بورس کالای ایران شامل سه بازار مالی، فیزیکی و مشتقه می‌شود. اوراق خرید دین کالایی، صندوق‌های کالایی، سلف موازی استاندارد و گواهی سپرده کالایی از زیرمجموعه‌های بازارمالی بورس کالا می‌باشند. که هدف اصلی این اوراق تامین مالی می‌باشد. بازار مشتقه شامل قرار دادهای آتی و اختیار معامله با هدف مدیریت ریسک قیمت است. بازار فیزیکی نیز شامل قرار دادهای نقد، نسیه، سلف و قرار داد کشف پریمیوم می‌باشد. در این مقاله به بررسی گواهی سپرده کالایی، مزایا، انواع و سایر مباحث مربوط به آن می‌پردازیم.
گواهی سپرده کالایی
شورای عالی بورس و اوراق بهادار در تاریخ 12 خرداد ماه 93 بر اساس بند 24 ماده 1 و بند 4 ماده 4 قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه 1384، "گواهی سپرده کالایی" را به عنوان ابزار مالی قانون بازار اوراق بهادار، شناسایی و تصویب نمود. براساس موصبات شورای عالی بورس در واقع "گواهی سپرده کالایی" اوراق بهاداری است، که نشان دهنده مالکیت دارنده‌ی آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تایید بورس صادر می شود.
با مراجعه صاحب کالا به انبارهای تحت نظارت و در صورتی که کالای وی از استانداردها برخوردار باشد، کالا پذیرش می‌شود و گواهی سپرده آن صادر می‌شود که این گواهی قابل معامله می‌باشد. مشارکت کنندگان معاملات گواهی سپرده کالایی سه گروه، تولیدکنندگان کالا(تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی، نفتی، صنعتی و کشاورزی)، مصرف‌کنندگان کالا(خریداران کالا جهت مصارف واسطه‌ای و نهایی) و فعالان بازارهای مالی هستند.
گواهی‌های سپرده کالایی دارای سررسید هستند و تاریخ سررسید آنان بصورت یک چهار رقمی(ماه/سال) در نماد آنان درج شده است مانند "زعفران 0008" و سرمایه‌گذار باید در زمان تعین شده به انبار مراجعه کرده و کالای خود را تحویل بگیرد.
انواع گواهی سپرده کالایی
برای هر کالایی که بتوان استانداردهای مشخص تعریف کرد، می‌توان گواهی سپرده کالایی تعریف و راه اندازی نمود. برای بسیاری از کالاها مانند گواهی سپرده سکه بهار آزادی، پسته، زعفران، برنج، کشمش، رطب مضافتی و زیره سبز گواهی سپرده کالایی تعریف شده است.
همانطور که می‌دانید در کشور ما سکه توسط بانک مرکزی و با مشخصات معینی ضرب می‌شود. بانک‌های مختلفی اعم از بانک رفاه، بانک سامان و بانک صادرات با راه‌اندازی انبارهایی سکه را پذیرش و گواهی سپرده طلا صادر می‌کنند که سرمایه‌گذاران می‌توانند به جای خرید فیزیکی سکه برگه سپرده آن را بگیرند. آن‌ها می‌توانند با مراجعه به انبارها سکه دریافت کنند. مشخصات نمادهای گواهی سپرده کالایی را می‌توانید در سایت بورس کالا مشاهده نمایید.
مزایای گواهی سپرده کالایی
مزایای گواهی سپرده کالایی برای تولیدکننده، مصرف کننده و فعالان بازارهای مالی به شرح زیر می‌باشد.
- مزایا برای تولید کننده
- قابلیت نگهداری کالا در انبارهای استاندارد و تحت نظارت بورس کالا
- بازار به دلیل انتشار روزانه قیمت‌ها دارای شفافیت اطلاعاتی است.
تولید کنندگانی که دارای گواهی سپرده کالایی هستند می‌توانند آن را بصورت وثیقه در اختیار بانک و موسسات مالی قرار داده و تسهیلات دریافت کنند.
افزایش نقدشوندگی کالاهای تولیدی راکد
- مزایا برای مصرف‌کننده
- اطمینان از کیفیت و کمیت کالای خریداری شده به جهت اینکه کالاها باید دارای استاندارد خاصی به هنگام پذیرش در انبار کالا داشته باشند.
- خرید کالا با نرخ رقابتی
- مزایا برای فعالان بازار سرمایه
- کسب سود از نوسانات قیمت دارایی پایه
- عدم نیاز به جا به جایی کالا و تحویل فیزیکی آن
- قابلیت نقدشوندگی
ویژگی‌های کالای قابل عرضه در گواهی سپرده کالایی
هر کالایی را نمی‌توان بصورت گواهی سپرده در بورس کالا عرضه کرد. در واقع کالاها باید دارای ویژگی‌های خاصی اعم از موارد زیر باشد:
- کالا باید قابلیت تفکیک داشته‌باشد وکالایی که قابلیت تفکیک نداشته باشد و صرفاً برای فروش به‌صورت یکجا باشد، قابلیت عرضه برای گواهی سپرده کالایی را ندارد.
- اگر کالایی دارای بازار مازاد تقاضا باشد، انگیزه‌ای برای توقف در انبار و نگهداری آن وجود نداشته باشد.
- کالاهایی که به مرور زمان کیفیت آنان تغییر می‌کند، قابلیت عرضه برای برای گواهی سپرده کالایی را ندارند.
- کالا باید نیازمند به نگهداری در انبار باشد.
انواع معاملات گواهی‌های سپرده کالایی
معاملات اوراق گواهی سپرده کالایی به دو طریق ناپیوسته و پیوسته انجام می‌پذیرد.
معاملات به صورت ناپیوسته
در معاملات ناپیوسته فقط امکان خرید وجود دارد. در واقع پس از خرید، امکان فروش دوباره اوراق به صورت گواهی وجود ندارد و در این معاملات پس از خرید محصول، شخص خریدار باید آن را تحویل بگیرد.
معاملات به صورت پیوسته
برعکس معاملات ناپیوسته، در معاملات پیوسته معاملات گواهی سپرده کالایی، امکان فروش دوباره اوراق گواهی خریداری شده وجود دارد. خریدار می‌تواند پس از خرید، دوباره این اوراق را بفروشد. همچنین خریدار می‌تواند محصول خریداری شده را تحویل بگیرد.
فرآیند معاملاتی گواهی سپرده کالایی در بستر معاملاتی بورس کالا
جلسه معاملاتی شامل مراحل زیر می‌باشد:
دوره پیش‌گشایش: در این بازه امکان ورود سفارش، ویرایش و حذف آن برای معامله‌گران وجود دارد.
حراج تک قیمتی: در این مرحله، معاملات طبق سفارشات انجام می‌شود.
حراج پیوسته: در مرحله حراج پیوسته امکان ثبت سفارش، ویرایش و حذف آن وجود دارد و همزمان معاملات نیز انجام می‌شوند.
جمع‌بندی
همانطور که گفتیم گواهی سپرده کالایی از مزیت‌های زیادی برخوردار است. مثلا سرمایه‌گذاران می‌توانند با وثیقه گذاشتن آن تسهیلات از بانک یا موسسات دریافت کنند، می‌توانند آن را به راحتی خرید و فروش کنند و سایر مزایایی که برای آن نام بردیم. همچنین می‌توانید از این گواهی‌ها برای تنوع سبد سرمایه گذاری خود استفاده کنید. جهت آشنایی با مباحث دیگر در این حوزه سایر مقالات سایت بیدار را مطالعه نمایید.