف‌داران خاص خود را دارد. کسب مهارت و افزایش میزان سودآوری در بازارهای مالی همیشه دغدغه اصلی سرمایه‌گذاران بوده و هست. برای بالا بردن میزان آگاهی از فعل‌وانفعالات بازار سرمایه نظیر بازار بورس، شناخت کافی از مفاهیم رایج در آن، امری ضروری و مهم تلقی می‌شود. یکی از مفاهیمی که در آن سودآوری به شکل ویژه‌ای مورد بحث می‌باشد، مفهوم آربیتراژ است. آربیتراژ در بورس و بازارهای دیگر به کسب سود در زمان کوتاه می‌انجامد که در این مقاله سعی داریم به آن بیشتر بپردازیم و مطالبی که می‌خواهیم در ادامه مورد بررسی قرار بدهیم:
آربیتراژ چیست؟
آربیتراژ اصطلاحی است که در بازار سرمایه از آن استفاده می‌شود. به طور خلاصه می‌توان گفت، سودآوری در دو بازار موازی که طبق آن در یک بازار، کالایی را در قیمت پایین‌تر خریداری کنیم و در بازار دیگر با قیمت بالاتری به فروش برسانیم. آربیتراژ معمولاً در اثر عدم تعادل در بازارها اتفاق می‌افتد و به لحاظ معامله‌گری ریسک بسیار کمی دارد.
در آربیتراژ به دلیل اینکه ارزش یک کالا یا یک سهم نسبت به بازار دیگر آن، یکسان نیست، باعث می‌شود تا سود حاصل از این اختلاف قیمتی نصیب خریداران و سرمایه‌گذاران گردد. در بازارهای نقدی و بازار آتی، آربتیراژ از طریق اختلاف قیمتی در طی زمان به دست می‌آید و در بازارهایی که دو قیمت متفاوت در دو مکان مختلف دارد. معمولاً آربتیراژ بر اساس تغییر مکان جغرافیایی حاصل می‌شود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که آربیتراژ، حتماً همراه کسب سود و در یک سرمایه‌گذاری کم ریسک اتفاق می‌افتد
به‌عنوان‌مثال، نرخ تبدیل ارزها به هم، به طورمعمول با آربیتراژ همراه است. شما ممکن است ریال را مستقیما به لیر ترکیه تبدیل کنید اما اگر ریال را به دلار و سپس دلار خریداری شده را به لیر تبدیل کنید سود مالی بیشتری کرده‌اید.
آربتیراژ در بورس هم اتفاق می‌افتد. مثلاً سهام شرکتی در بورس ژاپن قیمت متفاوتی نسبت به بورس آمریکا دارد و سرمایه‌گذاری در آن و فروش در بازار دیگر، می‌تواند کسب سود آربتیراژی داشته باشد.
مبنای شکل‌گیری موقعیت‌های آربیتراژی
همان‌طور که گفتیم، اصل شکل‌گیری آربیتراژ بر مبنای عدم تعادل و عدم هماهنگی ارزش قیمتی در بازارهای مختلف صورت می گیرد. اساس آربیتراژ در کسب سود با کمترین میزان ریسک پذیری است. یعنی اگر در معامله عوامل مختلفی مانند هزینه‌های تولید و یا سرمایه‌گذاری، بیش از حد افزایش پیدا کند، آربیتراژ صورت نپذیرفته است برای همین، اغلب، صادرات کالا و یا سرمایه‌گذاری مسکن را به دلیل عوامل متعددی که در بازار آنها نقش دارد را آربیتراژ نمی‌دانند. چرا که ممکن است دچار رکود، کسادی بازار و نیز عواملی مانند تحریم شوند که به کسب سود خالص منجر نشود.
به‌واقع مبنای شکل‌گیری آربیتراژ بر این است که شما شناسایی سود قطعی از خریدوفروش دارایی، کالا و یا سهام داشته باشید.
انواع آربیتراژ در بازارهای مختلف
آربیتراژ انواع مختلفی دارد که هرکدام می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در سودآوری سرمایه‌گذاران داشته باشد.
1- آربیتراژ زمانی:
کسب سود از طریق خرید و فروش در بازه زمانی مشخص، از انواع آربیتراژ زمانی محسوب می‌شود. در این آربیتراژ، معامله‌گر اطمینان دارد که با گذشت زمان می‌تواند با خرید محصول، به سود برسد. برای مثال آربیتراژ زعفران زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذار، گواهی سپرده زعفران که قیمت پایین‌تری نسبت به قرارداد آتی آن دارد را خریداری می‌کند و متوجه است که می‌تواند این گواهی را در طی زمان در موقعیت قرارداد آتی با قیمت بالاتر به فروش برساند و از این اختلاف قیمت، سود به دست بیاورد.
همین مورد در بازار خودرو هم مشاهده می‌شود. قیمت خرید خودرو در کارخانه با قیمت خودرو در بازار آزاد متفاوت است و شما با خرید خودرو از کارخانه می‌توانید با طی زمان و تحویل خودرو، به قیمت بازار آزاد، بفروشید.
در آربیتراژ طلا هم این اتفاق رخ می‌دهد. بسیاری از سرمایه‌گذاران به این دید که قیمت طلا در گذر زمان صعودی بوده، طلا خریداری می‌کنند تا با گذشت مدتی بتوانند با قیمت بالاتر به فروش برسانند.
2- آربیتراژ جغرافیایی یا مکانی:
ممکن است اختلاف قیمت سهام، کالا و یا یک دارایی، در مکان‌های مختلف، متفاوت باشد. مثلاً قیمت خرما و یا نارنج در جنوب کشور بسیار پایین‌تر از تهران و شهرهای دیگر است. این اختلاف قیمتی در مکان‌های مختلف می‌تواند سرمایه‌گذار را به سود آربیتراژی برساند.
به همین ترتیب ممکن است قیمت دلار و یا سهم در یک بازار کشوری با بازار کشور دیگر متفاوت باشد. سود حاصل از این اختلاف قیمت برای خریدار، یک نوع سود آربیتراژ مکانی به حساب می‌آید.
3- آربیتراژ مثلثی:
همان‌طور که تا حدی در بحث بالایی مطرح شد، در برخی اوقات، تبدیل یک ارز به ارز دیگر و یا تبدیل کالا به ارز و بالعکس می‌تواند سود به همراه داشته باشد. آربیتراژ مثلثی به‌نوعی از آربیتراژ گفته می‌شود که از طریق تبدیل به واسطه دیگر، سود به دست می‌آید.
4- آربیتراژ آماری
در این نوع از آربیتراژ، آمارها و تحلیل‌های علمی می‌تواند راهی برای کسب سود باشد. به‌عنوان‌مثال بازار بورس اوراق بهادار، باتوجه‌به داده‌های آماری، پیش‌بینی سود به تحلیل گران و سرمایه‌گذاران می‌دهد. دریافت سود یک سهم بر اساس داده‌ها و اطلاعات آماری می‌تواند با پذیرش ریسک‌های احتمالی، آربیتراژ سهام صورت بگیرد.
به همین ترتیب، آمار تورم نشان می‌دهد که با افزایش تورم، کالاها و سهام و داراییها در بازار مالی دچار نوسانات قیمتی می‌شوند و بر اساس آنها دارایی و سهام مختلفی می‌توانند در کوتاه‌مدت، به سود قابل ملاحظه بیانجامند.
مدل قیمت‌گذاری آربیتراژ
این مدل فرض می‌کند که همه سرمایه‌گذاران انتظارات یکدستی از میانگین بازده و واریانس داراییها دارند. همچنین فرض بر این است که کارآمدی و رقابت، به طور یکسان در دسترس همه سرمایه‌گذاران است. برخلاف مدل قیمت‌گذاری دارایی سرمایه، نظریه قیمت‌گذاری آربیتراژ عوامل مشخصی را بیان نمی‌کند و دارای انعطاف‌پذیری بیشتری می‌باشد.
بازده دارایی‌های پرریسک، از یک ساختار پیروی می‌کنند اگر بتوانند به‌صورت زیر بیان شوند:
R.a= R.rf+ B.a (R.m – R.rf)
که در این معادله:
R.a : بازده مورد انتظار از سرمایه‌گذاری
R.rf : بازدهی بدون ریسک
B.a : ضریب ریسک سیستماتیک
R.m : بازدهی مورد انتظار بازار سرمایه
مدل قیمت‌گذاری آربیتراژ، به‌نوعی میزان ریسک‌پذیری را هم بررسی می‌کند. برای مثال در آربیتراژ سهام، سرمایه‌گذاران با احتساب ریسک سرمایه‌گذاری و محاسبه مدل، می‌توانند اختلاف قیمتی موجود در سهام را ارزیابی کنند و در صورت لزوم خریداری نمایند.
در مدل قیمت‌گذاری آربیتراژ، سرمایه‌گذاران عواملی مانند هزینه‌های اضافه، مالیات سنگین، را احتساب نمی‌کنند و به دنبال دریافت سود مطلوب از سرمایه‌گذاری هستند. به‌واقع در آربیتراژ هزینه‌ها باید به حداقل برسد تا سود حداکثری برای سرمایه‌گذار باقی بماند. همچنین نسبت به نوع بازار و شرایط اقتصادی موجود، میزان ریسک‌پذیری سرمایه را مورد سنجش قرار می‌دهند تا بتوانند از ضرر احتمالی جلوگیری کنند.
آربیتراژ در بازار جهانی ارز (فارکس)
همان‌طوری که تا به اینجا اشاره کردیم، آربیتراژ در بازارهای مختلف به وقوع می‌پیوندد. در بازارهای جهانی هم این امکان به وجود می‌آید. بسیاری از شرکت‌های چندملیتی و نیز ارزهای معتبر دنیا در بازارهای جهانی در رقابت قیمتی هستند. به همین نحو، ممکن است سهام یک شرکت بزرگ بین‌المللی در چندین بازار عرضه بشود که سود حاصل از اختلاف قیمتی بین دو بازار، آربیتراژ محسوب می‌شود و زمانی که سرمایه‌گذاران آنها را شناسایی کنند، اقدام به خرید می‌نمایند تا در بازار دیگر با قیمت بالاتری به فروش برسانند.
بازار فارکس هم از این قاعده مستثنی نیست و به‌نوعی می‌توان با تبدیل ارز و یا خرید و فروش ارز با استفاده از داده‌های قیمتی، به سود آربیتراژی دست پیدا کرد.
آربیتراژ در بازار آتی سهام
اختلاف قیمتی موجود بین بازار نقدی و بازار آتی، به طورمعمول، سود آربیتراژی در پی دارد. این مورد در بازار سکه، زعفران، طلا و محصولات دیگر سودآور هم به چشم می خورد. به طور مثال، خرید گواهی زعفران و فروش در بازار آتی، یک نوع از آربیتراژ زعفران محسوب می‌شود.
فرآیند این امر بدین صورت است که قیمت ارزش گذاری سهام یا دارایی در بازار آتی نسبت به قیمت موجود در بازار نقدی متفاوت است و شناسایی این سهام، اوراق و یا دارایی و خرید آن، می‌تواند به آربیتراژ بیانجامد. نمونه بارز آن، تفاوت قیمتی ارز دولتی با ارز بازار نقدی می‌باشد که بسیاری از دلالان و سرمایه‌گذاران ارزی، با خریدوفروش در این دو بازار به سود رسیدند.
همین‌طور قیمت قرارداد آتی فروش محصولی مثل زعفران و یا آهن، با قیمت فعلی در بازار نقد، متفاوت است. در این صورت، سرمایه‌گذار اقدام به خرید در بازار نقد می‌کند و در بازار آتی که قیمت بالاتری دارد، به فروش می‌رساند. با احتساب نرخ بهره بدون ریسک، در هر خرید به سود خالص می‌رسد؛ بنابراین آربیتراژ در بازار آتی همواره موردتوجه سرمایه‌گذاران بوده است.
جمع‌بندی
کسب سود از بازار سرمایه، نیاز و دغدغه اصلی بسیاری از سرمایه‌گذاران حوزه‌های مختلف است. این روزها افراد زیادی هستند که قصد سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی و بازار بورس هستند. آربیتراژ یکی از مفاهیم مهم در بازار سرمایه برای رسیدن به سود کم ریسک می‌باشد که شناخت درست از آن می‌تواند برای هر فردی که می‌خواهد در بازار بورس و بازارهای مالی دیگر فعالیت کند، حائز اهمیت باشد. در همین راستا ما در این مطلب به تعریف مفهوم آربیتراژ و بررسی نمونه‌های آن در بازار سرمایه پرداختیم و چگونگی سودآوری دارایی‌های مختلف را شرح دادیم.
کسب تجربه و آموزش‌های لازم در راستای فعالیت در بازار بورس سهام، نیاز مبرم به شما می‌رود. به همین منظور کارگزاری اقتصاد بیدار با سابقه طولانی فعالیت در بازار بورس، آماده ارائه خدمات آموزشی، تحلیلی و مشاوره‌ای خود به مشتریان و علاقه‌مندان سرمایه‌گذاری می‌باشد و کافی است برای کسب توضیحات و مشاوره‌های بیشتر با سایت و یا دفتر کارگزاری در تماس باشید.
