در بازارهای سرمایه همواره کسانی موفق هستند که دارای تخصص همه جانبه باشند؛ این تخصص هم از لحاظ علم بورسی و هم از لحاظ روانشناسی مهم و تاثیر گذار خواهد بود. تصمیم گیری‌های سرمایه گذار قطعا بر اساس یک سری المان‌های مختلف انجام می‌گیرد که در این میان ما قصد داریم بعد مالی رفتاری در بورس را مورد بحث و نتیجه گیری قرار دهیم. با ما همراه باشید.
دانش مالی رفتاری چیست؟
همانطور که پیش از این نیز عنوان کردیم، موفقیت در بازار سرمایه بستگی به تصمیم گیری‌های فرد و در نهایت اقدامات او در این مسیر دارد اما چه چیزی بر این تصمیم گیری‌های سرمایه گذار تاثیر می‌گذارد؟ برخی تصور می‌کنند که تنها دانش اقتصادی فرد بر این تصمیم گیری‌ها تاثیر می‌گذارد اما واقعیت چیز دیگری است. یکی دیگر از جنبه‌های تاثیرگذار بر تصمیم گیری‌های فرد در بازار سرمایه به موضوع روانشناسی برمی گردد؛ جاییکه عواطف و احساسات حاکم بر سرمایه گذار نیز در این مسیر بسیار تعیین کننده خواهد بود.
برخی از سرمایه گذاران به سرعت تحت تاثیر اخبار مثبت و منفی قرار می‌گیرند و واکنش نشان می‌دهند و همین موضوع گاهی می‌تواند مشکل ساز شود. در مجموع دانش مالی رفتاری را اینگونه می‌توانیم تعریف کنیم که به علمی که در حیطه روانشناسی به بررسی عوامل تاثیرگذار بر رفتار سرمایه گذار می‌پردازد، دانش مالی رفتاری گفته می‌شود.
مالی رفتاری در بورس
منظور از مالی رفتاری در بورس، بررسی علل روانشناسی بر معاملات خرید و فروش سهام در بازار بورس است؛ جاییکه بسیاری از تصمیم گیری‌های حاکم بر بازار بورس از جنبه روانشناسی و رفتاری سرمایه گذاران سرچشمه می‌گیرد. اگر به تاریخچه مالی رفتاری در بورس نگاهی بیاندازیم متوجه می‌شویم که بسیاری از اوقات همین رفتارهای سرمایه گذاران تاثیرات مثبت و منفی را بر بازار وارد کرده‌اند تا جاییکه گاهی شاهد ترکیدن حباب‌های قیمتی بودیم.
یکی از اشتباهات رفتاری سرمایه گذاران در بازار بورس این است که بیشتر نقاط مثبت بازار در گذشته را در کانون توجه خود قرار می‌دهند که همین موضوع خود دلیلی برای افزایش حرص و طمع رسیدن به کسب سود به حساب می‌آید. اگر در این مسیر نقاط منفی بازار در نظر گرفته نشود، امکان ایجاد حباب قیمتی و سپس ترکیدن این حباب و در نهایت متضرر شدن سرمایه‌گذاران وجود دارد بنابراین تصمیمات گیری‌های رفتاری فرد ناشی از ترس، حرص، احساسات، هیجانات و… همگی از عواملی هستند که در دانش مالی بورسی به آن‌ها پرداخته می‌شود.
مالی رفتاری در سطح کلان
بحث بررسی مالی رفتاری در سطح گسترده‌تر در بازار سرمایه بورسی را به مالی رفتاری در سطح کلان انطباق می‌دهیم؛ جاییکه بازار مالی و ویژگی‌های آن در کانون توجه قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که در این مباحث مالی رفتاری در سطح کلان در واقع به نظریه‌های مالی کلاسیک پرداخته می‌شود اما در مالی رفتاری در سطح خرد اینگونه نیست.
مالی رفتاری در سطح خرد
بحث مالی در سطح خرد حول مباحثی در زمینه روانشناسی فردی می‌چرخد یعنی جاییکه جهت گیری‌های فرد موثر بر انجام معاملات در بازار سرمایه گذاری بورس مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. پرداختن به این موضوع نسبت به مالی رفتاری در سطح کلان از ارزش بیشتری برخوردار است.
تیپ‌های شخصیتی سرمایه گذران
در تحقیقات روانشناسی که مبتنی بر نظریه‌های مهم در این زمینه صورت گرفته است، چندین تیپ شخصیتی تعریف می‌شود که هر کدام از آن‌ها دارای یک سری خصوصیات متفاوت با دیگری است. آگاهی از این تیپ‌های شخصیتی قطعا در پیشبرد شناخت بحث مالی رفتاری موثر خواهد بود.
تیپ پنج جهته
برخی از تیپ‌های شخصیتی در هنگام تصمیم گیری تنها عجولانه و بی‌پروا عمل می‌کنند؛ در واقع این افراد بیشتر از این که به آینده تصمیمی که می‌گیرند توجه کنند، در پی حواشی و تبلیغات حرکت می‌کنند تا جاییکه گاهی با مشکلات زیادی هم روبرو می‌شوند. در مقابل، برخی دیگر از تیپ‌های شخصیتی همه چیز را با دلیل می‌پذیرند؛ این افراد بیشتر از احساس، به دانش تخصصی خود رجوع می‌کنند و در این مسیر آینده تصمیم را نیز مد نظر قرار می‌دهند. آیا این تیپ‌های شخصیتی یکسان عمل می‌کنند؟ قطعا پاسخ به این سوال خیر است چرا که تصمیم گیری‌های هر فرد مبتنی بر احساسات، دانش تخصصی و آینده نگری او خواهد بود.
به منظور روشن شدن این موضوع، مدل پنج جهته تعریف می‌شود که از یک نمودار با دو جهت افقی و عمودی تشکیل می‌شود. در این نمودار جهت مثبت محور افقی را بی‌پروا و جهت منفی محور افقی را محتاط تعریف می‌کند حال از طرفی دیگر جهت مثبت در محور عمودی به افراد با تیپ شخصیتی مطمئن اختصاص داده شده که در جهت مخالف آن افراد با تیپ شخصیتی مضطرب جای می‌گیرند.
در شخصیت‌های مدل پنج جهته، ترکیبی از دو شخصیت مطمئن و بی‌پروا شخصیتی به نام ماجراجو را نتیجه می‌دهد. ترکیبی از مطمئن و محتاط در نهایت فرد گرا شده، ترکیب بی‌پروا و مضطرب شخصیت مشهور و در پایان شخصیت مضطرب و محتاط به تیپ شخصیتی سرپرست می‌انجامد.
مدل دو جهته بارن وال
در مدل دو جهته بارن وال در مجموع دو تیپ شخصیتی تعریف می‌شود؛ دسته اول منفعل و دسته دوم فعال. افرادی که دارایی‌های خود را بدون تلاش به دست آورنده و در این مسیر خطری را متحمل نشده اند، دارای تیپ شخصیتی منفعل هستند. این افراد همان افرادی هستند که از طریق ارثیه سرمایه زیادی را صاحب شده‌اند اما برای به دست آوردن آن ریسک نکرده‌اند بنابراین اکنون مجبور می‌شوند برای حفظ سرمایه‌ای که دارند تلاش کنند. تیپ شخصیتی منفعل معمولا ریسک‌پذیر نیستند و تنها در پی تشکیل حایل امنیتی به منظور حفظ سرمایه خود هستند اما شرایط برای تیپ شخصیتی فعال کاملا متفاوت است.
افرادی که دارای تیپ شخصیتی فعال هستند برای رسیدن به دارایی تلاش کرده‌اند و در این مسیر از خطرهایی عبور کرده اند. این افراد توانایی ریسک در برابر خطرها را هم دارند به همین دلیل به این تیپ شخصیتی، انفعال گفته می‌شود.
مدل هشت تیپ شخصیتی
حال در این مدل شخصیتی، ۸ تیپ شخصیتی که از ترکیب سه شخصیت مخالف هم به وجود می‌آیند را معرفی می‌کنیم:
آرمان گرا در مقابل عمل گرا
تیپ شخصیتی آرمان گرا همان کسایی هستند که بسیار خوشبینانه با همه چیز برخورد می‌کنند و همواره تصمیم گیری‌های خود در بازار سرمایه را دقیق می‌دانند و به همین دلیل به سراغ کسب اطلاعات جدیدتر نمی‌روند. افرادی که دارای تیپ شخصیتی آرمان گرا هستند به اخبار منفی پیرامون بازار سرمایه توجهی نمی‌کنند و اعتقاد دارند که نتایج تسلط کافی دارند.
تیپ شخصیتی عمل گرا دقیقا در مخالفت با تیپ شخصیتی آرمان گرا قرار دارد. کسانی که دارای تیپ شخصیتی عمل گرا هستند با مسائل روز بازار کاملا منطقی برخورد می‌کنند و اسیر حواشی نمی‌شوند. این افراد به محدودیت‌هایی که دارند واقف هستند و به سراغ تکمیل اطلاعات علمی خود می‌روند.
شکل گرایی در مقابل آمیزگری
افراد با تیپ شخصیتی شکل گرایی کسانی هستند که با وسواس بسیار زیادی به تجزیه و تحلیل سهم های بازار بورس می‌پردازند و به همین دلیل توانایی اداره چندین سهم با هم را ندارند بلکه بیشتر سرمایه خود را به یک یا دو سهم محدود می‌کنند.
شخصیت آمیزگر دارای توانایی تجزیه و تحلیل منطقی برای یافتن سهم‌های مکمل است یعنی سهم‌هایی که در کنار یکدیگر می‌توانند یک پرتفوی قوی را به وجود آورند.
برون فکنی در مقابل واقع بینی
شخصیت برون فکن در مقابل پذیرش اشتباهات خود به شدت مقاومت می‌کنند و نمی‌خواهند اشتباه خود را بپذیرند. این افراد در هر حال به دنبال بهانه تراشی هستند و در حل اشتباه خود دچار مشکل می‌شوند. افراد واقع بین به راحتی می‌توانند مسئولیت اشتباه خود را بر عهده می‌گیرند و توانایی حل اشتباه را در خود می‌بینند. این افراد به دنبال بهانه تراشی نیستند بلکه در پی حل مشکل موجود اقدام می‌کنند.
جمع‌بندی
گاهی اوقات برخی از تصمیم گیری‌های افراد بر اساس احساسات صورت می‌گیرد و همین موضوع خود دلیلی برای شکل گیری برخی از تصمیمات اشتباه خواهد بود. بازار سرمایه بورس نیز دقیقا چنین شرایطی را تجربه می‌کند؛ جاییکه گاهی تصمیمات منطقی و گاهی تصمیمات احساسی روند معاملات را مشخص می‌کنند. در بحث مالی رفتاری در بورس به این جهت گیری‌های رفتاری سرمایه گذاران و تاثیر آن بر بازار سرمایه پرداخته می‌شود. قطعا آگاهی از تیپ‌های شخصیتی مختلف و نحوه عملکرد آن‌ها می‌تواند گام موثری در جهت کنترل رفتارهای ناهنجار و به دنبال آن انجام معاملات منطقی و سودمند باشد.