سیاست پولی یکی از کلیدهای اصلی برای حفظ تعادل و پایداری در اقتصاد کلان است. سیاست پولی به ابزارهای مورد استفاده بانک مرکزی جهت کاهش تورم یا خروج از رکود اشاره دارد. با توجه به پیچیدگی‌های موجود در بررسی اقتصاد، درک عمیق از این سیاست الزامی می‌باشد.
با توجه به اهمیت ابزارهای بانک مرکزی و تاثیر هر یک از آنها بر اقتصاد، در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار قصد داریم به سوال سیاست پولی چیست، پاسخ دهیم و ابزارهای بانک مرکزی را معرفی کنیم. با ما همراه باشید.
سیاست پولی چیست؟
سیاست پولی به مجموعه‌ای از تصمیمات بانک مرکزی با هدف ایجاد تعادل در اقتصاد، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال گفته می‌شود. بانک مرکزی با سیاست پولی و دولت با سیاست مالی سعی در کنترل عرضه پول و بهبود شرایط اقتصادی می‌کنند. تجزیه و تحلیل شرایط اقتصادی وابسته به بررسی تصمیمات بانک مرکزی و دولت است تا تاثیر این تصمیمات بر اقتصاد مشخص گردد.
شاید برایتان سوال ایجاد شود که بانک مرکزی با چه ابزارهای سیاست پولی را اجرا می‌کند؟ باید بگوییم که بانک مرکزی با افزایش یا کاهش عرضه پول با استفاده از بازار باز، نرخ بهره، تغییر در نسبت سپرده قانونی و ... اقتصاد را به تعادل می‌رساند. همچنین، سیاست پولی می‌تواند برای مقابله با بحران‌های اقتصادی نیز به کار گرفته شود.
سیاست پولی به زبان ساده، به مجموعه‌ای از تصمیمات و اقدامات بانک مرکزی یک کشور اطلاق می‌شود که به منظور تنظیم و کنترل عرضه پول، نرخ بهره، و نرخ تورم انجام می‌شود. این سیاست‌ها به طور مستقیم بر اقتصاد کشور تأثیر می‌گذارند و هدف آنها ایجاد استقرار و تعادل در بازارهای مالی و اقتصادی است.
هدف از سیاست پولی
1- افزایش یا کاهش نرخ تورم: کنترل تورم یکی از اولویت‌های مهم سیاست پولی است. تورم، افزایش پیوسته و عمدتاً غیرقابل پیش‌بینی در قیمت‌ها است که می‌تواند تأثیرات مخربی بر اقتصاد داشته باشد. سیاست‌های پولی طراحی می‌شوند تا تورم را در مرزهای قابل قبولی نگه دارند.
2- رونق اقتصادی: یکی از اهداف اساسی سیاست پولی، حفظ استقرار و تعادل اقتصادی است. این به معنای حفظ پایداری نرخ تورم، رشد اقتصادی پایدار، و کنترل نوسانات اقتصادی می‌باشد.
3- حداکثر کردن اشتغال (کاهش بیکاری): سیاست‌های پولی ممکن است طراحی شوند تا سرمایه‌گذاری را تشویق کنند و در نتیجه ایجاد اشتغال را بهبود بخشند. افزایش سرمایه‌گذاری و ایجاد فرصت‌های شغلی از جمله اهداف مهم سیاست‌های پولی است.
انواع سیاست های پولی
سیاست پولی انبساطی: سیاست انبساطی زمانی اعمال می‌شود که بانک مرکزی قصد افزایش حجم نقدینگی را دارد. هدف بانک مرکزی از اعمال سیاست های پولی انبساطی، ایجاد تمایل به مصرف است. یکی از قوی ترین ابزارهای سیاست پولی انبساطی، کاهش نرخ بهره و اعطای وام به بنگاه‌های اقتصادی می‌باشد.
سیاست پولی انقباضی: سیاست انقباضی در زمان تورم اعمال می‌شود و بانک مرکزی قصد کاهش حجم نقدینگی را دارد. جهت اعمال این سیاست، بانک مرکزی به فروش اوراق مشارکت یا افزایش نرخ بهره می‌پردازد. با انتشار اوراق مشارکت، بدهی های بانک مرکزی افزایش می‌یابد. به طور کلی، انتشار اوراق مشارکت باعث کاهش رشد نقدینگی و مهار تورم می‌شود.
ابزارهای سیاست پولی در ایران
ابزارهای بانک مرکزی جهت کنترل تورم و یا خروج از رکود به دو دسته ابزارهای مستقیم و غیرمستقیم دسته بندی می‌شود. ابزارهای مستقیم بانک مرکزی شامل کنترل نرخ بهره و سقف اعتباری و ابزارهای غیرمستقیم شامل نسبت سپرده قانونی، اوراق مشارکت و سپرده ویژه بانک‌ها نزد بانک مرکزی می‌گردد. در ادامه به معرفی هر یک از ابزارها می‌پردازیم:
نرخ بهره
نرخ بهره رابطه مستقیمی با تورم دارد و سالانه توسط بانک مرکزی مشخص و اعلام می‌شود. در زمان تورم، بانک مرکزی نرخ بهره را افزایش می‌دهد تا باعث کاهش نقدینگی شود.
سقف اعتباری
بانک مرکزی جهت ایجاد تعادل در اقتصاد می‌تواند اقدام به تعیین نحوه مصرف وجوه سپرده‌ها در بانک و همچنین تعیین حداکثر سقف اعطای وام و اعتبارات نماید.
نسبت سپرده قانونی
بانک‌ها موظف هستند تا بخشی از سپرده‌های ایجاد شده در بانک را به بانک مرکزی انتقال دهند. بانک مرکزی در زمان اعمال سیاست انقباضی، حجم تسهیلات اعطایی را افزایش و در زمان اعمال سیاست انبساطی، حجم تسهیلات اعطایی را کاهش می‌دهد. طبق قانون، نسبت سپرده قانونی از 30 درصد بیشتر و از 10 درصد کمتر نخواهد شد.
اوراق مشارکت
بانک مرکزی جهت مدیریت نقدینگی و کنترل عرضه در عملیات بازار باز به خرید یا فروش اوراق مشارکت می‌پردازد. زمانی که اقتصاد دچار تورم شده و نیاز به کاهش پول است، در این مواقع بانک مرکزی شروع به فروش اوراق مشارکت با نرخ بالا جهت جمع آوری پول نقد می‌کند.
در مقابل زمانی که اقتصاد با رکود مواجه می‌شود، بانک مرکزی جهت افزایش عرضه پول اقدام به خرید اوراق مشارکت می‌نماید. به این نوع فعالیت بانک مرکزی، عملیات بازار باز می‌گویند.
سپرده ویژه بانک‌ها نزد بانک مرکزی
افتتاح حساب سپرده ویژه بانک‌ها نزد بانک مرکزی در سال 77 به تصویب شورای پول و اعتبار رسید. این امر جهت مهار نقدینگی از طریق جذب پول‌های مازاد بانک‌ها است. در حال حاضر بانک مرکزی به سپرده ویژه بانک، 17 درصد سود پرداخت می‌کند.