نخستین مبحث مقدماتی که هر سرمایه‌گذاری قبل از ورود به بورس باید از آن مطلع شود، انواع سهام است. سهام‌ها انواع مختلفی دارند و هر کدام دارای مزایا و معایبی هستند. در این مطلب که از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار بشمار می‌رود، قصد داریم شما را با انواع سهام و تفاوت‌های آنها با یکدیگر آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
سهام چیست و انواع آن
سهام یک نوع ورقه بهادار است که نشان دهنده مالکیت دارنده آن بر بخشی از یک شرکت آن است. سرمایه‌گذاران با خرید سهام هر شرکت در سود و زیان آن شریک می‌شوند.
سهامداران به نسبت سهم خود در منافع شرکت سهیم هستند و در مجمع عمومی رای می‌دهند.
سهام شرکت‌های سهامی عام در بورس اوراق بهادار قابل معامله است. در این بازار، ارزش سهام به طور مداوم با توجه به عوامل مختلفی از جمله عملکرد شرکت، اخبار اقتصادی، تغییرات در راهبری و مدیریت شرکت، و عوامل دیگر تغییر می‌کند.
در کل، سهام یکی از روش‌های معمول برای جذب سرمایه برای شرکت‌ها و سازمان‌ها است و برای سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا به صورت غیرمستقیم از عملکرد و موفقیت شرکت‌ها بهره‌مند شوند.
انواع سهام در بورس
سهام از نظر حقوقی، شکل، ماهیت آورده و سهام منتشر شده پس از افزایش سرمایه، انواع مختلفی دارند که در ادامه به آن می‌پردازیم.
سهام از نظر حقوقی به دو دسته سهام عادی و ممتاز تقسیم می‌شود.
تعریف سهام عادی
در ایران بیشتر سهم‌ها به صورت سهام عادی هستند. دارندگان سهام عادی صاحبان اصلی شرکت بوده و در سود و زیان آن شریک هستند. این نوع سهام تاریخ سررسید ندارد و ناشران ملزم به بازخرید اوراق نیستند.
سهامدارانی که دارنده سهام عادی هستند از مزایایی همچون دارای حق رای، دریافت سود سهام و ... بهره‌مند می‌شوند. یکی از معایب این صندوق نداشتن سود تضمین شده است.
مزایا سهام عادی
- حق دریافت سود سهام
- حق رأی دادن در مجامع عمومی و مجمع فوق العاده
- حق تقدم در خرید سهام جدید
- حق باقی‌مانده دارایی‌ها بعد از انحلال شرکت
- حق اطلاع از فعالیت‌های شرکت
تعریف سهام ممتاز
سهام ممتاز هم نوع دیگری از انواع سهام است که مالکیتی قابل انتقال به شمار می‌رود و دارنده آن حقی محدود و ثابت از دارایی‌های شرکت را خواهد داشت.
پرداخت سود این نوع از سهام نسبت به سهام عادی از اولویت برخوردار است و باید به طور کامل پرداخت شود. به همین خاطر به آن سهام ممتاز می‌گویند. یعنی حتی اگر یک شرکت به دلایل مختلف ورشکست گردد، سود سهام ممتاز باید به دارندگان آن پرداخت شود.
اما بعضی از حقوق مانند حق رأی در مجامع عمومی و فوق‌العاده برای صاحبان این نوع از سهام‌ها وجود ندارد.
مزایا سهام ممتاز
- به صاحبان سهام ممتاز، سود بیشتری نسبت به دارندگان سهام عادی تعلق می‌گیرد.
- مالکان سهام ممتاز در دریافت سود، اولویت دارند. گاهی‌اوقات، به دلیل شرایط خاصی که برای شرکت‌ها به وجود می‌آید، امکان پرداخت سود به همه سهامداران وجود ندارد اما در این شرایط هم به سهامداران ممتاز، سود پرداخت می‌شود.
- در صورت انحلال شرکت پس از پرداخت بدهی‌های اشخاص ثالث، سهامداران ممتاز در اولویت دریافت سهم خود هستند.
- تفاوت سهام عادی و ممتاز
- سود سهام ممتاز تضمین شده است اما هیچ تضمینی در سود سهام عادی وجود ندارد.
- سود سهام ممتاز در اولویت است به این معنی که اگر در سال اول سودی تقسیم نشود، در سال دوم ابتدا سود سال اول و دوم سهام ممتاز پرداخت می‌شود، الباقی بین سهامداران سهام عادی تقسیم می‌گردد.
- زمان انحلال شرکت، سهام ممتاز در دریافت حق از سهام عادی اولویت دارد.
- سود سهام ممتاز بیشتر از سهام عادی است.
انواع سهام از نظر مالکیت
سهام از نظر شکل به دو دسته سهام با نام و سهام بی نام تقسیم می‌شود.
تعریف سهام با نام
همانطور که از نام این نوع سهام مشخص است، سهامی است که در آن نام صاحب سهم نوشته می‌شود. این نوع سهام امکان انتقال به غیر را دارد اما حتما باید نام صاحب جدید در دفاتر ثبت حقوقی وارد شود.
تعریف سهام بی‌نام
سهام بی‌نام به نوعی از سهام گفته می‌شود که به نام هیچ کس نیست و برگه سهام در دست هر کسی که باشد صاحب آن محسوب می‌شود. این نوع سهام به صورت عمومی صادر می‌گردد.
در صورتی که صاحب سهام برگه خود را گم کند، فرد یابنده به عنوان صاحب آن شناخته می‌شود و می‌تواند آن را به فروش برساند. این یکی از بزرگ‌ترین عیب‌های سهام بی‌نام است.
انواع سهام از نظر سهام منتشر شده پس از افزایش سرمایه
انواع سهام منتشر شده پس از افزایش سرمایه به دو دسته از محل آورده نقدی و مطلبات و از محل انباشته یا تجدید ارزیابی دارایی‌ها تقسیم می‌شود.
در صورتی که افزایش سرمایه شرکت از محل آورده نقدی و مطالبات باشد، به سهامداران فعلی خود یک حق تقدم اختصاص می‌دهد. سهامداران طی 60 روز فرصت دارند تا ارزش اسمی آن را پرداخت کنند.
سهامدارانی که تمایلی به افزایش سهام خود نداشته باشند، می‌توانند امتیاز خود را به فروش برسانند.
اگر شرکت افزایش سرمایه از محل انباشته یا تجدید ارزیابی دارایی‌ها داشته باشد، به سهامداران فعلی خود سهام جایزه اختصاص می‌دهد.
زمانی که یک شرکت سهامی از ذخایر اندوخته فراوانی برخوردار باشد و اقدام به افزایش سرمایه از محل سود انباشته کند، بخشی از سود انباشته را از راه انتشار سهام جایزه در وجه سهامداران فعلی خود به سرمایه بدل می‌کند.
در این نوع از سهام، سهام اضافی بدون دریافت هزینه به سهامداران اعطا می‌شود.در این صورت قیمت سهم کاهش و به همان میزان تعداد سهم افزایش می‌یابد. گفتنی است که پس از اختصاص سهام جایزه، دارایی‌های سهامداران کاهش یا افزایش نمی‌یابد.
سایر انواع سهام
سهام ترجیحی
سهام ترجیحی هم نوع دیگری از سهام است که هر شرکت بورسی در راستای برنامه‌های خصوصی‌سازی خود آن را به کارکنان شاغل در آن شرکت واگذار می‌کند.
منظور از خصوصی‌سازی هم فرایند و روندی است که در آن میان فعالیت‌های اجرایی، مالی و حقوقی که از سوی حکومت و بازار صورت می‌گیرد، نوعی تعادل به وجود می‌آید. یعنی با توسعه مالکیت‌های خصوصی، بازارهای مختلف به رشد و رونق بیشتری می‌رسند.
سهام موسس
همانطور که از نام این نوع سهام مشخص است، سهام موسس به سهامی گفته می‌شود که برای موسسین شرکت در نظر می‌گیرند. صاحب این نوع از سهام به خاطر خدماتی که در راه‌اندازی شرکت ارائه کرده است، از مزایایی بهره‌مند خواهد شد.
منظور از این مزایا چیست؟ مزایایی مانند دسترسی داشتن به قسمتی از منافع شرکت یا بخشی از دارایی‌های اضافه بر سرمایه باقی‌مانده شرکت.
به طور کلی، سهم موسس، سهمی است که موسسین در همان ابتدای راه‌اندازی شرکت برای خود در نظر می‌گیرند و مزایایی نسبت به سهام دیگر شرکت دارد. مثلا، سود بیشتری به موسسین داده می‌شود یا اگر انحلالی در کار بود از دارایی شرکت قبل از سایر سهام، مبلغ اسمی به سهامداران موسس پرداخت می‌شود.
سهام شناور آزاد
سهام شناور آزاد، یکی دیگر از انواع سهام است که صاحبان آن به راحتی آماده عرضه و فروش آن هستند. در واقع، قابلیت معامله کردن آن بسیار زیاد است و دارندگان آنها قصد ندارند با نگهداری سهام مذکور در مدیریت شرکت نقش داشته باشند.
سهامداران سهام شناور آزاد معمولا سهامداران خرد شرکت هستند و از افراد مهم و اصلی به شمار نمی‌روند. سهامداران کلان، کسانی هستند که سهام زیادی از یک شرکت به آنها تعلق دارد و می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های مختلف شرکت اِعمال نفوذ کنند.
روش محاسبه سهام شناور آزاد
اگر قصد محاسبه و بررسی سهام شناور آزاد را دارید باید به ترکیب سهامداران مهم یک شرکت دقت کنید. سهامداران مهم هر شرکت، همان سهامداران استراتژیکی هستند که نمی‌خواهند در کوتاه‌مدت اقدام به فروش و واگذاری سهم خود کنند.
آنها در نظر دارند تا با نگهداری سهام خود در مدیریت شرکت نقش و نفوذ داشته باشند. مثلا اگر ۷۰ درصد از سهام یک شرکت در دست سرمایه‌گذاران استراتژیک آن باشد و آنها قصد فروش سهام در کوتاه‌مدت را نداشته باشند، فقط ۳۰ درصد از سهام شرکت به حالت شناور آزاد باقی می‌ماند که در دست دارندگان خُرد است. آنها می‌توانند درصد مذکور را به فروش برسانند. به این ۳۰ درصد از سهام، سهام شناور آزاد می‌گویند.
جمع‌بندی
در این متن با انواع سهام موجود در بازار سرمایه آشنا شدیم. آشنایی با مفاهیم بورسی قبل از شروع سرمایه گذاری در بورس اقدام بسیار مهم و ضروری است.
هر چه اطلاعات ما از مفاهیم و اصطلاحات بورسی بیشتر باشد، طبیعتا می توانیم تصمیمات سرمایه گذاری کم ریسک تر و پرسودتری داشته باشیم.
سهام از نظر حقوقی، شکل، ماهیت آورده و سهام منتشر شده پس از افزایش سرمایه، انواع مختلفی دارند که در این مطلب به تشریح هر کدام پرداختیم.
