روانشناسی بازار چیست؟

بازار بورس، دنیایی است که در آن بالا و پائین شدن قیمت سهام، سودهای زیادی را برای افراد کاربلد به همراه دارد. با این حال، بسیاری از افراد به قدری درگیر همین نوسانات قیمت‌های سهم می‌شوند که فراموش می‌کنند پشت تمام فعالیت‌های بازار بورس، انسان‌ها قرار دارند. هر انسانی با توجه به استراتژی‌ها، تفکرات و گرایشات خود در بازار بورس عمل می‌کند و در واقع رفتار او بر تغییرات بازار اثرگذار است. این مسئله باعث به وجود آمدن مفهومی با نام روانشناسی بازار شده است.

 مفهوم روانشناسی بازار، مفهوم جدیدی نیست و سال‌ها پیش از آغاز فراگیر شدن بازار بورس بین عامه مردم نیز در بازارهای سنتی مورد استفاده قرار گرفته است. صدها محقق و کارشناس روی این مفهوم کار کرده‌اند و جنبه‌های مختلف آن را بررسی کرده‌اند تا در نهایت همگی آن‌ها به یک نتیجه قطعی رسیده‌اند؛ از روانشناسی، قطعا می‌توانید اطلاعات سودمندی از بازار کسب کنید تا منجر به سودآوری شما شود. ما در این مطلب قصد داریم مروری بر این مفهوم داشته باشیم. پس اگر علاقمند هستید که درکی عمیق‌تر نسبت به اتفاقات بازار بورس به دست آورید، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.

روانشناسی بازار چیست؟

پیش از تحلیل روانشناسی بازار بورس بهتر است که با خود مفهوم روانشناسی بازارهای بورسی آشنا شویم. روانشناسی بازار یک علم است که به شما کمک می‌کند، از داخل رفتارهای بازیگران بازار، اطلاعاتی مفیدی بیرون بکشید و دید عمیق‌تری به بازار پیدا کنید. بسیاری از اوقات (خصوصا وقتی که یک شوک به یک بازار مالی داده می‌شود و مسائل بیرونی مانند مسائل اجتماعی و سیاسی روی بازار اثر می‌گذارند) دیگر تحلیل تکنیکال و فاندامنتال جوابگوی نیاز شما برای شناخت بازار نیست. علت این مسئله این است که در چنین شرایطی افراد حاضر در بازار طبق احساسات خود تصمیم گیری می‌کنند و دیگر نظمی در حرکات آن‌ها وجود ندارد. تنها علمی که در این شرایط راهگشا است، روانشناسی بازار است.

 اغلب در بورس سهام دیده می شود که روانشناسی بورس اوراق بهادار با سایر عوامل اقتصادی و مالی کنترل کننده قیمت سهام همبستگی ندارد. فرض کنید با افزایش قیمت در بازار، خریداران انتظار دارند که این روند بیشتر شود در حالی که شاخص‌های اقتصادی و حتی روانشناسی بازار با نمودارهای شمعی آن را به گونه‌ای دیگر پیش بینی می‌کنند. این زمانی است که بازار ورای انتظارات خریداران عمل می‌کند و آنها در بازار سهام متحمل ضرر زیادی می‌شوند. این سناریو در طرف مقابل نیز دیده می‌شود.

 وقتی بازار در حال ریزش است و روانشناسی بورس اوراق بهادار نسبت به آینده بازار بدبین است، سرمایه گذاران شجاعت سرمایه گذاری روی سهام را ندارند. اما وقتی بازار سیگنال معکوس نشان می‌دهد، آنها به بازار وارد می‌شوند و روی سهام سرمایه گذاری می‌کنند اما تا آن زمان آن‌ها برخی از فرصت‌های طلایی برای خرید سهام با قیمت پایین را از دست داده‌اند.

کاربرد روانشناسی بازار در بازار سرمایه

اگر می‌خواهید در بازار موفق باشید، بدون شک باید بدانید روانشناسی بازار سرمایه چیست و چه اصول و قواعدی دارد. مثلا هنگامی که بازار در حال حاضر شروع به نشان دادن یک روند قطعی، اعم از صعودی یا نزول کرد، احتمالاً تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری برای شما دیر است. کسی که روانشناسی بازارها را به خوبی بلد است، پیش از شما تصمیم خود را گرفته و سود خود را به دست آورده است.

بنابراین اگر می‎خواهید در بازار موفق شوید، باید یاد بگیرید که با استفاده از روانشناسی، بازار را به خوبی بخوانید تا بتوانید روند بازار را به خوبی پیش بینی کنید و ببینید واقعاً چه اتفاقی باید بیفتد. تنها راه برای انجام این کار، تماشای دقیق حرکت روزمره بورس و تجزیه و تحلیل فنی حرکت و قیمت و حجم معاملات است. در کنار آن، شما باید بازارهای سهام جهانی بزرگ را نیز تحلیل کنید. علت این مسئله این است که اغلب روند بازار جهانی نشان می‌دهد که تاثیر مستقیمی بر بازار بورس در ایران می‌گذارد.

 پس باید بدانید که روانشناسی بازار بورس ایران علمی بی‌ربط از روانشناسی بازار بورس در جهان نیست. اگر بتوانید بر این هنر تسلط داشته باشید، هیچ چیزی نمی‌تواند شانس شما را برای به دست آوردن سودهای کلان در بورس سهام خراب کند.

چهار عامل موفقیت سرمایه گذار در بازار سرمایه

همانطور که گفتیم، روانشناسی بازار یک علم است. اگر قصد دارید که به روانشناسی بازار تسلط پیدا کنید، باید قواعد آن را به خوبی بدانید. بسیاری از کارشناسان بورس دنیا، چند عامل را از دل روانشناسی بازار بیرون کشیده‌اند و آن‌ها را به عنوان عوامل موفقیت اعلام کرده‌اند. ما چهار مورد از این عوامل را که تاثیر بیشتری بر عملکرد شما در بازار می‌گذارند را جدا کرده‌ایم و در ادامه در مورد آن‌ها توضیح خواهیم داد. با این حال باید بدانید که تعداد عوامل موفقیت بسیار بیشتر هستند.

1- تسلط به تحلیل بنیادی

تحقیق‌های روانشناسی نشان داده است که افرادی که توانسته‌اند در بازار موفق شوند، از تحلیل بنیادی به خوبی آگاه بوده‌اند. این تحلیل یکی از کلیدی‌ترین تحلیل‌های بورس است و افراد در آن نگاهی به تفاوت ارزش‌های یک بازار در بازه‌های مختلف زمانی دارند و طبق دانش به دست آمده در بازار، استراتژی‌هایی را پیش بینی می‌کنند که فکر می‌کنند برای آن‌ها در بلندمدت سودده است.

2-تسلط به تحلیل تکنیکال

تحلیل تکنیکال نوع دیگری از تحلیل است که به شما کمک می‌کند در بازه‌های زمانی کوتاه نسبت به افزایش و کاهش قیمت‌ها تسلط داشته باشید و بتوانید از این مسئله برای خود با خرید و فروش سهامتان سودآوری کنید. تحلیل تکنیکال نسبت به تحلیل بنیادی، بیشتر به جنبه‌های ریاضیاتی وابسته است و نمودارخوانی در آن نقش زیادی دارد. اگر قصد دارید در بازار موفق شوید، علم روانشناسی بازار می‌گوید که افراد موفق، بر این مسئله تسلط داشته‌اند.

3-شناخت رفتار معامله گران و روانشناسی بازار بورس

شناخت رفتار معامله گران و روانشناسی بازار بورس همان چیزی است که از دل روانشناسی بازار به دست می‌آید. در واقع شما بدون داشتن دانشی در مورد رفتارها و احساسات انسانی مانند طمع در بازار، ایجاد ترس و غیره، هرگز نخواهید توانست بازیگر موفقی در بازار بورس شوید. بهتر است که در کنار تقویت توانایی‌های تکنیکال و فنی خود، روانشناسی را نیز در خود تقویت کنید و شناخت عمیقی نسبت به جامعه و رفتارهای بازیگران آن داشته باشید. همانطور که گفتیم، بسیاری از اوقات تحلیل تکنیکال و بنیادی برای شما سودمند نیست و نمی‌تواند از ضرر سهام شما در بازار جلوگیری کند و تنها راه نجات شما شناخت روانشناسی بازار است.

4-تجربه فردی

تجربه فردی چهارمین عاملی است که می‌تواند در انواع و اقسام شرایط به شما کمک کند که تصمیم درست را در بازار بگیرید. گاهی اوقات شرایطی اتفاق می‌افتد که باید تحلیل تکنیکال، بنیادی یا حتی قواعد بنیادی روانشناسی بازار را به خاطر تجربه خود، کنار بگذارید و طبق تجربه خود عمل کنید. بسیاری از افراد، در لحظات سخت سقوط بازار، از تجربیات فردی خود استفاده کرده‌اند تا بتوانند از دل بحران به سلامت بیرون بیایند و دوباره در بازار حرفی برای گفتن داشته باشند. در بازاری مانند بازار ایران که بسیاری از اطلاعات آن به صورت مستند شده در اختیار شما قرار ندارد، تجربه می‌تواند حتی تاثیر بیشتری نسبت به حضور در بازارهای جهانی برای شما داشته باشد. روانشناسی بازار سرمایه ایران گاهی از تجربه فردی به دست می‌آید.

عوامل موثر بر روانشناسی بازار بورس و رفتار معامله گران

شاخص بورس

شاخص بورس یکی از مفاهیم کلیدی در بازار بورس است و وقتی شما روانشناسی بازار را به خوبی بلد باشید، می‌دانید که چگونه در مواجه با نوسان ارزش این شاخص واکنش نشان بدهید. در شرایط بحرانی یا شرایطی که بازار به شدت به سمت سودآوری می‌رود، معامله گرانی که نمی‌دانند در بازار چطور عمل کنند و تجربه کمی دارند، دست به انجام معاملاتی می‌زنند که ریشه در احساسات آن‌ها دارد. همین مسئله باعث ایجاد آشوب بیشتری در بازار می‌شود و کار را برای همه سهامداران سخت‌تر می‌کند. حتی ضررهایی که بعدا ممکن است ایجاد شود و نوسان شدت ورود و خروج نقدینگی، بعدها به کلی بورس را با سقوط مواجه می‌کند. وقتی که شما بدانید در چه مواقعی احساس خود را کنترل کنید، در بازار موفق خواهید شد.

خوش بینی یا بدبینی افراطی نسبت به بازار

زمانی که کلیت افراد جامعه و فعالین بازار در بازار بورس می‌بینند که یک بازار به طور تصاعدی رشد می‌کند، از روند صعودی آن بسیار خوشحال هستند. در چنین حالتی حس خوش بینی فراگیر می‌شود و همه سعی می‌کنند که خریدهای بیشتری انجام بدهند. این مسئله در بلندمدت افراد زیادی را در توهم فرو می‌برد و با یک شوک ناگهانی، بازار سقوط می‌کند و این اشخاص میلیون‌ها تومان ضرر می‌کنند.

عکس این مسئله نیز وجود دارد. در شرایطی که مردم نسبت به بازار بدبینی افراطی داشته باشند، پول‌های خود را بیرون می‌کشند بدون توجه به این که علت این بدبینی چیست (گاهی ممکن است یک اردر ترس از طرف یک بازیگر چنین بدبینی ایجاد کند). وقتی که شما روانشناسی بازار را به خوبی بلد باشید، خواهید توانست که بازار را رصد کنید و تشخیص بدهید چه زمانی بازار در حال خوش بینی و بدبینی افراطی است.

 داشتن استراتژی مدون

یکی از اصلی‌ترین اصول روانشناسی بازار به ما می‌گوید که در بازار باید ثبات داشته باشید و احساسات خود را کنترل کنید. عدم ثبات در بازار و رفتارهای هیجانی هیچکس را پولدار نخواهد کرد. افراد موفق همیشه استراتژی مدونی را در بازار دارند و به اتفاقات کوچک توجهی ندارد چرا که این افراد می‌دانند که در بلندمدت سود خواهند کرد.

 ترس و طمع

ترس و طمع دو روی اتفاقات در بورس هستند. ترس وقتی به میان می‌آید که افراد ببینند در حال ضرر کردن هستند و طمع حالت عکس آن است که مردم می‌بینند در حال سود هستند. همین دو احساس هزاران نفر را به ورشکستگی مالی کشانده است. بازار بورس برای افرادی که نمی‌توانند ترس و طمع خود را کنترل کنند و بورس را با شرط بندی اشتباه گرفته‌اند، تنبیه سختی خواهد داشت. روانشناسی بازار به ما می‌گوید که اگر چه این دو احساس، لزوما بد نیستند اما افراط در هر دوی آن‌ها قطعا زیان آور است.

پنج نکته روانشناسی بازار بورس برای غلبه بر احساسات در سرمایه گذاری

1- تشکیل سبد سهام یا پرتفوی سرمایه‌گذاری

پرتفوی سهام (Portfolio) یا سبد سهام به مجموعه سهام خریداری ‌شده توسط شما گفته می‌شود. سبد سرمایه گذاری شما در واقع سبد دارایی شما و نحوه تقسیم شدن پول شما در سهام مختلف است و چینش و مقدار سهام شما در بازار محسوب می‌شود. اگر روانشناسی بازار و سرمایه را به خوبی بلد باشید، می‌توانید از احساسات خود صرف نظر کنید و با دیدی منطقی به جای سرمایه گذاری کل پول خود روی سهم یک شرکت، آن را بین چند شرکت موفق که آینده خوبی دارند، سرمایه گذاری کنید.

2-داشتن طرح و استراتژی هدفمند

هیچ کس از داشتن استراتژی هدفمند ضرر نکرده است. وقتی که شما استراتژی مشخصی داشته باشید، تحت تاثیر احساسات حاکم بر بازار قرار نخواهید گرفت و به خوبی می‌توانید راه خود را به سوی موفقیت ادامه بدهید.

3-خودداری از سرمایه ‌گذاری با پول وام و قرض

وقتی که شما در بازار بورس با پول وام و قرض سرمایه گذاری کرده‌ باشید، وارد قمار خطرناکی شده‌اید و با هر ضرر کوچک، باید چند برابر پول را برگردانید. اگر شما از روانشناسی بازار به خوبی آگاه باشید و آموزش روانشناسی بازار را پشت سر گذاشته باشید، می‌دانید که این رفتار، احساسی است.

4-شروع سرمایه ‌گذاری در بورس با سرمایه کم

از آن جایی که تجربه نقش کلیدی در بورس دارد، افرادی که وارد بورس می‌شوند، باید از سرمایه کم این کار را شروع کنند چرا که این افراد حتما روزی در استراتژی‌های خود دچار اشتباه می‌شوند و اگر سرمایه آن‌ها زیاد باشد، اشتباه آن‌ها جبران ناپذیر است و ضرر بزرگی می‌کنند.

5-پذیرش فرصت ‌های از دست رفته

هر کسی ممکن است که در بازار بورس ضرر کند اما نکته‌ای که وجود دارد این است که شما کِی و چه مقدار ضرر کنید. عدم پذیرض فرصت‌های از دست رفته باعث ایجاد رفتارهای احساسی خواهد شد و روانشناسی بازار عدم پذیرش و ناامیدی را رد می‌کند.

جمع بندی

در این مطلب نگاهی به روانشناسی بازار داشتیم و دیدیم که این مفهوم تا چه حد در بازار بورس مفید و سودآور است. بدون شک، دنیای بورس پیش از آن که دنیایی فنی و تکنیکال باشد، دنیایی انسانی است چرا که تمام بازیگران کوچک و بزرگ آن انسان هستند.

همین مسئله باعث می‌شود که احساساتی مانند ترس، امید، خشم و غیره روی عملکرد آن‌ها در بازار اثر بگذارد. شما با دانستن علم روانشناسی بازار، از هزاران نفری که تمرکز خود را فقط بر روی جنبه تکنیکال بورس گذاشته‌اند، پیش خواهید افتاد و یک قدم بزرگ به موفقیت نزدیک خواهید شد. فقط کافی است که علم خود را نسبت به تحلیل روانشناسی بازارهای مالی بالا ببرید و درک مناسبی از آن داشته باشید.