در بازار سرمایه همواره اصطلاحات مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد که شناخت درست و دقیق از آنها می‌تواند درک بهتری به ما بدهد تا از مفهوم آنها باخبر باشیم. در بازار ارز ایران معمولاً اصطلاحاتی رایج است و تعریف ارز در آن دارای انواع مختلفی می‌باشد که ارز دولتی یکی از آنها به شمار می‌رود و در زبان محاوره‌ای روزمره میان مردم و نیز زبان رسمی اداری، استفاده زیادی می‌شود.
همان‌طور که ارزهای مختلف در بازار مالی دارای مفهوم خاصی
است، ارز دولتی نیز دارای تعاریف خاص خود می‌باشد که در این مقاله سعی بر این داریم
تا به بررسی آن بپردازیم و مطالبی که در ادامه قصد داریم شرح و تفصیل دهیم:
- ارز دولتی (مبادله‌ای) چیست و بر چه مبنایی تعریف می‌شود؟
- ارز دولتی چه تأثیری بر اقتصاد دارد؟
- دلار دولتی به چه کسانی داده می‌شود؟
- نحوه خرید و تأمین ارز دولتی
- مبنای تعیین قیمت ارز مبادله‌ای
چیست؟
- تفاوت ارز دولتی و آزاد چیست؟
- تفاوت ارز نیمایی با ارز دولتی چیست؟
- ارز مسافرتی چیست؟
- ارز دولتی (مبادله‌ای) چیست و بر چه
مبنایی تعریف می‌شود؟
ارز دولتی یا ارز مبادله‌ای به ارزی گفته می‌شود که از سوی دولت در مرکز
مبادلات ارزی ارائه می‌گردد. این ارز در مقابل بازار ارز آزاد است و نرخ متفاوتی
با آن دارد و بیشتر برای کنترل نوسانات ارزی تعریف شده است. برای برخی از کالاهای
اختصاصی که می‌خواهند وارد کشور شوند، از ارز دولتی استفاده می‌کنند. ازاین‌رو ارز
دولتی اغلب در واردات و صادرات، مورد معامله قرار می‌گیرد.
ارز دولتی شامل تمام کالاها و کشورها برای واردکردن نمی‌شود و به طور اختصاصی
برای برخی از آنها، تأمین می‌شود. به همین خاطر تهیه ارز دولتی پروسه پیچیده و
سختی به نظر می‌رسد و به همه افراد به‌راحتی تعلق نمی‌گیرد. قیمت ارز دولتی به طور
معمول پایین‌ترین میزان را در بین ارزهای بازار دارد.
- ارز دولتی چه
تأثیری بر اقتصاد دارد؟
در سال‌های اخیر، بازار ارز کشور به میزان بسیار قابل‌توجه و ملموسی، آشفته و
پرتلاطم بوده که نقش بسیار پررنگی در موارد اقتصادی داشته است. دولت، برای کنترل
بیشتر بر واردات و صادرات کالاهای مهم، ارز دولتی یا مبادله‌ای را قرار داده است
که می‌تواند از آشفتگی اقتصادی تا حدودی بکاهد. به‌نوعی دولت با استفاده از ارز
دولتی در مصارف ضروری، میزان مخارج خود را کاهش می‌دهد. همچنین با استفاده از ارز
دولتی و حواله دولتی، می‌توان از محل صادرات نفت و محصولات خام و پتروشیمی، تأمین
ارز، انجام شود تا کمبود ارز در داخل به نحوی جبران شود و چرخه اقتصادی به میزان
مطلوبی در گردش باشد. به همین نحو، دولت می‌تواند کنترل اقتصادی بر بازارهای داخلی
مثل محصولات کشاورزی و اقلام اساسی داشته باشد.
- دلار دولتی به
چه کسانی و چه کالاهایی داده می‌شود؟
همان‌طور که تا حدی اشاره کردیم، ارز دولتی به همه افراد و همه مصارف تعلق نمی‌گیرد.
این مصارف ضروری معمولاً از سوی دولت تعیین می‌شود و به عبارتی دارای اولویت خاصی
هستند و تنها به قشر خاصی از تجار و بازرگانان و برخی از مصارف مهم و کالاها، ارز
دولتی اختصاص داده می‌شود و عبارت‌اند از:
- واردات کالاهای دولتی
- واردات برخی از کالاهای اساسی توسط بخش خصوصی
- سفر و مأموریت مأموران و دولتمردان دولتی
- تأمین محصولات کشاورزی
- تأمین ارز از صادرات محصولات پتروشیمی و فولادی
- تحصیل دانشجویی خارج از کشور
- کالاها و اقلام اساسی سبد زندگی مثل برنج، روغن، شکر، گندم و جو
- درمان و معالجه ضروری در خارج از کشور
- هزینه ثبت دفاتر رسمی در خارج از کشور
- هزینه ثبت‌نام مراکز علمی، آموزشی و نمایشگاهی
- نحوه خرید و تأمین
ارز دولتی
اصولاً در بازارهای چندنرخی مثل بازار ارز، حواله مخصوص صادر می‌شود. برای تأمین
ارز دولتی نیز حواله دولتی توسط نهادهای مربوطه صادر می‌گردد تا تأمین موارد مصرفی
و کالاهای دارای اولویت توسط آن صورت بپذیرد قابل‌ارائه به کشورهای مقصد باشد.
همان‌طور که از نام این ارز پیداست، برای صدور حواله ارز دولتی به نرخ دولتی،
نیاز به کسب مجوزهای لازم از سوی نهادهای دولتی هستیم. نحوه دریافت ارز دولتی طبق دستورالعمل‌های
بانک مرکزی و به واسطه بانک‌های ذی‌ربط آن انجام می‌شود. پس از ثبت حواله، درخواست
به کارگزاران مربوطه ارسال می‌شود و در نهایت تشریفات قانونی آن صورت می‌گیرد. در
حال حاضر فقط برای برخی از کالاهای اساسی و مصارف مهم دارای اولویت، می‌توان ارز دولتی
تأمین کرد.
- مبنای تعیین
قیمت ارز مبادله‌ای چیست؟
ارز دولتی بیشتر از محل کسب درآمد ارزی از صادرات محصولات نفتی، پتروشیمی و
فولادی حاصل می‌شود که می‌تواند ذخایر ارزی دولت را بالا ببرد. معیار و میزان نرخ
ارز دولتی بر مبنای سیاست‌های بانک مرکزی و بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. بانک
مرکزی، روزانه با توجه به شرایط بازار و نوسانات آن، میزان مبادلات و میزان تقاضای
متقاضیان، نرخ ارز دولتی را تعیین می‌نماید و معمولاً سعی بر این است که نرخ، ثابت
نگه داشته شود.
- تفاوت ارز
دولتی و آزاد چیست؟
بازار ارز ایران دارای ارز چندنرخی می‌باشد بنابراین قیمت ارزها به شکل
متفاوتی در بازار عرضه می‌شوند. اصلی‌ترین تفاوت بین ارز دولتی و ارز بازار آزاد،
در نرخ تعیین شده آن است. در حال حاضر ارز دولتی در حدود 4200 تومان و ارز بازار
آزاد چیزی حدود 25000 تومان تخمین زده می‌شود که نشان از اختلاف قیمتی فاحش میان
این دو ارز دارد.
تفاوت دیگر میان ارز دولتی و ارز بازار آزاد، در نحوه دستیابی به آن است. در
ارز آزاد شما به‌راحتی از صرافی‌های معتبر و یا دلالان بازار می‌توانید ارز آزاد
را دریافت کنید اما در ارز دولتی هر فرد حقیقی و یا هر شرکت حقوقی نمی‌تواند به‌راحتی
آن را دریافت کند و دارای دستورالعمل و شرایط ویژه‌ای است که باید حائز آن شرایط
بود
همین‌طور ارز آزاد برای همه شهروندان و افراد حقیقی و حقوقی قابل‌دسترس است
اما ارز دولتی در شرایط خاص و مصارف خاص برای اقشار بخصوصی تأمین می‌شود.
- تفاوت ارز
نیمایی با ارز دولتی چیست؟
ارز نیمایی برای کنترل بیشتر بر نوسانات ارز، تأمین می‌شود و در سامانه مخصوصی
به نام سامانه نیما درخواست‌ها ثبت و تعیین نرخ می‌گردد و متقاضیان و واجدین شرایط
برای دریافت ارز نیمایی باید از سامانه نیما اقدام کنند. ارز نیما به‌منظور واردات
و صادرات کالا توسط بازرگانان و نهادهای تجاری و بازرگانی راه‌اندازی شده است که
تفاوت اصلی آن با ارز دولتی، در گستردگی کالاهای مجاز وارداتی و صادراتی می‌باشد
در حالی که ارز دولتی شامل اولویت‌های خاصی از کالاها و مصارف است که توسط دولت
تعیین می‌شود.
همچنین تفاوت دیگری در نرخ این دو ارز وجود دارد. در حال حاضر نرخ دلار دولتی
به میزان 4200 تومان و نرخ دلار نیمایی در حدود 22000 تومان قیمت‌گذاری گردیده
است. اغلب صادرات دولتی و یا بخش خصوصی توسط ارز نیمایی صورت می‌گیرد و در سامانه
نیما ثبت می‌شود.
- ارز مسافرتی
چیست؟
تا چند سال گذشته، میزان ارز مشخصی برای سفرهای خارج از کشور به‌ازای هر بلیت
پرواز از مبدأ پروازهای خارجی، به مسافرین اختصاص پیدا می‌کرد. مثلاً شما با ارائه
بلیت پرواز خود در تاریخ مشخص به بانک، 1000 دلار یا بعضاً 500 یا 300 دلار ارز
مسافرتی با نرخ دولتی دریافت می‌کردید. این سیاست در سال 97 هم ادامه پیدا کرد و
بعد از آن به‌نوعی متوقف شد و تنها به مواردی خاص محدود شد. ارز مسافرتی نوعی ارز
است که با پرداخت نرخ دولتی، معادل ارزی آن دریافت می‌شود. اما در حال حاضر این
ارز شامل همه مسافرت‌های خارجی نمی‌شود و صرفاً برای مسافرت‌های ضروری و یا دولتی
و یا موارد خاص تأمین می‌شود.
برای دریافت ارز مسافرتی از طریق بانک‌های عامل اقدامات لازم انجام می‌گیرد و
حواله ارز مسافرتی در بانک صادر و متقاضی، معادل ارز آن را در بانک فرودگاه دریافت
می‌کند.
جمع‌بندی:
در بازار ارز ایران همواره شاهد چندنرخی بودن نرخ ارز بوده‌ایم. در این سال‌ها
نیز با توجه به نوسانات زیادی قیمت ارز در بازار ایران، چند نوع ارز باقیمت‌های
متفاوت تعریف شده است. ارز دولتی یکی از ارزهای حال حاضر در بازار می‌باشد که توسط
بانک مرکزی ارزش‌گذاری می‌گردد و در موارد خاص مصرف می‌شود. ارز دولتی با دیگر
ارزهای بازار مثل ارز آزاد، ارز نیمایی و ارز مسافرتی، تفاوت‌هایی را داراست. این تفاوت‌ها
در قیمت ارز، نوع اختصاص، نحوه تأمین و جامعه هدف، دیده می‌شود. درک درست از
تعاریف ارزهای مختلف در بازار ارز فعلی، برای هر فرد یا هر نهاد و شرکتی لازم به
نظر می‌رسد. از این رو ما در این مطلب به بررسی ارز دولتی و نحوه تأمین آن
پرداختیم و نکات مربوط به آن را شرح و بسط دادیم.
کارگزاری اقتصاد بیدار دارای سابقه طولانی در بازار سرمایه است و آماده ارائه
خدمات مشاوره و آموزشی در حوزه سرمایه‌گذاری و ارزی می‌باشد که برای ارتباط بیشتر می‌توانید
با دفاتر یا سایت کارگزاری در تماس باشید.