آیا تاکنون تبلیغ شخصی را دیده‌اید که ادعا کند 100 هزار تومان را به یک میلیون تومان تبدیل کرده است؟ در حالی که بازار سهام این امکان را می‌دهد، اما بسیار - بسیار بعید است، مگر با سفته بازی در سهام. اما، اگر کسی معاملات صحیح را انتخاب کند و به طور دقیق حدس و گمان بزند، نمی‌توان با قطعیت گفت چه اتفاقی می‌افتد!
سفته بازی در بورس به این معنا است که بورس و تمام نوسانات آن کاملاً مبتنی بر میلیون‌ها معامله است که هر روز بین خریداران و فروشندگان اتفاق می‌افتد. هر یک از این خریداران و فروشندگان دلایل مختلفی برای فعالیت خود دارند. اما همه آنها، مبتنی بر حدس و گمان هستند.
سفته بازی (Speculation) پیش‌بینی حرکت آینده قیمت‌ها بر اساس نظراتی است که بازار به طور نادرست سهام را قیمت‌گذاری کرده است.
سفته بازی چیست؟
در دنیای مالی، شرط‌بندی یا معاملات سفته بازی (Speculation) به انجام یک معامله مالی اشاره دارد که علاوه بر خطر قابل توجهی که برای از دست دادن ارزش سرمایه را دارد، با انتظار کسب سود زیاد نیز همراه است. اما ریسک ضرر بیش از آن است که با سود قابل توجه یا پاداش‌های دیگر جبران شود. سرمایه گذاری که یک سرمایه گذاری سفته بازی را انتخاب می‌کند، احتمالاً به نوسانات قیمت توجه خواهد کرد. به دلیل اینکه ریسک مربوط به یک سرمایه گذاری زیاد است، معمولاً سرمایه گذار بیشتر به فکر بازده آن بر اساس تغییرات ارزش بازار است تا سرمایه گذاری بلند مدت.
معاملات سفته بازی معامله‌ای است که معمولاً شرکت‌هایی را درگیر می‌کند که به دلایلی ریسک بالا / پاداش بالا دارند. این بدان معنی است که ریسک زیادی در سرمایه گذاری وجود دارد، شاید این ریسک به حدی باشد که منجر شود شخص مقدار قابل توجهی پول را از دست بدهد، اما اگر معامله خوب پیش رود، می‌تواند سفته باز را در یک زمان نسبتاً کوتاهی به پول زیادی برساند.
در اسلام سفته‌بازی درصورتی‌که برخلاف قانون و شرایط شرعی معاملات نباشد، منعی ندارد.
وجه تمایز سفته باز با سرمایه‌گذار
سرمایه‌گذاری بیشتر به کاربرد منابع برای کسب درآمد اشاره دارد. همچنین می‌تواند به خرید کالاهایی اشاره کند که بلافاصله مصرف نمی‌شوند، اما برای ایجاد ثروت در آینده نگهداری می‌شوند. در موارد معمول، سرمایه‌گذاری‌ها درآمد و همچنین رشد سرمایه را فراهم می‌کنند.
یک کارشناس سفته‌بازی (Speculation) را چنین تعریف می‌کند: "معامله‌گری که با هدف دستیابی به سود از طریق پیش‌بینی موفقیت‌آمیز حرکت قیمت در آینده معامله کند."
مطابق تعریفی که در واژه نامه‌های آنلاین کمبریج یافت می‌شود، یک سرمایه گذاری سفته بازی عبارت است از: "سرمایه گذاری که خطر کاهش ارزش دارایی را به همراه دارد."
در سرمایه گذاری، افق زمانی نسبتاً طولانی‌تری وجود دارد، به طور کلی حداقل یک سال طول می‌کشد در حالی که در سفته‌بازی، این مدت ممکن است فقط تا نیمه سال ادامه یابد.
سفته باز (Speculator) چه کسی هست؟
سفته‌بازان افرادی هستند که به سرمایه‌گذاری سوداگرانه می‌پردازند. به عبارت دیگر، سفته باز (Speculator) شخصی است که دارایی‌ها، ابزارهای مالی، کالاها یا ارزها را به امید فروش آنها با سود در آینده خریداری می‌کند. در واقع آنها تفاوت اساسی با سایر فعالان بازار که به دنبال دریافت پاداش مالی هستند و با این هدف وارد بازارهای مالی می‌شوند ندارند. بسیاری از افراد به تفاوت عمده سرمایه گذاران و سفته بازان به شرح زیر اشاره می‌کنند:
یک سرمایه‌گذار نگران ارزش اساسی سرمایه‌گذاری خود است، در حالی که یک سفته (Speculator) باز فقط به دنبال حرکت قیمت بازار است. به‌عبارت‌دیگر، یک سفته‌باز به عملکرد خوب یا ضعیف یک شرکت اهمیتی نمی‌دهد، فقط به این موضوع توجه دارد که آیا او می‌تواند از معامله سهام شرکت سود کسب کند یا خیر!
سفته بازی در بازار بورس این‌گونه است که اگر بورس در یک مرحله صعودی به سر می‌برد و سناریوی پیشروی آن خوش‌بینانه باشد و احتمال نسبتاً کمی برای سقوط وجود داشته باشد، سفته‌بازان می‌توانند مرحله نزولی را زودتر پیش بینی کنند و بر این اساس اقدام کنند.
انواع سفته‌بازان
در بازار بورس و اوراق انواع سفته‌بازی رخ می‌دهد. در این بازار 4 نوع سفته‌باز وجود دارد که گاوها، خرس‌ها، گوزن‌ها و اردک‌های لنگ هستند. در زیر به طور خلاصه توضیح داده می‌شوند.
1.گاو نر: گاو نر یک سفته باز خوش بین است. او انتظار دارد که قیمت اوراق بهادار مورد معامله خود را افزایش دهد؛ بنابراین، با هدف سود در فروش در آینده، وارد معاملات خرید می‌شود. اگر انتظار او به واقعیت تبدیل شود، باید اختلاف قیمت (سود) را بدون تحویل گرفتن اوراق بهادار به دست آورد. همچنین در بازار بورس نیز مفهومی به نام بازار گاوی داریم که نشانگر روند صودی بازار است.
2.خرس‌ها: خرس یک هفته بدبین است که انتظار سقوط شدید قیمت برخی اوراق بهادار را دارد. او اوراق بهاداری که در اختیار ندارد را برای تحویل در آینده می‌فروشد. وی آنها را می‌فروشد تا در آینده از خرید این اوراق بهادار با قیمت پایین بهره‌مند شود. علاوه بر این در بازار بورس نیز مفهومی به نام بازار خرسی داریم که نشانگر روند نزولی بازار است.
3.گوزن‌ها: گوزن در مقایسه با گاوها یا خرس‌ها به‌عنوان یک سرمایه گذار محتاط در نظر گرفته می‌شود. او یک سوداگر است که به راحتی سهام جدید در شرکت‌های جدید را درخواست می‌کند و تنها هدف آنها فروش به محض دریافت سود است.
4.اردک لنگ: اردک لنگ دلالانی است که قادر به انجام تعهدات خود نیستند. وقتی خرسی نتواند فوراً به تعهد خود عمل کند، گفته می‌شود که او مانند اردک لنگ در تلاش است. یک خرس اوراق بهاداری را که در دست ندارد می‌فروشد، با این انتظار که قیمت‌ها کاهش یابد. قصد او این است که بعداً آنها را با قیمت پایین‌تری بخرد و از این تفاوت سود ببرد. در تاریخ معین ممکن است او نتواند ضمانت‌نامه را تحویل دهد زیرا ممکن است در بازار موجود نباشد. خریدار ممکن است تمایلی به پیش بردن معامله نداشته باشد. در چنین حالتی گفته می‌شود که خرس مانند اردک لنگ در تلاش است.
فرایند معامله سفته‌بازی چگونه عمل می‌کنند؟
سفته‌بازی (Speculator) یکی از موارد خطرناک است که در آن خریدار بر نوسانات قیمت تمرکز می‌کند. در سفته بازی سرمایه گذار یک کالای قابل معامله یا ابزار مالی را خریداری می‌کند به امید اینکه از تغییرات ارزش بازار سود ببرد. سرمایه گذار سفته باز به عنوان یک دلال نامیده می‌شود. یک سرمایه گذار سفته باز در مورد ارزش ذاتی نگرانی کمتری دارد زیرا تمرکز وی بیشتر بر روی تغییرات قیمت است. همچنین سرمایه گذار به هیچ وجه نگران درآمد سالانه دارایی که ممکن است به صورت سود سهام باشد نیست. آنچه این نوع سرمایه گذار را مورد توجه قرار می‌دهد، قیمتی است که وی می‌تواند ابزار مالی داده شده را در تاریخ آینده بفروشد.
سرمایه‌گذار سفته‌باز با کدهای مختلف، به‌صورت پله‌ای و در حجم بالا اقدام به خرید سهمی می‌کند که آن را چندین روز زیر نظر داشته است. معمولاً سفته بازان جزو سهام‌داران درصدی سهم قرار می‌گیرند و بعد از آن اقدام به جلب‌توجه بازار و سهام‌داران به سهم می‌کنند.
اگر سفته‌باز ارز خارجی بخرد، آن را سفته‌باز ارزی می‌نامند. در چنین سناریویی، فرد سرمایه‌گذار (سفته‌باز) اقدام به خرید ارز کرده است اما می‌خواهد بعداً آن ارز را با نرخ گران‌تر بفروشد. در مقابل اگر یک سرمایه‌گذار با هدف تأمین مالی یک سرمایه‌گذاری خارجی یا برای پرداخت هزینه واردات، بدون چشم‌انداز سودی قابل‌توجه ارز خریداری کند. سفته‌بازی نیست بلکه سرمایه‌گذاری است.
احتمال سفته‌بازی در بازارهای مختلف از جمله مسکن، ارز، سکه و... وجود دارد. برای مثال، مسکن می‌تواند هم سرمایه مصرفی باشد هم سرمایه‌ای. در کشورهای پیشرفته مسکن را یک کالای مصرفی در نظر می‌گیرند و لزومی برای خرید آن نمی‌دانند. اما در ایران بیشتر مردم به دلیل ترس از آینده و تورم، مسکن را کالای سرمایه‌گذاری می‌دانند؛ بنابراین هرچه بازار مسکن از رکود خارج می‌شود، ورود سفته‌بازان به این بازار نیز افرایش می‌یابد. در نتیجه عدم تعادل بین خریداران و فروشندگان باعث ایجاد حباب قیمت سفته‌بازی می‌شود.
سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک، در بازار ارز و همچنین اوراق قرضه و سهام، یا خرید ملکی با هدف اجاره آن، املاک و مستغلات ممکن است مرز سرمایه گذاری و سفته بازی را از بین می‌برد.
خرید چند کانکس با پیش‌پرداخت‌های کم به‌منظور فروش سریع آنها با سود، مطمئناً سوداگری نامیده می‌شود.
معاملات در بخش مشتقه مانند معاملات آتی و اختیار یکی از نمونه‌های معاملات سفته‌بازی است زیرا شامل خرید یا فروش آنها در انتظار حرکت بعدی در بازار است. همچنین، این ابزارها اعتبار محدودی دارند و برای ارائه سودهای کوتاه‌مدت به معامله‌گر طراحی شده‌اند.
کدام سهام مستعد سفته‌بازی هستند؟
کار سفته‌باز شناسایی سهامی است که زیر ارزش ذاتی‌شان در حال معامله هستند و مدتی است که نمی‌توانند حجم مبنا را پر کنند. در این مواقع سفته‌باز اقدام به فعالیت می‌کند.
هدف سفته‌باز از سفته بازی در بورس کسب سود از طریق نوسان گیری است. سهام مستعد رشد این امکان را برای سفته‌باز فراهم می‌کند.
سهام مستعد سفته‌بازی در بازارهای بسیار قدرتمند گاوی که سرمایه‌گذاران تحمل ریسک زیادی دارند، عملکرد بهتری دارند. عملکرد آنها در بازارهای خرسی کم است زیرا ریسک‌پذیری سرمایه گذاران باعث می‌شود که آنها به سمت سهام بزرگ‌تر با ثبات تر گرایش پیدا کنند.
سفته‌باز با خرید سهم مستعد رشد در حجم بالا، توجه بازار را به سمت سهم معطوف می‌کند و تا جایی پیش می‌رود که حباب قیمتی در سهم ایجاد می‌شود. البته سفته‌بازی (Speculation) به هنگام فروش سهم نیز اتفاق می‌افتد. اگر سفته‌باز متوجه شود که سهمش در قیمتی بیش از ارزش ذاتی در حال معامله است، اقدام به فروش سهم می‌کند. به‌این‌ترتیب ارزش سهم به یکباره کاهش می‌یابد.
چگونه در دام سفته‌بازان نیفتیم؟
سهام مستعد رشد که کمتر از ارزش ذاتی‌شان در حال معامله هستند به‌تدریج و در میان‌مدت به ارزش خود نزدیک می‌شوند یا برابر با ارزشی که دارند معامله می‌شوند. اما برای تشخیص سهامی که مستعد رشد هستند یا سفته‌بازی می‌شوند، حجم معاملات را در نظر بگیرید. ورود پول هوشمند و افزایش یکباره حجم سهم می‌تواند نشانه‌ای برای ورد سفته‌باز و سفته‌بازی باشد؛ بنابراین برای آنکه در دام سفته‌بازان در بازار و انواع سفته بازی به خصوص سفته بازی در سهام دچار نشوید، حتماً خودتان سهم را تحلیل کنید