معاملات در بازار بورس اوراق بهادر به سه گروه معاملات خرد، عمده و بلوک تقسیم می‌شود. بین این معاملات تفاوت‌هایی وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- قیمت سهام در انواع معاملات متفاوت است.
- ساز و کار معاملاتی و تسویه در معاملات متفاوت است.
بنابراین در معاملات خرد بخش کوچکی از سهام مبادله می‌شود، در حالی که در انواع دیگر با شرایطی خاص، بخش بزرگی از سهام شرکت‌ها معامله می‌شود. در این مطلب به بررسی ساز و کارهای معاملات عمده می‌پردازیم.
شیوه عرضه عمده سهام
معاملات عمده سهام به دو شیوه‌ی عرضه‌ی معمول از طریق کارگزار و عرضه‌ی بلوکی انجام می‌شود.
عرضه معمول از طریق کارگزار
عرضه سهام عمده از طریق کارگزاران به روش معمول معاملات عرضه می‌شود. نوسان قیمت سهم‌هایی که به این طریق معامله می‌شوند، تحت تاثیر تقاضا و عرضه و شرایط بازار است. به این ترتیب وقتی عرضه‌ی سهم در بازار بالا رود، خریداران در قیمت‌های پایین‌تر تقاضای خود را ثبت می‌کنند، به این ترتیب فروشنده نیز ناچار می‌شود قیمت خود را پایین بیاورد.
اما در مواقعی که شرایط بازار برای جذب سهام، مطلوب باشد یا اخبار مثبتی برای سهم منتشر شود، قطعاٌ عرضه کمتر خواهد بود و سهم رشد قابل ملاحظه‌ای می‌کند.
عرضه‌ی بلوکی
در روش عرضه بلوکی، سهام به صورت بلوکی و خارج از سیستم معاملات عادی عرضه می‌شود. در این روش خریدار به دنبال کسب مدیریت است پس گاهی ممکن است در قیمتی بالاتر از قیمت تابلو، خرید را انجام دهد. فروشنده نیز چون با فروش سهام بخشی از امتیازات خود در شرکت را می‌فروشد، سعی می‌کند با گران‌تر فروختن سهم زیان خود را جبران کند.
انواع معاملات عمده بر اساس زمان تسویه
یکی دیگر از تقسیم‌بندی‌هایی که برای معاملات عمده می‌توان در نظر گرفت، دسته بندی بر اساس زمان تسویه به دو گروه عادی و شرایطی است.
معاملات عمده عادی
در این روش مدت زمان سه روزه برای مبادله‌ی سهام تعیین می‌شود و طرفین موظف می‌شوند در این مدت تمام تعهدات خود را انجام دهند.
معاملات عمده شرایطی
در این شیوه از عرضه عمده سهام، شرایط دو مرحله‌ای برای پرداخت سهام تعریف می‌شود. در بخش اول بهای سهام خارج از ساز و کار بورس و فرابورس و به صورت مدت‌دار انجام می‌شود و بخش بعدی همزمان با انتقال سهام پرداخت می‌شود.
انواع سهم‌های قابل عرضه در معاملات عمده
سهامداران در شرکت حقوق مالی و غیر مالی دارند.
- در بخش حقوق مالی در سودآوری شرکت و دارایی‌های آن شریک می‌شوند.
- در بخش حقوق غیر مالی می‌توانند از روند شرکت اطلاع داشته باشند، حق رای و تصمیم‌گیری برای هیئت مدیره یا عضویت در آن، یا حقوق دیگری مانند شکایت علیه مدیران و حق خرید سهم جدید و سایر موارد را داشته باشند.
عامل تعیین کننده‌ی حقوق غیر‌مالی علاوه بر تعداد سهام، نوع سهام خریداری شده است. بر این اساس انواع سهم‌های قابل عرضه در معملات عمده به سه گروه زیر تقسیم می‌شود.
سهام مدیریتی کنترلی
دارنده‌ی سهام کنترلی می‌تواند به اعمال مدیریت در شرکت بپردازد. در سهام مدیریتی کنترلی، امکان انتصاب مدیر عامل یا انتخاب یک عضو از هیئت مدیره برای خریداران سهام فراهم می‌شود. دلیل ارزش این سهام به اعمال نفوذ در تصمیمات شرکت از طریق انتخاب هیئت مدیره است. همچنین دارندگان سهام مدیریتی کنترلی زودتر از سایر سهامداران به اخبار و اطلاعات شرکت دسترسی می‌یابند.
سهام مدیریتی غیر کنترلی
خریداران سهام مدیریتی غیر کنترلی، اختیارات محدودتری دارند و فقط می‌توانند یک عضو از هیئت مدیره را انتخاب کنند و در انتخاب مدیر عامل هیچ نقشی نخواهند داشت.
سهام غیر مدیریتی
عرضه عمده سهام غیر مدیریتی به افراد و شرکت‌های خریدار فرصتی برای انتخاب هیئت مدیره اعطا نمی‌کند.
مزایای معاملات عمده
- عرضه عمده سهام باعث ورود سهامداران و افراد راهبردی به شرکت و هیات مدیره می‌شود و می‌تواند آینده شرکت را تحت تاثیر قرار دهد.
- با انجام معاملات عمده فرآیند خصوصی‌سازی امکان فروش نقد و اختصاصی تسهیل می‌شود و کارآفرینان می‌توانند بخشی از سهام را در اختیار بگیرند.
محدودیت‌های معاملات عمده
عرضه عمده سهام در بازار بورس و فرابورس با محدودیت‌هایی نیز روبرو خواهد بود.
- ارزش پایه‌ی سهام شرکت، تعیین‌کننده تعداد سهام قابل عرضه در بازار بورس است. مطابق مصوبات و قوانین، معیار ارزش سهام پایه شرکت سه میلیارد ریال است. بر این اساس شرکت‌ها با ارزش پایه‌ی سهام کمتر یا مساوی سه میلیارد باید حداقل پنج درصد از سهام پایه را معامله کنند، درحالی‌که شرکت‌ها با ارزش سهام پایه بیش از سه میلیارد ریال حداقل یک درصد از سهام پایه را باید معامله کنند.
- در بازار فرابورس برای معاملات عمده، محدودیت حداقل ارزش سهام وجود دارد. در شرکت‌ها با سرمایه پایه بیش از یک میلیارد، حداقل تعداد سهام یا حق تقدم عرضه شده باید مساوی یا بزرگتر از یک درصد سهام پایه باشد. در حالی که شرکت‌هایی با سرمایه پایه کمتر یا مساوی یک میلیارد، حداقل سهام یا حق تقدم باید پنج درصد سرمایه پایه باشد.
جمع‌بندی
معاملات عمده در بورس به معاملاتی گفته می‌شود که تعداد سهام معامله شده از درصد معینی از سهام شرکت بیشتر باشد. شیوه‌ی انجام این معاملات سبب ورود سهامداران یا افراد مورد تایید آن‌ها به هیئت مدیره می‌شود. امکان انجام این معاملات به صورت نقد و اقساط فراهم است.