صنعت پتروشیمی یکی از مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین صنایع در جهان است که نقش بسیار حیاتی در توسعه اقتصاد کشورها ایفا می‌کند. این صنعت با تبدیل مواد خام اولیه مانند نفت و گاز طبیعی به محصولات متنوع و با ارزش افزوده بالا، تأثیر چشمگیری بر بسیاری از حوزه‌های صنعتی دارد. از تولید پلاستیک‌ها، لاستیک‌ها و الیاف مصنوعی گرفته تا تولید مواد شیمیایی پیچیده و پیشرفته، صنعت پتروشیمی زیرساخت‌های لازم برای بسیاری از صنایع دیگر را فراهم می‌کند.
این صنعت به شدت به منابع طبیعی وابسته است و کشورهایی که دارای منابع غنی نفت و گاز هستند، فرصت‌های بی‌نظیری برای رشد و توسعه صنعت پتروشیمی دارند. این کشورها با سرمایه گذاری در فناوری‌های پیشرفته و ایجاد زنجیره‌های تأمین کارآمد، می‌توانند ارزش افزوده بیشتری از منابع خود به دست آورند و در بازارهای جهانی رقابتی‌تر شوند.
صنعت پتروشیمی در کشورهای دارای منابع طبیعی نقش مهمی در کاهش وابستگی به واردات محصولات نهایی و افزایش صادرات محصولات فرآوری شده ایفا می‌کند. با توسعه این صنعت، کشورهای تولیدکننده می‌توانند به مراکز بزرگ تولید و صادرات محصولات پتروشیمی تبدیل شوند و به این ترتیب درآمدهای ارزی خود را به طور قابل توجهی افزایش دهند.
یکی از صنایع بزرگ در بورس اوراق بهادار، صنعت شیمیایی است که شرکت های پتروشیمی در آن پذیره نویسی شده‌اند. افراد تازه وارد در بورس شاید آشنایی کافی با این صنعت نداشته باشند و ندانند که پتروشیمی چیست و بررسی آن چه اهمیتی دارد.
با توجه به اهمیت این صنعت، در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار قصد داریم به بررسی تاریخچه و معرفی صنعت پتروشیمی بپردازیم. همچنین نقش این صنعت در اقتصاد جهانی و فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی آن را مورد تحلیل قرار خواهیم داد. با ما همراه باشید.
تاریخچه و تکامل صنعت پتروشیمی
صنعت پتروشیمی در ایران روند پر فراز و شیبی را طی کرده تا این که امروز به یکی از بزرگ ترین صنایع مهم در کشور تبدیل شده و در دوران تحریم‌ها توانست نقش مهمی در تولید ملی و ارزآوری داشته باشد. در ادامه به دوره های تکامل این صنعت اشاره خواهیم کرد:
1- اولین شرکت: تاسیس فاز اول پتروشیمی شیراز برای تولید کود شیمیایی در سال 1342
2- شکل گیری صنعت: تاسیس پتروشیمی رازی، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز، خارگ، فارابی، شیراز و بندر امام در 1342 تا 1356
3- دوران جنگ: کاهش فعالیت شرکت های پتروشیمی در سال 1357 تا 1368
4- احیای صنعت: بهره برداری پتروشیمی اصفهان، شازند، خراسان، ارومیه، تبریز و تکمیل بندر امام در سال 1368 تا 1378
5- جهانی شدن: بهره برداری پتروشیمی جم، برزویه (نوری) و زاگرس در سال 1378 تاکنون
طبقه بندی شرکت های پتروشیمی
شرکت های موجود در صنعت پتروشیمی را می‌توان براساس نوع خوراک، محصول و ماده اولیه طبقه بندی کرد.
شرکت‌ها براساس حامل‌ها به عنوان سوخت:
- سوخت مایع
- سوخت گاز
شرکت‌ها براساس حامل‌ها به عنوان خوراک:
- فرآورده های نفتی
- مایعات و میعانات گازی
- گاز و اتان
شرکت‌ها براساس ساختار شیمیایی:
- الفین
- آروماتیک
- آمونیاک
- متانول
شرکت ها براساس محصول:
- خوراک و سخت
- کودها
- محصولات شیمیایی
- پلیمرها
- الفین ها
- آروماتیک ها
ساختار شرکت‌های پتروشیمی
مراحل فرآوری تا تولید محصولات پتروشیمی شامل پنج مرحله منابع اولیه، مواد شیمیایی اساسی، مواد واسطه‌ای، تولید محصولات و تولید محصولات مصرفی می‌شود. در ادامه به ساختار شرکت پتروشیمی در قابل عکس اشاره شده است.
محصولات تولیدی در صنعت پتروشیمی
محصولات صنعت پتروشیمی در صنایع مختلفی همچون صنعت خودروسازی، صنعت داروسازی، صنعت رنگ سازی، مصالح ساختمانی، بسته بندی و ... کاربرد دارد که شامل بنزین، قیر، چسب، مواد شوینده، پلاستیک، لاستیک، آفت کش، کود، دارو و ... می‌شود.
به طور کلی محصولات پتروشیمی را در سه دسته محصولات بنیادی، محصولات واسطه و محصولات نهایی می‌توان طبقه بندی کرد. محصولات بنیادی شامل گوگرد، بنزین و اتیلن، محصولات واسطه‌ای شامل اتیلن گلیکول و ملامین و محصولات نهایی شامل الیاف مصنوعی، وسایل پلاستیکی، لاستیک و ... می‌شود.
دسته بندی شرکت های پتروشیمی در بازار سرمایه
| محصول | نوع خوراک | نماد بورسی |
| اوره | خوراک غیرمایع: گاز طبیعی (متان) | شپدیس، کرماشا، خراسان، شیراز |
| متانول | خوراک غیرمایع: گاز طبیعی (متان) | زاگرس، شخارک، شفن |
| پلیمر | خوراک مایع: اتان، پروپان، بوتان | مارون، جم، جم پیلن، شکبیر، شاراک |
| اروماتیک | خوراک مایع: پنتان | نوری، بوعلی، شصفها، پارس، شپترو |
| یوتیلیتی | صنایع همگانی | مبین، بفجر |
| هلدینگ | سرمایه گذاری | فارس، پارسان، تاپیکو، پترول |
لیست شرکت های پتروشیمی پذیرفته شده در بورس
| پترول | بوعلی | نوری | پارس | تاپیکو |
| شاملا | فارس | شسینا | جم پیلن | شکلر |
| شخارک | شاراک | شیران | جم | شفارس |
| خراسان | شپدیس | کرماشا | پارسان | شلعاب |
| شگل | شپارس | شوینده | شیراز | شفن |
| شبصیر | قرن | شپاکسا | کیمیاتک | پاکشو |
| شدوص | وپترو | شاروم | شکربن | بفجر |
فرصت ها و چالش های پیش روی صنعت پتروشیمی
صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از بزرگترین و پویاترین صنایع جهانی، با فرصت‌ها و چالش‌های متعددی مواجه است که بر رشد و توسعه آن تأثیر می‌گذارند. در این بخش به بررسی این فرصت‌ها و چالش‌ها می‌پردازیم.
فرصت‌ها:
- توسعه فناوری‌های نوین شامل فناوری های سبز و پایدار
- گسترش بازارهای جهانی با رشد تقاضا در بازارهای نوظهور و تنوع محصولات
- همکاری بین المللی و سرمایه گذاری ها با سرمایه گذاری های مشترک
چالش‌ها:
- نوسانات قیمت نفت و گاز
- مسائل زیست محیطی
- رقابت شدید جهانی
- تغییرات قوانین و مقررات
جمع بندی
در این مقاله به بررسی صنعت پتروشیمی پرداختیم. همان طور که گفته شد، صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی و صنعتی جهان، نقش حیاتی و بی‌بدیلی ایفا می‌کند. این صنعت با تبدیل مواد خام اولیه مانند نفت و گاز طبیعی به محصولات متنوع و با ارزش افزوده بالا، از پلاستیک‌ها و لاستیک‌ها گرفته تا مواد شیمیایی پیچیده و پیشرفته، زیرساخت‌های لازم برای بسیاری از صنایع دیگر را فراهم می‌آورد. تاریخچه طولانی و پرتحول این صنعت نشان از اهمیت آن در اقتصاد جهانی دارد.
زنجیره تأمین و فرآیندهای تولید پیچیده، همراه با فناوری‌های پیشرفته، امکان تولید محصولات با کیفیت و متنوع را فراهم کرده است. این محصولات نقش مهمی در زندگی روزمره افراد و در بخش‌های مختلف صنعتی ایفا می‌کنند. از نظر اقتصادی، صنعت پتروشیمی سهم بزرگی در تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها داشته و اشتغال‌زایی گسترده‌ای ایجاد کرده است. از شرکت‌های پتروشیمی در بورس می‌توان به نمادهای شپدیس، کرماشا، شفن، شاراک، مارون، بوعلی، بفجر، فارس، پترول، شکبیر، نوری، پارس، شصفها، مبین، شپترو، تاپیکو، پارسان و... اشاره کرد.
بازار جهانی پتروشیمی با رقابت شدید میان کشورها و شرکت‌های بزرگ همراه است. در این میان، کشورهایی که دارای منابع غنی نفت و گاز هستند، با سرمایه‌گذاری در این صنعت، به مراکز بزرگ تولید و صادرات محصولات پتروشیمی تبدیل شده‌اند. این رقابت همچنین منجر به نوآوری و تحقیق و توسعه مداوم در این صنعت شده است.
با این حال، صنعت پتروشیمی با چالش‌های متعددی نیز مواجه است. نوسانات قیمت نفت، مسائل زیست‌محیطی و تغییرات قوانین و مقررات از جمله مهم‌ترین چالش‌ها هستند. اما در عین حال، فرصت‌های جدیدی مانند توسعه فناوری‌های سبز و گسترش بازارهای جدید در صنعت وجود دارد.
