نوسان قیمت یکی از مهمترین عناصر بازار بورس است. افراد حاضر در بازار بورس از طریق بالا و پایین آمدن قیمت اقدام به خرید و فروش شاخصهای میکنند و از همین طریق سود به دست میآورد. با این حال، از آن جایی که نوسان قیمت در بورس از هیچ قانونی پیروی نمیکند، گاهی به راحتی از کنترل خارج میشود و بازار به شدت دچار آشفتگی میشود.
با سقوط قیمت، این آشفتگی بازار باعث میشود که عدهای سریعا سهام خود را با قیمت کمی به خریداران معدودی بفروشند . بازار با خروج نقدینگی تا آستانه فروپاشی برود. گاهی نیز همین مسئله باعث سقوط بازار میشود و فجایع بزرگی برای اقتصاد یک کشور به همراه دارد. به همین دلیل، نیاز به مفهومی به نام بازار گردانی بورس برای جلوگیری از چنین فجایعی احساس میشود.
بازار گردانی اگر چه شاید در حالت عادی، نقشی پررنگ در بازار نداشته باشد، ولی نبود آن بدون شک ضرر بزرگی برای هر اقتصادی است. ما در این مطلب قصد داریم مروری بر نقش بازار گردانها داشته باشیم و ببینیم چرا هر بازار بورس موفقی در سراسر جهان، چندین بازار گردان دارند و چرا بانیان بورس بر حضور بازار گردانها در بورس تاکید میکند.
بازار گردانی بورس چیست؟
همانطور که میدانیم حرکات هیجانی بازیگران در بازار بورس (خصوصا در جریان بحرانهای اقتصادی) باعث ایجاد شیب تندی در افت یا افزایش قیمت خواهد شد که منجر به آشفتگی و سقوط بازار میشود. این عدم ثبات تقریبا به نفع هیچکس نیست و البته خریداران و فروشندگان نیز توانایی و قدرت کنترل آن را ندارند. به همین دلیل بانیان بورس اقدام به ورود بازارگردانها به بازار کردند تا بتوانند از بروز چنین اتفاقاتی جلوگیری کنند.
بازار گردان بورس شرکتهایی هستند که در بازار بورس اقدام به خرید سهام میکنند ولی ماهیت این عمل خرید و فروش آنها فقط به خاطر سود نیست و معامله سهم این شرکتها با سود بسیار کم است. از آن جایی که فعالیت خریداران و فروشندگان بر روی نوسان قیمت تاثیر میگذارد، این فعالیت بازار گردانها باعث میشود که قیمتها به میزان بسیار کمی بالا بروند یا پایین بیایند. در واقع حضور شرکتهای بازار گردان نوعی کنترلگر قیمت از طرف بانیان بازار بورس برای کنترل شیب قیمت است. البته این مسئله به این معنا نیست که بازار گردانها همگی شرکتهای دولتی هستند.
محدوده فعالیت بازار گردانی بورس نیز فقط مختص بحرانهای اقتصادی نیست و این بازارگردانها به شکل نامحدودی میتوانند در بازار برای تنظیم قیمت فعالیت کنند. از این رو بازار گردان با تکیه بر این دانش تخصصی خود بر عرضه و تقاضای مناسب در بازار مسلط خواهد بود و در عین حال قصد دارند که ارزش سهام را به ارزش ذاتی آن نزدیک کنند.
وظایف بازار گردان بورس
بازار گردانها نقش مهمی را در ایجاد نقدشوندگی سهام دارند. همچنین کنترل قیمت اوراق بهادار در یک محدوده معین و جلوگیری از نوسانات بسیار شدید و کاهش شکاف قیمتی بین قیمت خرید و فروش از طریق کم کردن هزینههای عملیاتی از دیگر وظایف بازار گردان بورس است.
حقوق و مسئولیتهای بازار گردان بورسی در بازارهای مختلف متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند سیاستهای شرکت بازار گردان، نوع بازار و شاخصها بستگی دارد. یک شرکت بازار گردان میتواند یک شرکت دولتی، یک شرکت نیمه خصوصی و یا یک کارگزاری مانند کارگزاری اقتصاد بیدار باشد. به همین دلیل سیاستهای مختلفی در پیاده سازی فعالیتهای خود دارند. بازار گردانها، همچنین ممکن است که در بازار سهام یا بازار کالا فعالیت کنند. به همین دلیل شکل فعالیت آنها با هم متفاوت است. با این حال چهارچوبی برای فعالیت این شرکتها وجود دارد که توسط دولت و سازمان بورس به آنها ابلاغ خواهد شد.
مثلا قیمتهای خرید و فروش این شرکتها باید در یک محدوده خاص به نام "دامنه مجاز" باشد که سازمان بورس آن را تعیین میکند. این عمل به این خاطر است که خود شرکتهای موظف به بازار گردانی بورس را دچار نوسان قیمت نکنند.
همچنین حجم سفارشهای خرید و فروش باید با یکدیگر برابر و معادل یا بیشتر از حداقل سفارش انباشته باشد. این مسئله باعث میشود که اثرگذاری این شرکتها روی بازار بورس بالا برود و در عین حال، خود شرکت بازار گردان بورس را دچار اختلال و کمبود سهم نکند.
فرایند اعطای مجوز بازارگردانی
شرکتها برای ورود به بازار و گرفتن مجوز، باید درخواست خود را به سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال کنند و مدارک مالی خود را به این شرکت تحویل بدهند. پس از انجام بررسیهای لازم ظرف مدت 15 روز، سازمان بورس موافقت یا عدم موافقت خود را اعلام کرده و در صورت موافقت حدود فعالیت آنها در بازار را مشخص میکند. مثلا این شرکتها نمیتوانند که در تمامی شاخصها و نمادها به فعالیت بپردازند و باید نماد معاملاتی مشخصی را انتخاب کرده و به صورت جداگانه برای آن مجوز بازارگردانی دریافت کنند. همچنین اشخاص حقیقی حاضر در بورس نمیتوانند بازار گردان باشند.
همچنین در جریان این قراردادها بین شرکت بورس و شرکت بازار گردان، نوع بازار (مثلا بازارپایه)، حداقل تعهد معاملات روزانه، حداقل سفارش انباشته، دامنه مظنه و دوره زمانی مجوز بازارگردانی تعیین میشود تا فعالیت این بازارگردان به طور مشخصی برای سازمان بورس و حاضران در این بازار تعیین شود.
در دوران فعالیت شرکت بازار گردان، شرکت بورس، بر فعالیت آن نظارت میکند. همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی که در بازار میتوانند در صورت هر گونه خلاف از شرکت بازارگردان (مانند خرید کمتر از تعهد معاملات روزانه یا فروش سهم گرانتر از دامنه مظنه) به سازمان بورس شکایت خود را اعلام کنند تا مجوز این بازارگردان لغو شود و تمامی سهامی که در کنترل دارند به صاحبان قبلی برگردد.
از روز شروع بازار گرداني بورس دامنه جديد نوسان قيمت، جايگزين دامنه نوسان قيمت قبلي ميشود ولی در داخل محدوده تعیین شده است. شرکت بازار گردان در محدوده زمانی (که معمولا حداقل یکسال است) با شروع بازار مانند دیگر بازیگران حاضر در بورس، اقدام به خرید و فروش میکند و سود خود را از این طریق به دست میآورد و بازار را تنظیم میکند. پس از اتمام دوره زمانی، این شرکتها باید مجددا اقدام به گرفتن مجوز کنند.
شرایط سفارشهای بازار گردانی بورس
از آن جایی که بازار گردان میتواند قیمت خود را برای هر سهم ارائه بدهد، مهمترین نکته این است که یعنی سفارشهایی که بازارگردان ثبت میکند طبق قوانین اعلام شده سازمان بورس یعنی همان محدوده مجاز در روز باشند که به آن دامنه مظنه میگویند و درصدی است که اختلاف بین قیمت سفارش خرید و فروش ثبتشده توسط بازارگردان را تعیین میکند. مثلا اگر برای یک نماد معاملاتی دامنه مظنه 2 درصد باشد، به معنای این است که حداکثر قیمتی که بازار گردان بورس میتواند در سفارش فروش خود ارائه باشد، به اندازه قیمت اصلی به علاوه چهار درصد آن باشد. عدم رعایت این محدوده علاوه بر این که تخلف است، تعادل بازار را نیز به هم میزند.
حجم سفارشهای خرید و فروش نیز باید طبق قرارداد بسته شده با سازمان بورس و تعهدات صورت گرفته، معادل یا بیش از حداقل سفارش انباشته باشد تا هم حضور بازارگردان در این بازار سودمند باشد و هم دیگر حاضران در بورس درگیر صفهای خرید و فروش نشوند. مثلا اگر یک شرکت بازارگردان تعداد 2 هزار سهم را در اختیار دارد، در صورتی که سهام توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی خریداری شوند، بازار گردان موظف است که سریعا ظرفیت خود را پر کند و با خرید سهمهای دیگران آن را جایگزین کند.
اگر فعالیت بازارگردان کمتر از این حد تعیین شده (که توسط سازمان بورس و متخصصان با دانش دقیقی اندازه گیری شده) باشد، عملا بازارگردان به حد یک شخصیت حقیقی یا حقوقی در بازار تنزل پیدا میکند و اثرگذاری خود را از دست میدهد. بالا بودن میزان سهام این شرکت به نوعی باعث میشود که به عنوان یک تنظیم کننده قیمت در بازار، دست بالا را داشته باشد.
نحوه کسب سود بازارگردان به چه صورت است؟
سود بازار گردانی بورس از تفاوت قیمت خرید و فروش به دست میآید. به بیان بهتر کار آنها خرید زیر قیمت میانی بازار و فروش بالای قیمت میانی بازار است. قیمت میانی، همان میانگین قیمت خرید و فروش است. در این مورد نیز هر شرکت بازار گردانی بورس باید تعهدات ذکر شده سازمان بورس را رعایت کند و در محدوده درصد تعیین شده اقدام به خرید و فروش کند.
شاید برخی افراد فکر کنند که چرا باید یک شرکت به عنوان یک بازارگردان وارد بازار شود آن هم در صورتی که سهم سود آن از معاملات فقط در یک محدوده مجاز (که معمولا زیر 5 درصد است) تعیین میشود. برای پاسخ به این سوال باید به این مسئله توجه کرد که تعداد سهام شرکتهای بازار گردان بورس بسیار بیشتر از یک شخص حقوقی است و ممکن است تا 100 هزار یا 200 هزار سهم در هر نماد برسد.
پس اگر چه به ظاهر درصد سود این شرکتها کم است ولی نه تنها با حجم وسیع سهامی که دارند برای خود سود آوری میکنند بلکه این حجم وسیع سهام باعث خواهد شد که بازیگرانی با سهم کمتر نتوانند به راحتی با انجام خرید و فروشهایی احساسی ثبات بازار را به هم بزنند.
سخن پایانی
ما در این مطلب نگاهی به بازار گردانی بورس داشتیم و دیدیم که وظایف و اختیارات بازارگردان چیست. همچنین نگاهی به نحوه کسب سود بازار گردانها انداختیم. نوسانات قیمت علی رغم این که کلید اصلی بازار بورس و عامل سودآوری در این بازار است، در صورت عدم کنترل بر آن همه بازیگران حاضر در بازار را دچار ضرر میکند. بدون شک نقش بازار گردان هم برای اشخاص حقیقی دارای سهام و برای شرکتهای دارای شاخص بورسی از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل است تقریبا هیچ بازار بورس پرارزشی در سراسر جهان پیدا نمیشود که بازار گردانها در آن فعالیت نداشته باشند.
