اوراق بهادار حتما به گوش‌تان خورده است اما شاید اگر از شما بپرسیم که این اوراق دقیقا چه هستند و چه کاربردهایی دارند به طور دقیق یا حتی غیردقیق نتوانید پاسخ آن را بدهید. اگر می‌خواهید که از سیاست و اقتصاد به خوبی سر دربیاورید باید اطلاعات‌تان را در زمینه‌های مختلف بالا ببرید. کسی که دانش و آگاهی خوبی نسبت به این زمینه‌ها داشته باشد، تصمیمات بهتری می‌گیرد و زندگی‌اش را بهتر مدیریت می‌کند.
در درجه نخست، اطلاعات و شناخت‌تان را نسبت به اکوسیستم‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بالا ببرید و بعد با تلاش به سمت اهداف مالی‌تان گام بردارید. اوراق بهادار هم از آن دسته اصطلاحاتی است که باید با آن آشنا شوید تا کاربردهایش را به خوبی درک کنید. اوراق بهادار در واقع نوعی ابزار مالی است که قابلیت داد و ستد دارد. هر نوع ورقه‌ای که تضمین‌کننده و نشان‌دهنده حقوق مالی باشد و بتوان آن را خرید یا فروخت، با این نام شناخته می‌شود. در ادامه این مقاله از کارگزاری در مورد این اوراق بیشتر خواهیم گفت.
کاربرد اوراق بهادار به عنوان یک دارایی مالی
اوراق بهادار ابزار و اهرمی مالی در دستان شماست که ارزش مالی دارد و به راحتی می‌توانید آن را داد و ستد کنید.
همان‌طور که گفته شد، اوراق بهادار حکم یک ابزار مالی را دارد و به همین خاطر هم سرمایه‌گذاران و هم سرمایه‌پذیران از این اوراق که از سوی نهادهای دولتی یا خصوصی تضمین می‌شود، سود می‌برند و منتفع می‌شوند.
شرکتی که اوراق بهادار را منتشر می‌کند، منتشرکننده یا ناشر نام دارد. اوراق بهادار به شکل‌های مختلفی منتشر می‌شوند و در اختیار عموم قرار می‌گیرند.
این انتشار می‌تواند به شکل صدور گواهی یا بدون گواهی و از طریق اینترنت باشد. اوراق مذکور بنا به اهداف و کارکردهایی که دارند با قیمت‌های مختلفی منتشر می‌شوند. به طور خلاصه تا اینجا گفتیم که:
1- اوراق بهادار یک ابزار مالی قابل خرید و فروش است.
2- اوراق بهادار دارای ارزش مالی هستند.
3- اوراق بهادار دارای انواع مختلفی هستند.
انواع اوراق بهادار اسلامی
اوراق بهادار به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
- اوراق بدهی
- اوراق حقوق صاحبان سهام
- ابزارهای مشتقه
اوراق بدهی و انواع آن
اوراق بدهی که نام دیگر آن اوراق قرضه است از سوی یک ناشر پخش می‌شود. شرکت ناشر که صادرکننده و تولیدکننده برگه است به خریداران تضمین می‌دهد.
بنا به این تضمین، مبلغ مشخصی در زمانی معین به صاحب و خریدار ورقه بدهی پرداخت می‌شود. در زمان سررسید هم اصل مبلغی که در هنگام خرید اوراق بدهی پرداخته شده است به خریدار آن بازگردانده می‌شود.
این کار باعث می‌شود که یک فرد بتواند سرمایه‌گذاری کند و سودی از بابت پولی که با آن اوراق بدهی خریداری کرده است، به دست بیاورد. در ضمن، دولت یا شرکت‌هایی که اوراق را منتشر می‌کنند هم با پول دریافتی بابت فروش اوراق بتوانند برای انجام پروژههایشان تامین مالی کنند.
پس اوراق بدهی یا اوراق قرضه، نوعی از اوراق با درآمد ثابت هستند و کسی که این اوراق را خریداری می‌کند ضمن سرمایه گذاری به دولت یا شرکت‌های بزرگ وام می‌دهد و سود ثابتی را در مقابل از آن خود می‌کند.
یادتان باشد که شرکت ناشر در خرید و فروش اوراق بدهی یا قرضه متعهد است که مبلغ مشخصی را با عنوان «بهره سالانه» در زمان‌هایی مشخص به دارنده سهام پرداخت کند و در یک زمان معین هم که به آن «زمان سررسید» می‌گویند، اصل پول سرمایه‌گذار یا همان خریدار اورق قرضه پرداخت شود.
کسی که اوراق بهادار را می‌خرد با عنوان بستانکار شناخته می‌شود و می‌تواند اصل مبلغ خرید اوراق و سود را دریافت کند؛ اما هیچ مالکیتی در شرکت پیدا نخواهد کرد.
یعنی خرید اوراق بدهی به شما حق مالکیت در یک شرکت و سازمان را نمی‌دهد. اگر بخواهید در یک شرکت حق مالکیت پیدا کنید باید به سراغ خرید سهام آن در بازار بورس بروید.
بنگاه‌ها و شرکت‌هایی که اوراق بدهی را در اختیار خریداران قرار می‌دهند در واقع به نوعی به خریداران بدهکار هستند و به همین خاطر است که به این دسته از اوراق، بدهی یا قرضه گفته می‌شود. باید بدانید که اوراق بدهی دارای انواع مختلفی است.
انواع اوراق بدهی:
- اوراق خزانه دولتی
- اوراق صکوک شرکتی
- اوراق مشارکت دولتی
- اوراق مشارکت شرکتی
- اوراق مرابحه
- اوراق استصناع
- اوراق منفعت
- گواهی سپرده
- و ...
اوراق خزانه دولتی
اسناد خزانه اسلامی یا دولتی از ابزارهای مالی و اسلامی است. دولت آن را به جای بدهی‌های که دارد به جای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با قیمت اسمی و سررسید معین به طلبکاران غیردولتی واگذار می‌کند.
اوراق صکوک شرکتی
ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسانی هستند که در بازارها قابلیت معامله دارند. معامله این دسته از اوراق بنا به یکی از قراردادهای مورد تأیید دین اسلام تعریف شده‌اند و صاحبان اوراق به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از اوراق مذکور می‌شوند.
اوراق مشارکت دولتی و شرکتی
اوراق مشارکت دولتی و شرکتی به نوعی از اوراق بهادار می‌گویند که دولت یا ارگان‌های مرتبط با آن یا شرکت‌های دولتی یا خصوصی برای تامین اعتبار و بودجه مالی لازم برای طرح‌ها و پروژه‌های زیرساختی و عمرانی خود منتشر می‌کنند.
اوراق مرابحه
اوراق مرابحه هم از جمله اوراقی است که صاحبان آن به شکل مشاع، مالک یک دارایی هستند و بازدهی ثابتی دارند. ضمن اینکه می‌توان این اوراق را در بازار ثانویه به فروش رساند.
اوراق استصناع
اوراق استصناع به عنوان اوراق بهادار با بازدهی ثابت است که هدف از آن به وجود آوردن ابزاری برای تامین مالی پروژه‌های مختلف است. استصناع در اصطلاح فقهی و حقوقی، قراردادی است که یکی از طرفین قرارداد، در مقابل مبلغی مشخص، ساخت و تحویل پروژه‌ای معین را در زمانی مشخص برای طرف دیگر به عهده می گیرد. در نتیجه، اوراق استصناع یا سفارش ساخت، اوراق بهاداری است که ناشر بر اساس قرارداد سفارش ساخت منتشر می‌نماید.
اوراق منفعت
اوراق منفعت از جمله اسناد مالی بهاداری است که مالکیت آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی اشاره دارد و در ازای پرداخت مبلغ معینی این اوراق به وی منتقل می‌شود. در واقع، شبیه حق اقامتی است که در یک هتل به شما می‌دهند یا حق بهره‌مندی از خدماتی که یک دانشگاه در یک سال تحصیلی در اختیارتان قرار می‌دهد.
گواهی سپرده
گواهی سپرده نوعی از اوراق بهادار است که به شخص حامل، این حق را می‌دهد تا سود سپرده را دریافت نماید. هر گواهی سپـرده، تاریخ سررسید و یک نرخ سود ثابت دارد.
جالب است بدانید که در علم اقتصاد، بدهی نوعی دارایی محسوب می‌شود. چرا؟ به این دلیل که از طریق خلق و بازپرداخت آن در آینده، صاحب دارایی‌های بیشتری می‌شوید. انتشار اوراق بدهی از سوی شرکت‌های مختلف، روشی برای تامین نقدینگی است و به جای متوسل شدن به روش‌هایی مانند دریافت وام از بانک، تامین مالی جمعی صورت می‌گیرد. از این رو هم سرمایه‌گذاران به سود در آینده دست پیدا می‌کنند و هم شرکت‌های ناشر اوراق می‌توانند پروژههایشان را پیش ببرند.
اوراق بدهی چه ویژگی‌هایی دارند؟
اوراق بدهی دارای ویژگی‌هایی هستند که برای سرمایه‌گذاری در آنها نیازمند شناخت‌شان هستید. هر ورقه بدهی دارای تاریخ سررسید است.
به این موضوع در قسمت‌های قبلی هم اشاره کردیم. اما دوباره یادآوری می‌کنیم که تاریخ سررسید، پایان دوره‌ای است که صاحب اوراق در آن، بدهی ارزش اسمی اوراق را دریافت می‌کند. ارزش اسمی هم به اصل مبلغ وام گفته می‌شود.
در تاریخ سر رسید اوراق بدهی این مبلغ به خریدار اوراق بازپرداخت می‌شود. نرخ سود اسمی هم به بهره‌ای گفته می‌شود که به طور دوره‌ای تا سررسید اوراق بدهی به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود. البته اگر یک فرد نخواهد تا زمان سررسید اوراق برای دریافت آن منتظر بماند هم راه‌هایی وجود دارد.
این فرد می‌تواند به سادگی در بازار سرمایه، اوراق خود را به فردی دیگر بفروشد. این اوراق به قیمت بازار به فردی دیگر می‌رسد. قیمت بازار هم به عوامل و عناصر متعددی وابسته است. در میان ویژگی‌های اوراق بدهی، خوب است به نرخ سود تا سررسید هم دقت داشته باشید.
منظور از نرخ سود تا سررسید چیست؟
منظور این است که اگر شخصی اوراق بدهی را در همان نخستین روزی خریداری کند که منتشر شده‌اند، نرخ سود برابر با نرخ سود اسمی خواهد بود. اما اگر بعد از انتشار و با قیمت بازار اقدام به خرید اوراق بدهی کند، نرخ سود، نرخ سود تا سررسید خواهد بود.
در بیشتر موارد، خرید و فروش‌های اوراق بدهی با نرخ سود تا سررسید است. یعنی، قیمت خرید و فروش اوراق بدهی در بازار از روند بازار و زمان خرید و فروش تبعیت می‌کند و هر لحظه قیمت اوراق در بازار، مقادیر خاصی است.
اوراق حقوق صاحبان سهام
سهام به دو دسته سهام عادی و ممتاز تقسیم می‌شود که متداول‌ترین نوع آن سهام عادی است. ورقه سهام، نشان دهنده مالکیت بر میزان مشخصی از دارایی است. ارزش اسمی سهام عادی هزار ریال است. سهامداران به ازای هر سهم حق رای و در نتیجه تصمیم‌گیری در شرکت را دارند.
سهام ممتاز مزایایی بیش از سهام عادی دارد؛ به این صورت که دارنده سهام ممتاز می‌توانند شامل تخفیف در پرداخت مبلغ اسمی، دریافت سود ثابت و اولویت در دریافت حق خود در زمان انحلال شرکت و ... داشته باشند. در حال حاضر شرکت‌های بورسی حق انتشار سهام ممتاز را ندارند.
ابزارهای مشتقه
سرمایه‌گذاران جهت کنترل ریسک سرمایه گذاری از ابزارهای مشتقه استفاده می‌کنند. اوراق مشتقه به انوع مختلفی اعم از قراردادهای سلف، قرارداد معاوضه، قرارداد اختیار معامله و قرارداد آتی می‌شود. جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص اوراق مشتقه به مقاله «اوراق بهادار مشتقه و انواع آن» مراجعه کنید.
در این مقاله به تعریف اوراق بهادار و بررسی انواع آن که شامل اوراق بدهی، اوراق حقوق صاحبان سهام و ابزارهای مشتقه می‌باشد، پرداختیم. سپس انواع اوراق بدهی را بررسی کردیم و جزییات هر یک را کامل توضیح دادیم.
آگاهی از تک تک مفاهیم بورسی باعث می‌شود تا شناخت بیشتری نسبت به سرمایه گذاری در بورس پیدا کنیم و احتمال بروز خطا را به مراتب کاهش می دهد.
