در گذشته مرسوم بود که کالاها تنها در بازار سنتی و فیزیکی معامله می‌شوند اما معایب این نوع معامله همچون مشاهده نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف ارزش ذاتی و عادلانه قیمت یک سهم باعث ایجاد بازاری تحت عنوان «بورس کالا» شد. بورس کالا بازاری یکپارچه است که در آن بسیاری از فروشندگان، کالاهای خود را روانه این بازار می‌کنند و این کالاها توسط کارشناسان بررسی، قیمت گذاری و به خریداران عرضه می‌شود.
عموم مردم در زمان عرضه خودرو در بورس کالا با این بازار آشنا شدند. این بازار محدود به خودرو نیست و محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، محصولات کشاورزی، بازار مشتقه و کالاهای بازار فرعی مورد معامله قرار می گیرند. در این بازار دو رینگ داخلی و خارجی وجود دارد که هر کدام قوانین خاص خود را دارد. اگر قصد خرید کالای فیزیکی را دارد و با بورس کالای ایران آشنا نیستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید. پس از مطالعه این مقاله شما با کالاهای عرضه شده در بورس کالا و قوانین آن آشنا خواهید شد.
بورس کالا چیست؟
بورس کالا به زبان ساده محلی است که در آن تعدادی از تقاضاکنندگان و عرضه کنندگان به منظور خرید و فروش کالایی خاص ضمن رعایت قوانین بازار با هم وارد معامله می‌شوند.
در حقیقت هدف از ایجاد بازار بورس کالا، ایجاد یک بستر جامع و قانونمند برای مبادلات کالایی در جهت توسعه و رفع کم و کاستی‌های بازار سنتی بوده است.
روند پیدایش و تکامل بورس کالا در ایران
به منظور تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه کشور، شورای عالی بورس نسبت به راه اندازی و گسترش بورس های کالایی در ایران اقدام نمود. در سال 1382، بورس فلزات فعالیت خود را به عنوان اولین بورس کالایی ایران آغاز کرد و در سال 1383، بورس کالایی کشاورزی به آن ملحق شد. بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار ایران و همینطور تصمیم شورای عالی بورس در سال 1384، بورس کشاورزی و فلزات در نهایت با هم ادغام و بازار بورس واحدی به نام بازار بورس کالای ایران را به وجود آوردند.
در این راستا و به منظور ادغام این دو بازار، پذیره نویسی و مجمع عمومی برگزار شد تا در نهایت از تاریخ اول مهر سال 1386، این دو بازار در کنار یک دیگر و تحت نظر سازمان بورس و اوراق بهادار به فعالیت‌های خود بپردازند.
اهداف بورس کالا
- شفافیت بیشتر قیمت کالاها طبق قوانین مربوط به عرضه و تقاضا و نیاز بازار
- آسان‌تر شدن انجام معاملات کالاها با ایجاد بازاری یکپارچه و قدرتمند
- ارائه خدماتی با هدف مدیریت ریسک در معاملات
- افزایش سطح دانش فعالات بازار به وسیله؛ اطلاع رسانی در خصوص وضعیت بازار داخلی و خارجی کالاهای پذیرفته شده در این بازار
- سازماندهی مناسب بازار توسط مکانیزم‌های ناظر بر تعهدات طرفین معامله در راستای اعتماد سازی متقابل
- قابلیت انجام معاملات به صورت؛ نقد، سلف، آتی، اختیار و نسیه
- ارائه تسهیلات مالی در راستای انجام معاملات و همینطور توسعه فرهنگ سرمایه گذاری
انواع بازارهای بورس کالا
بازار فیزیکی:
در این بازار 4 گروه اصلی از گروه‌های کالایی شامل محصولات بازار پتروشیمی، محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده های نفتی و محصولات کشاورزی معامله می‌شوند. ماهیت این بازار بسیار شبیه به بازار سنتی است اما دارای سازوکار بسیار پیشرفته‌تر و کامل‌تری است.
بازار فرعی:
بازار فرعی از حیث ماهیت معامله و شرایط تحویل کالا و هم از جهت قوانین حاکم بر آن و سازوکار تسویه بسیار به بازار فیزیکی شباهت دارد. و تنها تفاوت اصلی بازار فرعی با بازار فیزیکی این است که بازار فیزیکی با قوانین و مقررات ساده‌تری در زمینه شرایط پذیرش کالا و به منظور پوشش دادن طیف گسترده‌تری از بازار کالای کل کشور ایجاد شده است.
بازار مشتقه:
بازار مشتقه، نسبت به بازارهای قبلی نوع جدیدی از بازار بورس کالا محسوب می‌شود که در آن از ابزارهایی بنام قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله برای معاملات استفاده می‌گردد.
در این بازار ابتدا یک دارایی پایه که این دارایی می‌تواند انواع فلزات و فرآورده‌های نفتی و حتی محصولات کشاورزی باشد، تعریف می‌شود. سپس سرمایه گذاران با استفاده از ابزارهای قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله بر روی این کالاها سرمایه گذاری می کنند.
در کشور ما ابتدا قراردادهای آتی بر روی سکه و پس از آن بر روی محصولات کشاورزی مثل زعفران پیاده سازی شد، پس از مدتی محصولات دیگری مانند پسته و زیره نیز کم کم به این سبک معاملات اضافه شد. البته باید بدانید که در حال حاضر دیگر محصولات پسته و زیره معامله نمی‌شود.
در ایران نخستین بازار قراردادهای آتی بر روی سکه و محصولات کشاورزی مانند زعفران شکل گرفت. رفته رفته در این نوع معاملات محصولات دیگری نظیر پسته و زیرِه نیز افزوده شد. مشتریانی که در بازار کالا وارد می شوند طیف وسیعی از سرمایه‌گذاران با سرمایه محدود هستند که تمایل به سرمایه گذاری در این ابزار نوین را دارند.
بازار مالی:
بازار مالی بیشتر با هدف تامین مالی جهت ارتقای بخش تولیدی کشور و به منظور جمع آوری سرمایه و پولهای سرگردان ایجاد شده است. در این بازار نیز همانند بازار مشتقه ابزارهای خاصی همچون سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق های سرمایه گذاری کالایی برای معاملات طراحی شده است که به فراخور نوع بازار و نوع کالای مورد معامله هر یک از این ابزارها کاربرد خواهند داشت.
قراردادهای استاندارد در بورس کالا
همه‌ی معاملات انجام شده در بازار بورس کالا با فرمت استاندارد انجام می‌پذیرد. در واقع به صورت کلی، قراردهای عنوان شده در زیر، برای معامله در بورس کالا در دسترس خواهند بود :
- قرارداد نقدی
- قرارداد سلف
- قرارداد نسیه
- قرارداد آتی
- قرارداد صلح
- قرارداد اختیار معامله
- قرارداد ماده 10 قانون مدنی
- قراردادهای معاوضه
چگونه وارد بورس کالا شویم؟
برای معامله در بورس کالا ابتدا باید فرآیند ثبت نام در بورس کالا را طی کنید. اولین گام برای دریافت بورس کالا، ثبت نام در سجام است. پس از ثبت نام در سجام و احراز هویت، وارد سایت ebidar.ebgo.ir شوید. پس از ورود به سامانه، مشخصات خود را وارد کنید. در نظر داشته باشید که پیش از این حتما باید حساب وکالتی نزد یکی از بانک‌های مورد اعتماد سازمان بورس و اوراق بهادار افتتاح کرده باشید.
پس از ثبت نام آنلاین، اسکن مدارک مورد نیاز جهت اخذ کد سهامداری در بورس کالا، برای مشتری حقیقی یا حقوقی متفاوت می باشد و هر کدام به شرح زیر خواهد بود :
الف) مدارک مورد نیاز جهت دریافت کد برای اشخاص حقیقی:
- فتوکپی کارت ملی
- فتوکپی شناسنامه
- تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقیقی که شامل مواردی مانند: کد ملی، شماره حساب بانکی شخص متقاضی، آدرس و کد پستی و تلفن تماس خواهد بود.
ب) مدارک مورد نیاز جهت دریافت کد برای اشخاص حقوقی:
- تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقوقی که در حقیقت شامل مواردی از قبیل: آخرین ترکیب اعضای هیئت مدیره، لیست سهامداران دارای سهام ده درصدی و بالاتر، صاحبان امضای مجاز، ارائه شماره حساب جاری شخص حقوقی می‌باشد.
- کپی روزنامه رسمی ثبت شرکت
- فتوکپی روزنامه رسمی آخرین تغییرات شرکت
- کپی شناسنامه
- کپی کارت ملی اعضا هیئت مدیره شرکت
نحوه انجام معامله در بورس کالا
1- در ابتدا باید متقاضی، مبلغ معامله را در حساب وکالتی واریز سپس درخواست خرید و یا فروش را به کارگزار اعلام نماید و در ادامه کارگزار سفارش مشتری را در تالار معاملات قرار دهد.
2- در گام دوم، سفارش متقاضی در تالار معاملات بورس کالا ثبت می‌گردد و به روش حراج آماده معامله خواهد بود.
3- در قدم سوم و بعد از ثبت سفارش، داد و ستد آغاز خواهد شد، سپس گزارش نهایی که شامل وضعیت سپرده های لازم، کارمزد معامله و تسویه روزانه می باشد برای کارگزار فرستاده می‌شود.
4- در نهایت اتاق پایاپای، حساب های خود را با کارگزاری، تسویه کرده و متقابلا کارگزار هم حساب خود را با متقاضی تسویه می کند و در انتهای آگهی انجام معامله برای متقاضی فرستاده خواهد شد.
بازار بورس کالا چه مزایایی برای معامله گران ایجاد می کند؟
- ارائه اطلاعات از روند قیمت ها، معاملات و انجام تحلیل های اقتصادی متنوع
- معافیت های معاملاتی برای معامله در بورس کالا
- حذف شدن واسطه های غیر لازم به منظور انجام معاملات
- ایجاد فضایی بسیار امن و مناسب برای خرید و فروش مستقیم و بی واسطه بین خریدار و فروشنده
- اعتماد سازی مناسب به منظور انتقال سرمایه غیر فعال به بورس کالا
- جبران کردن خسارت های مربوط به کالای معامله شده، به وسیله اتاق پایاپای و عدم نیاز به مراجعه به دعاوی قضایی
اصالت کالاهای مورد معامله در بورس کالا
اصالت فروشنده و یا عرضه کننده کالا؛ شایان ذکر است که پذیرش کالا برای فروش در بورس کالا به داشتن استاندارد های اجباری برای آن کالا بستگی خواهد داشت و از این راه است که کیفیت کالا در بورس تضمین خواهد شد. انجام امور تسویه و امور مروبط به پرداخت وجه به وسیله اتاق پایاپای و عدم نگرانی در خصوص روند انجام آن، که خود ریسک سرمایه گذاری نا مطمئن در بازار سرمایه را تا حدود زیادی کاهش می دهد.
کشف نرخ و قیمت کالا بر اساس عرضه و تقاضا و نیاز بازار صورت می گیرد و بسیار مهم است که این مورد، سلیقه فروشنده نیست. ارائه خدمات با نهایت شفافیت و صداقت در فرآیند انجام معامله، که به معنای این است که هیچ گونه دست کاری در قیمت و ایجاد معاملات صوری و یا ارسال سفارشات بر مبنای ترس صورت نخواهد پذیرفت و تمامی اطلاعات لازم برای انجام معامله از سوی خریدار و فروشنده در معرض دید همگان خواهد بود.
سه کلید واژه اصلی در بورس کالا
آمار معاملات فیزیکی بورس کالا، تابلوی معاملات برخط بازارفیزیکی بورس کالا ایران و اطلاعیه عرضه بورس کالا سه موضوع مهمی است که هر فرد پیش از ورود به این بازار باید با آن آشنا شود.
در آمار معاملات فیزیکی بورس کالا، اطلاعات انتشار تمام کالاها به تفکیک گروه های اصلی و زیرگروه‌ها آورده شده است. متقاضیان با استفاده از سایت ime.co.ir می‌توانند از زمان عرضه این محصولات مطلع شوند. پس از اطلاع از زمان عرضه محصول، توجه به اطلاعیه عرضه بورس کالا که مشخصات کالا و زمان تحویل آن آورده شده است، الزامی می‌باشد.
هر یک از بازارهای مالی دارای یک تابلوی معاملاتی است که روند معامله محصولات به صورت آنلاین نمایش داده می‌شود. برای مشاهده تابلوی معاملات بر خط بازار فیزیکی بورس کالا به نشانی tts.ime.co.ir مراجعه کنید.
