تورم در دورانی برای مردم کلمه‌ای ناآشنا بود اما امروزه با وجود تورم 2 رقمی و سیاست‌های اقتصادی متفاوت دولت و بانک مرکزی، عموم مردم با مفهوم تورم شناخت پیدا کرده‌اند. به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها تورم می‌گویند. تورم مختص ایران نیست و طبق آمار بین المللی سایر کشورها نیز نرخ های متفاوت تورم را تجربه می‌کنند. آلمان در دوران جنگ جهانی اول تورم بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد که به آن «ابر تورم» می‌گویند. امروزه کشور ونزوئلا با تورم 193 درصدی، تورم انفجاری را تجربه می‌کند.
تورم یکی از مشکلات بزرگ هر اقتصاد است که در حال حاضر کشور ایران نیز با آن روبرو است. اقتصاددانان نرخ تورم را با درصد تغییر در شاخص ضمنی GDP، شاخص قیمت مصرف کننده یا همان CPI یا دیگر شاخص‌های مرتبط به سطح عمومی قیمت‌ها اندازه گیری می‌کنند. شاید برایتان سوال پیش آید که چه عواملی باعث ایجاد تورم می‌شود؟ و تورم ایران چقدر است؟ در پاسخ باید بگوییم، زمانی که دولت‌ها در وضعیت های مختلف همچون تحریم، کسری بودجه و ... به انتشار بیش از حد پول اقدام می‌کنند. در این هنگام پول در دست مردم افزایش می‌یابد که منجر افزایش تقاضا و افزایش سطح قیمت‌ها می‌شود. طبق گزارش مرکز آمار ایران تا دی ماه 1402، نرخ تورم سالیانه ۴۳.۶ درصد اعلام شده است.
حال که تا حدودی با مفهوم تورم Inflation آشنا شده‌اید، می‌خواهیم در ادامه این مقاله از کارگزاری به سوال تورم چیست، پاسخ دهیم و به بیان ویژگی‌های تورم بپردازیم.
تورم چیست؟
تورم در اقتصاد Inflation زمانی ایجاد می‌شود که سطح عمومی قیمت‌ها به طور مداوم افزایش و ارزش پول ملی کاهش یابد. این افزایش قیمت‌ها باعث کاهش قدرت خرید مردم می‌شود و ممکن است تأثیرات منفی بر اقتصاد و زندگی روزمره داشته باشد. کاهش رفاه، افزایش قیمت کالاها، کاهش ارزش پول، نابرابری در ثروت از بزرگترین ویژگی‌های تورم به شمار می‌رود. در این مواقع دولت با هزینه‌های خود را کاهش و درآمد خود (مالیات) را افزایش میدهد. دولت در مواقع تورم با سیاست مالی سعی در کنترل تورم می‌کند.
شاید تعجب کنید که اگر بگوییم تورم منفی نیز وجود دارد. در کشورهای توسعه یافته همچون ژاپن، رشد تکنولوژی باعث تولید کالاهای با کیفیت و با سرعت ساخت بالا باعث ارزان‌تر شدن قیمت‌ها می‌شود. تورم منفی هم مثل تورم مثبت خوب نیست؛ چرا که باعث ضرر تولیدکنندگان به خصوص کشاورزان و همچنین کاهش انگیزه برای سرمایه گذاری می‌شود.
طی سال‌ها گذشته با افزایش تحریم های ایران، تورم افزایش یافت و مردم بیش از پیش با پیامدهای تورم روبرو شدند. در زمان بروز تورم، عموم مردم به سمت سرمایه گذاری در کالاهای با ثبات همچون مسکن و طلا روی می‌آورند.
عوامل موثر بر تورم
تورم به عنوان یک نتیجه از عوامل مختلف بروز می‌کند که شامل موارد زیر می‌شود:
1- افزایش پول در گردش: زمانی که گردش پول توسط بانک‌ها افزایش می‌یابد، ممکن است این موجب افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات شود و در نتیجه، قیمت‌ها افزایش یابند.
2- کاهش ارزش پول: وقتی که ارزش یک واحد پولی کاهش می‌یابد، مردم به خرید کالاهای با دوام روی می‌آورند. این موجب افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش قیمت‌ها می‌شود.
3- افزایش هزینه‌ها: افزایش هزینه‌های تولیدی می‌تواند باعث افزایش قیمت کالاها و خدمات شود، زیرا کسب و کارها ممکن است این افزایش هزینه‌ها را به مشتریان خود انتقال دهند.
4- نوسانات اقتصادی: نوسانات در اقتصاد، مانند رکود و رونق، می‌تواند تورم را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، در دوره‌های رونق، تقاضا برای کالاها و خدمات افزایش می‌یابد و این ممکن است منجر به افزایش قیمت‌ها شود.
با این حال، میزان تورم و تأثیرات آن بستگی به شرایط خاص هر کشور دارد و ممکن است با توجه به عوامل اقتصادی و سیاست‌های مالی و پولی مختلف، متغیر باشد. سیاست های مالی توسط دولت و سیاست پولی توسط بانک مرکزی انجام می‌شود.
پیامدهای تورم
تورم پیامدهای متعددی بر اقتصاد و جوامع دارد، این پیامدها می‌توانند در بخش‌های مختلف از زندگی افراد تأثیرگذار باشد. برخی از اصلی‌ترین پیامدهای تورم عبارتند از:
1- کاهش قدرت خرید: با افزایش قیمت‌ها، قدرت خرید کاهش می‌یابد و افراد نمی‌توانند کالاها و خدمات را به همان اندازه که قبلاً می‌توانستند، خریداری کنند.
2- انتظارات تورمی: تورم می‌تواند باعث ایجاد نااطمینانی در بازارها و اقتصاد شود. انتظارات تورمی اثرگذاری بیشتری نسبت به خود تورم در اقتصاد دارد. مردم زمانی که انتظار داشته باشند در آینده با تورم بیشتری روبرو شوند، تقاضا را افزایش می‌دهند و این امر به سرعت افزایش تورم منجر می‌شود.
3- کاهش ارزش بدهی: نرخ بهره و وام‌های پرداختی با افزایش تورم، افزایش نمی‌یابد. به همین دلیل گرفتن وام در دوران تورم برای کسانی که قصد سرمایه گذاری دارند، بسیار می‌تواند سودآور باشد. با کاهش ارزش پول، ارزش بدهی آنها نیز کاهش می‌یابد.
4- کاهش سرمایه‌گذاری و تولید: تورم می‌تواند به سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان احساس ناامنی بدهد و باعث کاهش سرمایه‌گذاری و تولید شود.
5- تحریک مصرف بیش از حد: یکی از پیامدهای تورم احساس افزایش قیمت در آینده و ایجاد تقاضای کاذب است. افزایش قیمت باعث می‌شود مردم تحریک به خرید بیشتر شوند.
6- کاهش رفاه اجتماعی: افرادی که درآمدهای ثابت یا محدود دارند، در شرایط تورم، با کاهش رفاه مواجه می‌شوند.
برای مقابله با این پیامدها، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی از سیاست‌های مختلفی مانند سیاست‌های پولی و مالی استفاده می‌کنند تا تورم را کنترل کنند و اقتصاد را در مسیر پایداری قرار دهند.
رابطه تورم و حجم پول
رابطه بین تورم و حجم پول یکی از مسائل مهم در اقتصاد است که بررسی آن اهمیت زیادی دارد. حجم پول یعنی میزان پولی که در جریان اقتصاد وجود دارد، شامل پول نقد و حساب بانکی دیداری (حساب بانکی کوتاه مدت) است.
زمانی که حجم پول افزایش می‌یابد، احتمال افزایش تورم نیز وجود دارد. افزایش حجم پول معمولاً با افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات همراه است. افزایش تقاضا، می‌تواند باعث افزایش قیمت‌ها شود، زیرا افراد و شرکت‌ها می‌توانند بیشتر از پولی که در اختیار دارند، صرف خرید کالاها و خدمات کنند.
بنابراین، اگر حجم پول بیشتر از رشد واقعی اقتصادی باشد، احتمال افزایش تورم بالا می‌رود؛ اما باید توجه داشت که افزایش حجم پول به تنهایی باعث افزایش تورم نمی‌شود. عوامل دیگری مانند تقاضا و عرضه، هزینه‌ها و عوامل تولید نیز نقش مهمی در تعیین نرخ تورم دارند.
دولت‌ها و بانک‌های مرکزی تلاش می‌کنند تا حجم پول را به نحوی کنترل کنند که تورم را در مرزهای قابل قبول نگه دارند. آنها از ابزارهای مختلفی مانند تنظیم نرخ بهره، فروش یا بازخرید اوراق دولتی و سیاست‌های پولی و مالی دیگر برای مدیریت حجم پول و کنترل تورم استفاده می‌کنند. این سیاست‌ها به عنوان سیاست‌های پولی شناخته می‌شوند و هدف آنها ایجاد تعادلی بین حجم پول و تورم است.
رابطه تورم و نرخ بهره
در زمان تورم، دولت با سیاست مالی انقباضی و استفاده از ابزار مالیات سعی در کنترل قیمت و تقاضا می‌کند. همچنین بانک مرکزی با سیاست پولی انقباضی حجم پول در گردش را کاهش میدهد. یکی از ابزارهای مورد استفاده بانک مرکزی جهت کاهش تورم، افزایش نرخ بهره است.
هنگامی که نرخ بهره افزایش پیدا می‌کند، تمایل مردم برای سرمایه گذاری در بانک بیشتر می‌شود اما نرخ بهره به تنهایی نمی‌تواند باعث کاهش تورم شود. بلکه افزایش نرخ بهره در کنار دیگر ابزارها می‌تواند تقاضا را کاهش دهد.
رابطه تورم و بورس
در شرایط تورمی، سرمایه های نقدی همچون سپرده بانکی کاهش می‌یابد. سرمایه گذاران ممکن است به دنبال سرمایه گذاری در داراییهایی بروند که ارزش آنها به اندازه کافی با افزایش قیمت‌ها افزایش یابد. این امر می‌تواند باعث افزایش سرمایه گذاران به بازار بورس شود.
با افزایش قیمت محصولات باعث افزایش درآمد و سود شرکت شود و این موضوع هم می‌تواند یکی از دلایل استقبال مردم از بورس شود.
به طور کلی رابطه تورم و بازار سرمایه پیچیدگی‌های خودش را دارد و هر کشور می‌تواند با کشور دیگر واکنش متفاوتی داشته باشد. به عنوان مثال در کشوری که تورم قابل پیش بینی است، سرمایه گذاران بازدهی مورد انتظار خود را افزایش میدهد و باعث تعادل در بازار بورس می‌شود.
در دوران تورم بهترین سرمایه گذاری در بازار سرمایه، خرید سهام های دلاری محور مثل فولاد، فملی و ... است. شرکت‌هایی سهام دلاری محسوب می‌شوند که تولیدات خود را صادر کنند و درآمد آنها به دلار محاسبه شود.
رابطه تورم و بیکاری
رابطه بین تورم و بیکاری یکی از مسائل اقتصادی مهم است و می‌تواند در جوامع تأثیر بزرگی داشته باشد. تحلیل گران با ادغام نرخ بیکاری و تورم یک شاخص فقر (فلاکت) که نشان دهنده سلامت اقتصاد یک کشور است، معرفی کرده‌اند. این دو عامل معمولاً به عنوان دو ضریب اصلی در تحلیل وضعیت اقتصادی یک کشور در نظر گرفته می‌شوند.
باید توجه داشت که این روابط پیچیده هستند و بسیاری از عوامل اقتصادی به هم تناقض دارند. همچنین، هر کشور و هر زمان ممکن است شرایط متفاوتی داشته باشد، بنابراین تأثیر تورم بر بیکاری بستگی به عوامل مختلفی دارد.
زمانی که تورم رخ میدهد، هزینه تولید برای شرکت‌ها افزایش می‌یابد. شرکت‌ها برای کاهش هزینه‌ها نیروی انسانی خود را کاهش میدهد. بنابراین تورم باعث افزایش بیکاری می‌شود. در کشورهایی که تورم دو رقمی دارند، این رابطه اینگونه نیست. اگر تورم را کاهش دهیم، بیکاری هم کاهش می‌یابد.
سپرده بانکی در زمان تورم
پیش از سپرده گذاری بانکی به نظریه فیشر دقت داشته باشید. طبق این نظریه زمانی که نرخ تورم کمتر از نرخ بهره باشد، زمان مناسبی برای سپرده گذاری در غیر این صورت باعث کاهش ارزش پول می‌شود.
به زبان ساده‌تر، اگر نرخ تورم 45 درصد و نرخ سپرده بانکی 25 درصد باشد، با کاهش نرخ بهره از نرخ تورم، عدد بدست آمده منفی می‌شود. این عدد منفی نشان دهنده کاهش ارزش پول است. در صورتی که نرخ بهره 25 درصد و نرخ تورم 15 درصد باشد، به این معنی است که بازار دچار رکود شده و بهترین سرمایه گذاری، سپرده گذاری در بانک می‌باشد.
مهم ترین عامل کنترل تورم چیست؟
کنترل تورم یکی از چالش‌های اساسی در مدیریت اقتصاد کشور است. راه های برون رفت از تورم توسط دولت و بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای مختلف اعمال می‌شود ولی نقش مردم در مهار تورم از اهمیت بسزایی برخوردار می‌باشد.
همان طور که بالاتر گفته شد، انتظارات تورمی باعث افزایش تورم و تقاضا می‌شود. زمانی که مردم احساس کنند در آینده سطح عمومی قیمت‌ها افزایش خواهد یافت، سیاست‌های بانک مرکزی و دولت نقش کمتری در مهار تورم ایفا می‌کند.
بنابراین مقابله با اقتصاد تورمی یک چالش اساسی برای سیاست‌مداران و مدیران اقتصادی در بسیاری از کشورها است. در اینجا چند راهنمایی برای مقابله با اقتصاد تورمی ذکر خواهیم کرد:
1- سیاست پولی انقباضی: بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای سیاست پولی مانند نرخ بهره و فروش اوراق خزانه (اخزا)، سعی می‌کند تا تقاضای پول را کنترل کرده و از افزایش تورم جلوگیری کند.
2- کنترل نرخ بهره: افزایش نرخ بهره می‌تواند تقاضای مصرفی و سرمایه‌گذاری را کاهش دهد و باعث کاهش تورم شود.
3- تنظیمات مالی (کنترل هزینه‌ها): دولت می‌تواند با استفاده از سیاست‌های مالی، مانند کاهش هزینه‌های دولتی و افزایش مالیات، تلاش کند تا افزایش تورم را مهار کند.
4- تقویت بازارهای مرتبط: بهبود عملکرد بازارهای مرتبط همچون بورس می‌تواند کمک کند تا افزایش تورم مهار شود.
5- تعهد به پایداری اقتصادی: ایجاد اعتماد در بازار و بهبود شرایط اقتصادی می‌تواند کمک کند تا تورم کنترل شود، زیرا اعتماد بهبود تورم را مهار می‌کند.
هرچند هر کشور وضعیت متفاوتی دارد و راه‌حل‌های مناسب برای مقابله با تورم ممکن است متفاوت باشد، اما این راهنمایی‌ها می‌توانند به عنوان یک راهنمایی کلی برای مقابله با اقتصاد
برای کاهش تورم از چه سیاستی استفاده می‌شود؟
به طور کلی جهت کنترل وضعیت اقتصادی کشور، دولت‌ها و بانک مرکزی دو سیاست پولی و مالی را در پیش می‌گیرند. سیاست پولی و مالی هم خود به دو دسته انبساطی و انقباضی تقسیم می‌شود که انتخاب هر سیاست بستگی به شرایط تورمی یا رکودی دارد.
سیاست پولی توسط بانک مرکزی اجرا می‌شود. در این سیاست با کمک ابزارهایی همچون نرخ بهره، نرخ ذخیره قانونی و عملیات بازار آزاد به هدف خود که همان ایجاد ثبات در بازارهای مالی و ارز، ثبت سطح عمومی قیمت‌ها، ایجاد اشغال و رشد اقتصادی است، دست می‌یابد.
شاید برایتان سوال ایجاد شود که چه زمانی بانک مرکزی سیاست پولی انبساطی و چه زمانی سیاست پولی انقباضی در پیش می‌گیرد. در پاسخ این سوال باید بگوییم که در زمان تورم، بانک مرکزی با کمک ابزارهای سیاست پولی سعی در کاهش حجم پول در دست مردم دارد. در این مواقع نرخ بهره را افزایش میدهد و یا اوراق خزانه با نرخ بهره بالا به مردم می‌فروشد.
در مقابل، زمانی که رکود در کشور ایجاد می‌شود، بانک مرکزی با ابزارهای پولی سعی در افزایش حجم پول در جامعه می‌کند. جهت رسیدن به اهداف خود نرخ بهره را کاهش داده و یا اوراق خزانه را بازخرید می‌کند.
سیاست های پولی به تنهایی نمی‌تواند باعث مهار تورم شود. در این راستا دولت که نقش اصلی در اقتصاد کشور را دارد، با ابزارهای سیاست مالی همچون مخارج دولت، نرخ مالیات و پرداخت‌های انتقالی سعی در مهار تورم و یا از بین بردن رکود می‌کنند.
پیش بینی تورم 1403
طبق پیش بینی کارشناسان اقتصادی در سال 1403 تورم در خوشبینانه‌ترین حالت بین 35 الی 40 درصد و در بدبینانه‌ترین حالت بین 40 تا 45 درصد خواهد بود. برای پیش بینی تورم 1403 باید به عوامل مختلف همچون کاهش رشد اقتصادی، کسری بودجه، تحریم، رشد نقدینگی و ... توجه داشت.
در صورتی که دولت تصمیمی برای خروج از رکود و کاهش تورم نداشته باشد، در آینده باید شاهد رکود تورمی خواهیم بود.
معایب تورم
تورم دارای اثرات منفی بسیاری بر اقتصاد و جوامع است. برخی از معایب تورم عبارتند از:
1- کاهش قدرت خرید: در دوران تورم قشر متوسط و ضعیف جامعه آسیب بیشتری می‌بینند. چرا که قیمت‌ها افزایش یافته اما درآمد آنها تغییری نمی‌کند. در این شرایط قدرت خرید مردم کاهش یافته و رفاه کمتری احساس می‌کنند.
2- ناپایداری اقتصادی: تورم می‌تواند باعث ایجاد ناپایداری در بازارهای مالی و اقتصادی شود. ناپایداری اقتصادی می‌تواند منجر به افزایش ریسک مالی، نوسانات نرخ ارز، و تضعیف اعتماد عمومی شود.
3- افزایش هزینه‌های تولید: تورم ممکن است باعث افزایش هزینه‌های تولید برای شرکت‌ها شود، زیرا هزینه‌های مواد اولیه، نیروی کار و سایر منابع افزایش می‌یابد. این می‌تواند باعث کاهش سودآوری شرکت‌ها و ناپایداری در بازارها شود.
4- افزایش اختلاف طبقاتی: در دوران تورم، افراد ثروتمند درآمد بیشتری کسب می‌کنند و افراد قشر متوسط و ضعیف، فقیرتر می‌شوند.
5- کاهش ارزش پول: تورم باعث کاهش ارز پول ملی و افزایش قیمت دلار می‌شود. در این دوران مردم با بحران‌های مالی زیادی روبرو می‌شود.
این معایب نشان می‌دهند که تورم اثرات بسیار جدی بر اقتصاد و جامعه دارد و لازم است اقدامات مناسبی برای کنترل و پیشگیری از آن انجام شود.
مزایای تورم
تورم، با وجود معایب و اثرات منفی آن، می‌تواند برخی مزایا و اثرات مثبت نیز داشته باشد:
1- تحریک سرمایه‌گذاری: در شرایط تورمی، سرمایه‌گذاران احساس ناامنی کرده و سرمایه خود را به کالای با دوام همچون مسکن، خودرو، طلا و ... تبدیل می‌کنند.
۲. تحریک تولید: تورم می‌تواند باعث ایجاد تحریک در بخش تولید شود. زمانی که قیمت‌ها به طور مداوم افزایش می‌یابند، تولیدکنندگان تمایل بیشتری به تولید دارند تا ارزش اضافی از افزایش قیمت‌ها به دست آورند.
۳. تحریک مصرف: مصرف‌کنندگان ممکن است به دنبال خرید کالاها و خدمات در زمان‌هایی باشند که قیمت‌ها افزایش می‌یابد. این می‌تواند تحریک مصرف و در نتیجه تحرک اقتصادی را افزایش دهد.
4- کاهش ارزش بدهی: در شرایط تورمی، بدهی‌های موجود به دلیل کاهش ارزش پول، ارزش کمتری دارند که این می‌تواند به افراد و شرکت‌ها کمک کند تا بدهی‌های خود را به راحتی پرداخت کنند.
نکته قابل توجه این است که تمام مزایای ذکر شده تنها برای افراد ثروتمند مزیت حساب می‌شود. زیرا با افزایش قیمت‌ها، ارزش دارایی آنها افزایش می‌یابد.
بهترین سرمایه گذاری در زمان تورم
هر شخص براساس ریسک پذیری، انتظار بازدهی، میزان دارایی، دوره سرمایه گذاری و ... یک بازار را برای سرمایه گذاری انتخاب می‌کند. افرادی که سرمایه زیادی دارند در زمین، مسکن و خودرو و افرادی که سرمایه های کمتری دارند در طلا، سکه و دلار سرمایه گذاری می‌کنند.
در کنار ویژگی‌های فردی هر شخص برای سرمایه گذاری باید به وضعیت اقتصادی کشور نیز توجه داشته باشید. در دوران رکود، گاهی نه تنها سرمایه گذاری باعث افزایش دارایی نمی‌شود، بلکه احتمال کاهش ارزش آن وجود دارد.
شاید راحت ترین زمان برای انتخاب یک بازار برای سرمایه گذاری، دوران تورم باشد چرا که فرد گاها بدون هیچ تحلیلی هم سود می‌کند. در دوران تورم بهترین سرمایه گذاری خرید کالاهای بادوام مثل ملک، خودرو و طلا و بدترین سرمایه گذاری در دوران تورم نگهداری پول نقد در بانک باشد.
