یکی از انواع معاملات انجام شده در بازار بورس، معاملاتی منوط به گواهی سپرده کالایی است که طی مراحل مشخص و با هدف تبادل کالاهای خاص انجام می‌گیرد.
در این مسیر تمامی فرآیند‌های خرید و فروش کالا به واسطه قبض تایید انبار بورس که به تایید بورس کالا می‌رسد، انجام می‌پذیرد. به منظور پرداختن به مسئله دریافت کالا از انبار بورس کالا، لازم می‌دانیم که در ابتدا توضیحاتی را در رابطه با گواهی سپرده کالا ارائه دهیم.
گواهی سپرده کالایی چیست؟
گواهی سپرده کالایی نوعی از معاملات قابل انجام در بازار بورس است که در قالب تحویل فیزیکی کالا انجام می‌گیرد؛ به این معنا که معامله‌گر می‌تواند کالای مشخصی را در حجم معین و تا موعد مقرر خرید و فروش نمایند.
حالا ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که منظور از کالا در این بحث چیست؟ چه نوع کالایی در این معاملات قابل خرید و فروش است؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که زعفران، نقره، طلا، سکه، سیمان و ... از جمله کالاهایی هستند که به صورت فیزیکی در بازار بورس معامله می‌شوند.
نحوه عملکرد خریداران و فروشندگان گواهی سپرده کالایی تا حدودی با همدیگر متفاوت است که سعی می‌کنیم در ادامه بهتر به این موضوع بپردازیم.
فرآیند تسویه معاملات از سوی طرفین معامله
همانطور که گفتیم در قراردادهای آتی، عملیات خرید و فروش کالا برای مدت زمان مشخص و با قیمت تعیین شده انجام می‌گیرد اما سوال اینجاست که با فرا رسیدن مهلت سررسید قرارداد، معامله میان خریدار و فروشنده چگونه پیش خواهد رفت؟
در این رابطه باید گفت که معامله‌گر بر حسب شرایط خود می‌تواند پیش از فرا رسیدن موعد قرارداد به طور کلی از معامله خارج شود؛ نقطه مقابل ماجرا زمانی است که معامله‌گر تصمیم می‌گیرد در موعد قرارداد با دریافت و یا تحویل کالا وارد مرحله جدیدی از معامله شود.
نحوه انجام فرآیند تسویه از سوی خریدار
زمانی‌که معامله‌گر اقدام به خرید کالایی کرده و اکنون موعد قرارداد آتی آن فرا رسیده است، می‌بایست طی فرآیند از پیش تعیین شده‌ای نسبت به دریافت فیزیکی کالای خود اقدام کند.
برای این کار باید در ابتدا نسبت به تکمیل فرم آمادگی دریافت کالا اقدام کرد و سپس وجه مشخص شده در قرارداد را پرداخت نمود. این مبلغ شامل هزینه خرید کالا به همراه کارمزد آن خواهد بود.
نحوه انجام فرآیند تسویه از سوی فروشنده
در طرف مقابل، معامله‌گری که کالای خود را در قبال دریافت وجه به فروش رسانده است، باید در موعد سر رسید قرارداد طی انجام فرآیند خاص، کالای مورد معامله را به انبار بورس کالا تحویل دهد.
در این مرحله به منظور تسویه معامله باید در ابتدا فرم مربوطه منوط به «فرم آمادگی برای تحویل کالا» را تکمیل و به کارگزاری ارسال کرد. لازم به ذکر است که کالای مورد معامله باید به طور تمام و کمال برای تحویل به خریدار، در انبار بورس کالا ثبت شود.
در صورت عدم تحویل کالا از سوی فروشنده بورس کالا به کجا مراجعه کنیم؟
گاهی به هر دلیلی ممکن است که یکی از طرفین معامله نتواند در موعد مقرر به تعهدات خود عمل کنند؛ در این صورت تکلیف طرف دیگر معامله چه خواهد بود؟ آیا حقوقی برای او در نظر گرفته شده است؟
سازمان بورس در این میان به منظور رعایت حقوق هر یک از طرفین معامله و همچنین رعایت نظم و قانون، مجاز به در نظر گرفتن جریمه برای طرف خاطی معامله خواهد بود؛ به این صورت که اگر خریدار کالا نتواند در سر رسید قرارداد، مبلغ خرید کالا را پرداخت کند و یا اینکه فروشنده نتواند کالا را به موقع به خریدار تحویل دهد، مشمول جریمه نقدی از سوی سازمان بورس خواهد شد.
خریدار تا 3 روز کاری بعد از معامله مهلت دارد تا مانده معامله را پرداخت کند. در صورتی که تا موعد مقرر واریز صورت نگیرد تا حداکثر 7 روز تقویمی با پرداخت جریمه تاخیر با ضریب 0.0025 ارزش معامله باید پرداخت شود. به میزان عقب افتادن زمان تسویه، زمان تحویل کالا نیز به تعویق می‌افتد.
در صورت عدم تسویه در مهلت مقرر قرارداد مورد نظر با پرداخت هزینه‌های کارگزاری و دیگر هزینه های مربوطه، قرارداد فسخ می‌شود.
در صورت فسخ قرارداد، خریدار مکلف است 5 درصد ارزش معامله به اضافه کارمزد طرفین قرارداد را به عنوان جریمه پرداخت کند.
پس از تسویه قرارداد، فروشنده موظف است طبق قرارداد کالای معامله شده را تحویل دهد. در صورت عدم تحویل کالا در بورس کالا در موعد مقرر، فروشنده 30 روز تقویمی مهلت دارد تا کالا را تحویل دهد. در این مدت روزانه ضریب 0.0025 ارزش معامله به عنوان جریمه به خریدار باید پرداخت شود.
در صورت اینکه فروشنده تا 30 روز تقویمی پس از زمان مقرر، کالا را تحویل ندهد، خریدار می‌تواند درخواست فسخ قرارداد بدهد. در این صورت فروشنده مکلف است 5 درصد ارزش معامله به اضافه کارمزد طرفین قرارداد را به عنوان جریمه پرداخت نماید.
گاهی در فاصله زمانی بین موعد سر رسید تعیین شده در قرارداد تا زمانی که فروشنده کالا را به خریدار تحویل می‌دهد اختلاف قیمتی هر چند اندک و یا قابل توجه به وجود می‌آید که در این صورت این اختلاف قیمت به عنوان جریمه نقدی باید از سوی طرف خاطی به طرف دیگر معامله پرداخت شود.
ارسال فرم آمادگی برای دریافت کالا از انبار بورس کالا
همانطور که پیش از این نیز توضیح دادیم، برای تحویل و یا دریافت کالا از انبار بورس کالا باید در ابتدا اقدام به تکمیل فرم آمادگی کرد. این فرم که متناسب با نوع اقدام مد نظر (دریافت یا تحویل کالا) تکمیل می‌شود، طی مراحل مشخصی انجام می‌گیرد.
برای تکمیل این فرم لازم است که در ابتدا به قسمت معاملات بر خط کارگزاری مراجعه کرده و در صفحه پیش روی، بر روی گزینه «آمادگی دریافت» کلیک کرد تا به این طریق فرم آمادگی به نمایش گذاشته شود.
پس از تکمیل این فرم و ارسال آن می‌توان با در دست داشتن گواهی سپرده کالا برای دریافت کالا از انبار اقدام کرد. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که گاهی به دلیل شلوغی بیش از حد سایت، امکان برقراری ارتباط با مرکز برای تکمیل فرصت میسر نمی‌شود؛ به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که تکمیل فرم را به لحظات آخر موعد سر رسید موکول نکنید.
چند نکته در رابطه با دریافت کالا از انبار بورس کالا
زمانی‌که مالک هر کدام از کالاهای قابل معامله در بورس را به انبار بورس تحویل می‌دهد، گواهی سپرده کالایی معتبر در اختیار وی قرار می‌گیرد؛ با ثبت این گواهی در کارگزاری می‌توان به خرید و فروش سهم کالایی در سبد معاملات بورسی پرداخت.
برای دریافت کالا از انبار باید حتما گواهی سپرده کالا را به همراه داشت. امکان معامله سپرده کالایی تنها پیش از به پایان رسیدن موعد قرارداد وجود دارد.
پس از این تاریخ باید در ابتدا فرم آمادگی تحویل کالا را تکمیل نمود و سپس برای دریافت کالا به انبار بورس کالا مراجعه کرد.
جمع‌بندی
دریافت کالا از انبار بورس کالا فرآیندی است که در معاملات سپرده کالایی انجام می‌گیرد. به این صورت که هر یک از طرفین معامله با فرارسیدن موعد سر رسید قرارداد می‌توانند برای تحویل و یا دریافت کالا از انبار بورس کالا اقدام کنند.
در این مرحله فروشنده می‌بایست کالای فردخته شده را در زمان مقرر به انبار تحویل دهد و در طرف مقابل خریدار نیز با پرداخت به موقع وجه خرید کالا، مراحل تحویل را انجام می‌دهد.
لازم به ذکر است که سازمان بورس به منظور رعایت حقوق طرفین معامله برای هر گونه دیرکرد در انجام تعهدات، جریمه‌های نقدی در نظر گرفته است.
