در سالهای اخیر اصطلاحات متفاوتی در بازار سرمایه رایج شده است که هرکدام دارای تعاریف خاص خود هستند. برای درک بهتر از این مفاهیم و اصطلاحات، نیاز به بررسی آنها داریم. اوراق سلف یکی ازاین‌دست مفهوم‌ها می‌باشد که چند سالی است در اخبار بازار سرمایه مورداستفاده قرار می‌گیرد و احتمالاً بسیاری در مورد آن شنیده‌اند. از همین رو، در اینجا قصد داریم تا به تعریف و بررسی اوراق سلف بپردازیم.
قرارداد سلف (Induction papers) چیست؟
قرارداد سلف، قراردادی است که طبق آن، یک دارایی پایه در ازای دریافت وجه نقد، به فروش گذاشته می‌شود و تأمین مالی می‌گردد. قرارداد سلف پس از فروش اوراق خود در طی دوره زمانی مشخص، به خریداران آن تسلیم می‌شود. اوراق سلف به‌واقع یک ابزار مالی به شمار می‌رود که برای جذب سرمایه در بازار سرمایه استفاده می‌شود. سلف در لغت به معنی پیش‌پرداخت، اطاعت کردن می‌باشد.
مزیت اصلی قرارداد سلف، سود تضمینی آن در مدت مشخص برای خریداران اوراق است.
قرارداد سلف نفتی چیست؟
به طور معمول دولت به‌جای پیش‌فروش محصولات مواد خام خود در خارج از کشور، این اوراق را به شکل مستقیم به مردم می‌فروشد. قرارداد سلف نفتی یکی از این اوراق می‌باشد که در آن اوراق نفتی و پالایشگاهی در قالب یک قرارداد سلف، تأمین مالی می‌شود و افراد حقیقی و حقوقی آن را در قیمت پایین‌تری پیش‌خرید می‌کنند و در سررسید، اوراق را تحویل می‌گیرند. به نوعی با این قرارداد، پیش‌فروش نفت انجام می‌شود و شرکت‌های نفتی با این روش، جذب سرمایه می‌کنند و این قرارداد عموماً می‌تواند کسری بودجه دولت در داخل را نیز برطرف کند.
چه افرادی می‌توانند از اوراق سلف استفاده کنند؟
در اوراق سلف پس از انتشار آن، اشخاص حقیقی مثل سرمایه‌گذاران حقیقی خرد و کلان، عموم مردم برای هر کد ملی و نیز نهادهای حقوقی مثل صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تأمین سرمایه، می‌توانند اوراق سلف را در بازار، خریداری و سرمایه‌گذاری کنند.
کالاهای قابل‌انتشار در قالب اوراق سلف
در اوراق سلف، کالاها و دارایی‌های استراتژیک منتشر می‌شود. این کالاها مانند گندم، نفت، محصولات کشاورزی، شمش و محصولات فولادی است به‌طوری‌که قیمت‌گذاری آن محدودیت خاصی نداشته باشد.
محدودیت‌های صکوک یا قرارداد سلف
از مهم‌ترین محدودیت‌های اوراق سلف، عدم واگذاری این اوراق به غیر، پیش از زمان موعد سررسید می‌باشد. یعنی خریداران اوراق تا قبل از تحویل اوراق سلف، نمی‌توانند این اوراق را انتقال دهند و در تعیین قیمت‌گذاری پس از انتشار، نقش چندانی ندارند و در بازار ثانویه قابل معامله نمی‌باشد.
قرارداد سلف موازی استاندارد چیست؟
اوراق سلف موازی استاندارد، برای برطرف‌کردن محدودیت‌های قرارداد سلف و با سررسید کوتاه‌مدت، بنا نهاده شد. به عبارتی در قرارداد سلف موازی استاندارد، اوراق می‌تواند توسط خریداران، قبل از موعد سررسید انتقال پیدا کنند و نقدشوندگی در آن راحت‌تر است. همین‌طور این قرارداد قابلیت معامله در بورس کالا و بازار ثانویه را نیز دارد. قرارداد سلف موازی استاندارد، دارای مزایایی برای هر دو طرف، یعنی سرمایه‌گذار و تولیدکننده دارد. سرمایه‌گذار با خرید اوراق، سود تضمین شده‌ای در طی مدت‌زمان کوتاه کسب می‌کند و قدرت نقدشوندگی بالا و ریسک کمتر به همراه دارد. از طرفی، تولیدکننده می‌تواند با عرضه اوراق سلف، تأمین سرمایه برای شرکت داشته باشد تا به رشد تولید و افزایش بودجه بیانجامد.
نقدشوندگی اوراق سلف موازی استاندارد
به‌منظور رقابت و جذابیت در بازار سلف، اوراق سلف موازی، قبل از موعد، به اختیار خریداران می‌تواند در نرخ مشخص شده، به فروش برسد. بازار سرمایه اصولاً بر مبنای عرضه و تقاضا معامله می‌شود و نقدشوندگی اوراق سلف موازی نیز بر همین اساس، صورت می‌گیرد. برای هر فروشنده باید خریدار و مشتری در بازار باشد. در غیر این صورت بازارگردان‌ها به‌عنوان خریدار، اوراق را از عرضه‌کنندگان می‌خرند.
مراحل سازوکار و انتشار اوراق سلف موازی استاندارد
هر یک از شرکت‌ها، نهادها و تولیدکننده‌ها که قصد دارند برای دارایی‌های خود، از قرارداد سلف استفاده کنند تا تأمین بودجه داشته باشند، می‌بایست مراحل و سازوکاری را اجرا کنند که به شرح زیر می‌باشد:
1-شرکت‌ها باید با یکی از نهادهای مالی جهت مشاوره و اخذ مجوزهای لارم در تماس باشند و قراردادهای مربوطه را تنظیم و بازارگردان خود را انتخاب نمایند. ازاین‌پس تمام مراحل اداری برعهده مشاور است که به نمایندگی از شرکت، اقدامات لازم را انجام می‌دهد.
2-مراجعه به بورس کالا برای طی مراحل قانونی و تحویل دادن مدارک موردنیاز
3-تضمین مورد قبول شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه
4-مراجعه به بورس کالا برای انتشار اوراق سلف و تعیین زمان سررسید
اقدامات لازم برای خرید اوراق سلف موازی استاندارد
بعد از انتشار اوراق سلف، نوبت به جذب سرمایه از سوی خریداران که اشخاص حقیقی و حقوقی هستند، می‌رسد. برای خرید اوراق سلف موازی، اقدامات زیر باید صورت بگیرد:
1-ثبت‌نام در سجام و دریافت کد بورسی برای انجام معاملات
2- تعیین کارگزاری معتبر از سوی سرمایه‌گذار
3- درخواست برای خرید اوراق سلف به کارگزاری
4- پرداخت وجه موردنیاز و خرید اوراق سلف
انگیزه خریدار در قرارداد صکوک سلف چه می‌تواند باشد؟
به دلیل اینکه اوراق سلف در مرحله ابتدایی با قیمت پایینی پیش‌فروش می‌شود، یکی از انگیزه‌های مهم خریداری اوراق سلف، دریافت سود تضمینی پس از طی مدت‌زمان معامله در این اوراق می‌باشد؛ بنابراین خریدار اطمینان دارد که اوراق خود را با قیمت مناسبی خریداری کرده است.
همچنین برنامه‌ریزی دقیق برای تولید و فروش، یکی دیگر از انگیزه خرید از سوی خریداران و سرمایه‌گذاران می‌باشد.
انگیزه فروشنده در قرارداد صکوک سلف چه می‌تواند باشد؟
همان‌طور که گفته شد، فروشنده در اوراق سلف، اغلب شرکت‌های تولیدکننده هستند که به دنبال تأمین بودجه و یا جلوگیری از کسری بودجه می‌باشند؛ بنابراین انگیزه فروشنده‌های اوراق سلف، می‌تواند جذب سرمایه برای ادامه تولید و تدوین برنامه بلندمدت برای ادامه روند تولید و فروش در شرکت باشد. همچنین پس از فروش اوراق، تضمین فروش محصول و درآمدزایی برای آنها به همراه خواهد داشت.
ریسک نقدشوندگی اوراق سلف موازی استاندارد
قرارداد سلف موازی استاندارد، کمک زیادی به نقدشوندگی معاملات سلف می‌کند. در قرارداد سلف، تا زمان رسیدن سررسید، دسترسی به وجه نقد و کالای موردنظر امکان‌پذیر نیست. اما انتشار اوراق سلف موازی، پوشش ریسک نقدشوندگی را فراهم کرد تا فرایند معاملاتی کاملاً شفاف و با کشف قیمت، صورت بگیرد و قبل از رسیدن به موعد سررسید، فروشندگان بتوانند زودتر به نقدشوندگی برسند. برای مثال، یک خریدار می‌تواند تا قبل از رسیدن موعد و تحویل کالا، اوراق خریداری شده را در بازار ثانویه به فروش بگذارد و بتواند ریسک نقدشوندگی خود را پایین بیاورد.
تفاوت اوراق سلف با دیگر اوراق
اوراق سلف دارای تفاوت‌هایی با اوراق دیگر مثل اوراق مشارکت و اوراق سهام و صندوق‌های درآمدزا می‌باشند. در اوراق سلف، خریدار اوراق، در مدیریت سهم و یا مالکیت آن سهیم نخواهد شد درحالی‌که در اوراق دیگر نامبرده، این امکان میسر می‌باشد. همچنین برخلاف اوراقی که درآمد ثابت و مشخصی در خود دارند، اوراق سلف دارای دامنه قیمتی و حداکثر و حداقل قیمتی در سقف و کف قیمت هستند که می‌تواند سود بیشتری نسبت به دیگر اوراق، نصیب خریداران کند.
جمع‌بندی
انتشار اوراق سلف از سوی شرکت‌های تولیدی و دولتی، می‌تواند در روند تولید، کمک بسیار زیادی کند. به همین خاطر برخی از این نوع شرکت‌ها در سالهای اخیر اقدام به عرضه اوراق سلف کرده‌اند و در بازار سرمایه انتشار داده‌اند. اوراق سلف و نیز اوراق سلف موازی استاندارد، برای تأمین سرمایه و بودجه مورد نیاز برای ادامه روند تولیدی شرکت‌ها، نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
از طرف دیگر سرمایه‌گذاران و خریداران نیز با خرید اوراق سلف، می‌توانند این اوراق را پیش‌خرید و در زمان سررسید با قیمت بالاتر به فروش برسانند و در نتیجه سود تقریباً مناسبی به دست آورند که می‌تواند یک معامله دو طرف برد محسوب شود.
ما در این مطلب به بررسی اوراق سلف در بازار سرمایه پرداختیم و نحوه انتشار و مزایای آن را شرح دادیم. کسب آگاهی از مفاهیم این‌چنینی در بازارهای مالی به معامله‌گران کمک می‌کند تا بتوانند با شناخت لازم به سمت این اوراق بروند. ازاین‌رو کارگزاری اقتصاد بیدار با داشتن سابقه طولانی در زمینه سرمایه‌گذاری بورسی، آماده ارائه خدمات خود دراین‌خصوص می‌باشد.