تفاوت بازار بورس و فرابورس

بورس و فرابورس دو اصطلاحی هستند که بارها از منابع مختلف مثل رادیو، تلویزیون، وبسایت‌های مختلف و نشریات با آن برخورد داشته‌اید ولی شاید تا امروز به این فکر نکرده باشید که دقیقاً تفاوت بورس و فرابورس در چیست و از دلایل ظهور هریک از آنها اطلاع نداشته باشید. به منظور پاسخ به این سوالات ابتدا هر کدام را به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد. تا انتهای مقاله تفاوت بورس و فرابورس با ما همراه باشید.

بورس چیست؟

بورس واژه‌ای فرانسوی است و به نام خانوادگی شخصی بلژیکی به نام واندر بورس اشاره دارد که در قرن پانزدهم میلادی صرافان مختلف در مقابل منزل او جمع می‌شدند و به دادوستد انواع اوراق بهادار، کالا و ارز می‌پرداختند. بورس در ایران کار خود را از سال 1346 با عرضه سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس شروع کرد و در سال‌های بعد هم شرکت‌های بیشتری وارد آن شدند. 

در حال حاضر 5 نوع بورس در بازار ایران فعال هستند: بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا، بورس مسکن و بورس انرژی. مشاهده می‌کنید که فرابورس هم خود نوعی بورس است و تفاوت ذاتی با بورس ندارد. بورس مسکن آخرین موردی بود که در اسفند 1399 به جمع بازارهای بورس ایران پیوست گرچه استقبال چندانی از آن نشد. بورس از دو بازار به نام‌های بازار اول و بازار دوم تشکیل می‌شود. بازار اول در سطح بالاتری نسبت به بازار دوم قرار دارد و شرکت‌ها بر اساس عملکردشان می‌توانند بین این دو بازار جابجا شوند. در بین عموم مردم چیزی که از آن به بورس یاد می‌کنند همان بورس اوراق بهادار است.

فرابورس چیست؟

فرابورس نیز مانند بورس، محلی برای معامله سهام شرکت‌های مختلف و اوراق بهادار است. شرکت‌های زیادی به دلایل مختلف مانند سود‌آوری ناچیز، نداشتن شفافیت کافی یا سایر شرایط لازم برای ورود به بازار بورس موفق نشدند. فرابورس ایران در سال 1387 و با هدف تسهیل ورود چنین شرکت‌هایی به بازار سرمایه ایران تشکیل شد. در واقع شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی که شرایط ورود به بورس را نمی‌یافتند، می‌توانستند به‌راحتی وارد فرابورس شده و از مزایای آن بهره‌مند شوند. کلیه فعالیت‌های فرابورس تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار است و از این نظر می‌توان فرابورس را فرزند بورس دانست.

مقررات پذیرش در فرابورس بسیار آسان‌تر از بورس است و بسیاری از شرکت‌ها به‌راحتی می‌توانند وارد آن شوند. البته پذیرش در فرابورس هم قوانین خودش را دارد و با توجه به اینکه شرکت‌ها تا چه حد بتوانند این شرایط را برآورده کنند به دو دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند.

شرکت‌هایی که برای عضویت نیاز به طی کردن فرآیندی خاص دارند

این دسته خود به چهار بخش کوچکتر تقسیم می‌شود:

• بازار اول
•  بازار دوم
•  بازار شرکت‌های کوچک و متوسط
• بازار ابزارهای نوین مالی

شرکت‌هایی که بدون گذراندن هیچ مرحله‌ای وارد فرابورس می‌شوند

 دسته دوم هم به سه بخش کوچکتر تقسیم می‌شود:

• بازار پایه
• بازار سوم
• بازار مشتقه

نحوه کارکرد و شرایط ورود به هریک از این زیرمجموعه‌ها متفاوت است که مورد بحث این مقاله نیست.

تفاوت بورس و فرابورس

بعد از معرفی مختصر هر یک از بازارهای بورس و فرابورس اکنون نوبت به بررسی تفاوت‌های این دو بازار با یکدیگر می‌رسد. پیشتر هم گفتیم که این دو از لحاظ ماهیتی تفاوتی باهم ندارند و عمده تفاوت آنها مربوط به قوانین پذیرش و عضویت در آنهاست. در ادامه به‌صورت جامع و کامل به بررسی تفاوت بورس و فرابورس می‌پردازیم.

مالیات پرداختی شرکت ها

یکی از مهم‌ترین مباحث در زمینه تفاوت بورس و فرابورس، بحث مالیات است. کلیه شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی فعال در ایران ملزم هستند که سالیانه 25 درصد از سود خود را به عنوان مالیات به دولت بپردازند. اما شرکت‌های بورسی و فرابورسی از تخفیف‌های مالیاتی بهره‌مند هستند. شرکت‌های حاضر در بورس از تخفیف 10 درصدی برخوردارند که این تخفیف در صورتی‌ که سهام شناور آزاد شرکت از 20 درصد کل سهام آن شرکت بیشتر باشد، به 20 درصد هم افزایش پیدا می‌کند. 

سهام شناور آزاد به بخشی از سهام یک شرکت اطلاق می‌شود که دارندگانش قصد ندارند آن را نگهداری کنند و هدفشان از خرید آن سهام به‌دست‌آوردن کرسی مدیریتی و حق رای در هیئت‌مدیره شرکت نیست. تفاوت بورس و فرابورس از نظر مالیاتی در این است که فرابورس از تخفیف مالیاتی کمتری برخوردار است. 

میزان این تخفیف برای شرکت‌های فرابورسی به صورت کلی 5 درصد است و در حالتی که سهام شناور آزاد شرکتی بالای 20 درصد از کل سهام شرکت باشد این تخفیف دو برابر می‌شود.

قوانین پذیرش در بورس و فرابورس

همان‌طور که گفته شد پیوستن به بازار فرابورس به مراتب ساده‌تر از بورس است. در ادامه شرایط پیوستن به هریک از این دو در جدولی آورده شده است:

 تسهیلات و امکانات مالی

سهامداران شرکت‌های فرابورسی می‌توانند از سهام خود به عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات گوناگون از بانک‌ها استفاده کنند. چنین امکانی در بورس مهیا نیست.

تنوع بازارهای موجود در بورس و فرابورس

بورس به دو بازار اول و دوم و فرابورس به 5 بازار اول، دوم، سوم، ابزارهای نوین مالی و پایه تقسیم می‌شود.

زمان معاملات و پلتفرم معاملاتی

پلتفرم معاملاتی این دو بازار با یکدیگر تفاوت ندارد و هر دو به صورت آنلاین و از طریق کارگزاری‌های مختلف انجام می‌شود. ساعت معاملات بورس و فرابورس از ساعت 9 الی 12:30 می‌باشد و بازار فرابورس در ساعت معاملات از انعطافپذیری بیشتری برخوردار است..

جمع‌بندی

در این مقاله به بررسی موارد مختلف تفاوت بورس و فرابورس پرداختیم. به طور کلی می‌توان گفت شرکت‌هایی که نمی‌توانند وارد بورس شوند برای اینکه از مزایای بازار سرمایه جا نمانند، می‌توانند برای پذیرش به سراغ فرابورس بروند. شرکت‌هایی که در فرابورس پذیرش می‌شوند شفافیت مالی کمتری دارند و از این نظر بورس ریسک کمتری را متوجه سهامداران می‌کند. در عوض فرابورس هم دارای مزیت‌هایی می‌باشد که در این مطلب به آن اشاره شد.