بازارها از نظر نوع دارایی‌ها، به دو بازار فیزیکی و مالی تقسیم می‌شود. همان‌طور که از نام بازار فیزیکی پیداست، دارایی‌هایی که ماهیت واقعی دارند در این بازار مورد داد و ستد قرار می‌گیرند. در کنار بازار فیزیکی، بازار مالی قرار دارد که در آن سرمایه از سوی عموم مردم و حقوقی‌ها به سمت کسب‌وکارها جریان پیدا می‌کند. این بازار براساس ماهیت مبادلات و زمان سررسید ابزارهای مورد معامله شامل بازار پول و بازار سرمایه می‌شود.
با توجه به استقبال سرمایه‌گذاران از بازار سرمایه، در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار قصد داریم به سوال بازار سرمایه چیست و چه انواعی دارد، پاسخ دهیم. با ما همراه باشید.
بازار سرمایه چیست؟
بازار سرمایه Capital market یک نظام اقتصادی است که در آن اوراق بهادار، اوراق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، گواهی سپرده‌ها و دیگر دارایی‌های مالی خرید و فروش می‌شوند. این بازار به شرکت‌ها و سایر واحدهای اقتصادی امکان جذب سرمایه و تأمین منابع مالی را فراهم می‌کنند. اوراق قابل معامله در بازار سرمایه سررسید‌های بیش از یک سال دارند.
بازار سرمایه به زبان ساده، به عنوان یک مکان برای جابه‌جایی سرمایه و انجام معاملات مالی به شکل عمده و خرده عمل می‌کند. این بازار به سرمایه‌گذاران فرصت می‌دهد تا در پروژه‌ها و شرکت‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرده و ریسک سرمایه گذاری را کاهش دهند.
تاریخچه بازار سرمایه
تاریخچه بازار سرمایه در ایران دارای فراز و نشیب‌های زیادی است. نخستین گام جهت شروع فعالیت بورس در ایران سال 1315 با ورود دو کارشناس هلندی و بلژیکی برداشته شد. فعالیت تحقیقاتی این دو کارشناس با شروع جنگ جهانی دوم متوقف شد اما اتاق بازرگانی صنایع و معادن، وزارت بازرگانی و بانک مرکزی در سال 1333 مامور به تکمیل تحقیقات و شروع فعالیت بورس شدند. در نهایت سال 1345 قانون معاملات سهام تصویب و از سال بعد فعالیت رسمی بورس آغاز شد.
ابتدای آغاز فعالیت بورس مصادف با رشد اقتصادی بود که این امر منجر به گسترش بازار سرمایه شد. با وجود رشد بازار سرمایه اما شاید بتوان گام اصلی شروع بورس را پس از پایان جنگ ایران و عراق دانست. پس از آشنایی بیشتر مردم با بازار بورس و عرضه بیشتر اوراق شرکت‌های سهامی، سال 1384 قوانین جدیدی در بازار سرمایه وضع شد. در ابتدای فعالیت‌های بورس تنها اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گرفت اما به مرور زمان ابزارهای مالی دیگر همچون اوراق مشارکت، اوراق صندوق های سرمایه گذاری، گواهی سپرده و ... به این بازار اضافه شد.
انواع بازار سرمایه از نظر اوراق بهادار
بازار سرمایه براساس اوراق بهادار به بازار سهام و بازار اوراق بدهی تقسیم می‌شود. این دو بازار از نظر بازدهی، ریسک و تعهدات تفاوت‌های مختلفی با یکدیگر دارند.
در بازار سهام، اوراق شرکت‌ها مورد معامله قرار می‌گیرد. سهامداران اوراق بهادار سهام، مالک بخشی از شرکت محسوب می‌شوند.
در مقابل بازار سهام، بازار اوراق بدهی قرار دارید که در اوراق بدهی، سرمایه گذاران مالکیتی نسبت به دارایی‌های شرکت ندارند و تنها طلبکار شرکت محسوب می‌شوند. دارندگان اوراق بهادار بدهی در زمان سررسید، بهره و اصل وام را دریافت می‌کنند.
انواع بازار سرمایه از نظر عرضه سهام
بازار سرمایه فرایند هدایت و تخصیص منابع اقتصادی را تسهیل می‌کند و براساس مرحله عرضه اوراق و روش معامله به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود.
بازار اولیه
بازار اولیه بازاری است که شرکت‌ها برای نخستین بار اوراق مشارکت و سهام خود را از طریق پذیره‌نویسی عرضه می‌کنند. کسانی که در این بازار اوراق خریداری می‌کنند، مالک بخشی از شرکت محسوب می‌شوند. منابع مالی شرکت در نخستین عرضه تامین می‌شود و در بازار ثانویه با وجود افزایش قیمت سهم، منابع مالی جدیدی به شرکت وارد نمی‌شود.
بازار ثانویه
پس از اینکه سهام در بازار اولیه عرضه می‌شود، در بازار ثانویه مورد داد و ستد قرار می‌گیرد. معامله در بازار سرمایه باعث می‌شود که سهم‌ها نقدشوندگی داشته باشند.
مزایای بازار سرمایه
بازار سرمایه نقش مهمی در توسعه اقتصادی و افزایش سرمایه‌گذاری دارد. شاید بتوان یکی از اهداف بازار سرمایه را جمع آوری سرمایه‌های خرد، تامین منابع مالی شرکت‌ها و توسعه اقتصادی دانست. پیش از این در مقاله «سرمایه گذاری در بورس چه مزایایی دارد؟» به طور مفصل در خصوص مزایای بازار سرمایه توضیحاتی ارائه کردیم اما در ادامه به اختصار به مزایای برجسته آن می‌پردازیم.
- استفاده از منابع مالی: بازار سرمایه به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که از طریق عرضه اوراق بهادار و صدور سهام، منابع مالی جهت توسعه و سرمایه گذاری در پروژه‌های جدید را جذب کند.
- تسهیل در فرآیند قیمت گذاری: بازار سرمایه به صورت غیرمستقیم باعث تشکیل قیمت‌های منصفانه و به‌روز در ارزش سهام شرکت می‌شود. اطلاعات مالی عمومی در این بازارها در دسترس عموم قرار می‌گیرد و افراد می‌توانند بر اساس این اطلاعات تصمیم‌گیری و قیمت‌گذاری کنند.
- لزوم اعتبار و شفافیت: شرکت‌ها برای جلب سرمایه ملزم به ارائه اطلاعات دقیق و شفاف درباره عملکرد مالی هستند. این امر باعث افزایش اعتبار و اطمینان سرمایه‌گذاران می‌شود.
- کسب سود: سرمایه‌گذاران با خرید اوراق از سودسازی شرکت‌ها کسب درآمد می‌کنند. نیاز نیست که سرمایه‌گذار حتما سرمایه‌گذار عمده و یا صاحب شرکت باشد، بلکه می‌تواند با سرمایه اندک خود از فعالیت شرکت سود کسب کند.
- کاهش ریسک: ریسک جزئی از سرمایه‌گذاری است اما در این بازار با داشتن سبد سرمایه‌گذاری مناسب می‌توان ریسک سرمایه گذاری را کاهش داد.
به طور کلی، بازار سرمایه به عنوان یک نظام مالی مهم، نقش زیادی در توسعه اقتصادی، افزایش سرمایه‌گذاری، و تشویق به نوآوری ایفا می‌کند. این بازارها از لحاظ شفافیت، اعتبار، و افزایش تنوع در سرمایه‌گذاری نیز اهمیت دارند.
ویژگی های بازار سرمایه
- نوع اوراق بهادار: این بازار شامل معاملات مرتبط با انواع مختلف اوراق بهادار مانند سهام، اوراق مشارکت، اوراق تسهیلات بانکی، اوراق صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله etf، اوراق مشارکت در سود و غیره می‌شود.
- انواع بازارها: بازار سرمایه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود؛ بازار اولیه که در آن اوراق بهادار جدید صادر می‌شوند و سرمایه‌گذاران اوراق را به طورمستقیم از شرکت یا نهاد صادرکننده خریداری می‌کنند، و بازار ثانویه که در آن اوراق بهادار منتشر شده بین سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شوند.
- حضور مشارکت‌کنندگان متعدد: در بازار سرمایه، مشارکت‌کنندگان متنوعی از جمله سرمایه‌گذاران حقیقی، سرمایه‌گذاران حقوقی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌ها، بیمه‌گران، واسطه‌گران و دیگر نهادهای مالی وجود دارند.
- تامین منابع مالی: بازار سرمایه به شرکت‌ها امکان تامین منابع مالی برای توسعه، سرمایه‌گذاری، و پروژه‌های جدید را می‌دهد.
- تاثیر بازار سرمایه در اقتصاد: عملکرد بازار سرمایه به عنوان یک نماینده از وضعیت اقتصادی و عملکرد شرکت‌ها می‌تواند تاثیر زیادی بر اقتصاد یک کشور داشته باشد.
- شفافیت: یکی از مزایای این بازار ایجاد شفافیت در فعالیت‌ها و صورت‌های مالی شرکت‌ها است. با نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار و نهادهای مربوطه بر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه اعتماد بیشتری جهت نگهداشت سرمایه خود می‌کنند.
تفاوت بازار سرمایه و بازار پول چیست؟
پیش از تشریح بیشتر بازار سرمایه می‌خواهیم به تعریف بازار پول و تفاوت آن با بازار سرمایه بپردازیم. بازار پول Money Market بازاری است که دارایی‌ها با سررسید کمتر از یکسال در آن مورد داد و ستد قرار می‌گیرد. ابزارهای بازار پول شامل اسناد خزانه، قرارداد بازخرید، گواهی پذیرش بانکی، گواهی سپرده و اوراق تجاری است.
بانک مرکزی، بانک‌های تجاری و واسطه‌های مالی از جمله نهادهای بازار پول در ایران به شمار می‌روند. شرکت‌هایی که در مدت زمان کوتاه به نقدینگی نیاز دارند بیشتر از بازار پول برای تامین منابع مالی خود استفاده می‌کنند.
تفاوت بازار پول و سرمایه شامل موارد زیر می‌شود:
- نقدشوندگی: نقدشوندگی در بازار سرمایه بیشتر از بازار پول است.
- افق زمانی سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه برخلاف بازار پول افق بلندتری در سرمایه‌گذاری دارند.
- مالکیت: دارندگان اوراق بهادار مالکان بخشی از شرکت محسوب می‌شوند و حق رای در تصمیمات شرکت دارند. این در حالی است که در بازار پول مالکیت وجود ندارد.
- ارزش اسمی: ارزش اسمی بازار پول بیشتر از بازار سرمایه است.
- ریسک: ریسک عدم پرداخت در بازار پول کمتر و ریسک اطمینان آن بالا است.
- سرمایه گذاران: نهادهای مالی در بازار پول شامل بانک مرکزی و واسطه‌های مالی می‌شوند ولی سرمایه‌گذاران بازار سرمایه عموم مردم و افراد حقوقی هستند.
