تسویه معاملات در بورس و سرمایه به فرآیندی اطلاق می‌شود که از طریق آن مبلغ معامله به دست فروشنده رسیده و همچنین مالکیت آن از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. در بازار بورس، مبلغ خرید و فروش سهام به واسطه کارگزاری‌ها انتقال داده می‌شود.
در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار به بیان زمان تسویه و انتقال وجه در سهام و اوراق مختلف می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
معاملات اوراق بهادار در بورس تهران در چه ساعتی انجام می گیرد؟
معاملات اوراق بهادار در بورس از ساعت 9 الی 12:30 در روزهای شنبه تا چهارشنبه انجام می‌شود. اولویت انجام معاملات نیز براساس قیمت‌گذاری و مچینگ است. در صورتی که قیمت خریدار و فروشنده یکسان باشد، معامله انجام می‌شود. حال می‌خواهیم توضیح دهیم که تسویه معاملات انجام شده چگونه صورت می‌گیرد.
تسویه معاملات چیست؟
تمامی معاملات در بورس، 2 طرف غیرمستقیم و مستقیم دارد. طرف‌های مستقیم، همان خریداران و فروشندگان سهام هستند که در ساعات مخصوص معاملات بازار بورس اقدام به فروش یا خرید سهام می‌کنند.
طرف‌های غیرمستقیم کارگزاری‌هایی هستند که به عنوان واسطه‌های معاملاتی بین فروشندگان و خریداران سهم عمل می‌کنند. پس از انجام معاملات بورسی، وجه فروش و خرید سهام مورد معامله، بین خریدار و کارگزاری‌ها جابجا می‌شود که به این عمل تسویه معاملات می‌گویند.
تسویه معاملات به زبان ساده‌تر تسویه معاملات به معنای جابجایی اوراق بهادار و پول بین فروشنده و خریدار در یک سیستم معاملاتی است.
در جدول زیر زمان تسویه هر یک از ابزارهای مالی آورده شده است: (T+1 و T+2، روزهایی را نشان می‌دهد که پس از معامله تسویه صورت می‌گیرد)
نکته: تسویه‌های ارائه شده برای اوراقی هستند که به صورت etf قابل معامله هستند. اوراق صندوق‌هایی که از روش صدور - ابطال معامله می‌شوند، زمان تسویه و واریز وجه آنها 3 تا 7 روز کاری زمان می‌برد.
نهاد واسطه در تسویه معاملات
از آنجایی که تعداد کارگزاری‌ها و همچنین معاملات بورسی بسیار زیاد است، باید یک نهاد مرکزی وجود داشته باشد تا بین کارگزاری‌ها به عنوان واسطه عمل کند. بدین ترتیب دیگر تسویه معاملات به آسانی انجام می‌گیرد.
این نهاد واسطه مرکزی، شرکت سپرده‌گذاری اوراق بهادار و تسویه وجوه نام دارد. در واقع این طور می‌توان بیان کرد که شرکت سپرده‌گذاری اوراق بهادار و تسویه وجوه به عنوان امین هر دو طرف معامله عمل می‌کند.
نحوه عملکرد تسویه معاملات
- معامله بین خریدار و فروشنده انجام می‌شود.
- وجه خریدار از کارگزار خریدار به سیستم مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه وارد می‌شود.
- سپس وارد حساب کارگزار فروشنده می‌شود.
- در این زمان فرد فروشنده می‌تواند وجه حاصل از معامله فروش خود را برداشت کند.
مدت زمان تسویه معاملات
فروشنده می‌تواند وجه حاصل از انجام معاملات را حداقل بعد از ۲۴ ساعت یا یک روز کاری بعد از انجام معامله از کارگزاری خود درخواست کند و پس از گذشت 2 روز کاری آن را از حساب خود برداشت کند. معمولاً روند تسویه معاملات 2 روز کاری به طول می‌انجامد.
تسویه معاملات توسط چه مرجعی انجام می پذیرد؟
تسویه معاملات از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه قابل تسویه است. فرآیند تسویه معاملات بدین صورت است که بعد از معامله بین فروشنده و خریدار، وجه خریدار به واسطه کارگزار خریدار به سیستم شرکت سپرده‌گذاری اوراق بهادار و تسویه وجوه واریز و سپس به کارگزاری فروشنده انتقال می‌یابد. این کار 3 روز پس از معاملات انجام می‌شود.
تسویه معاملات سکه‌های تحویل یک روزه
- برای تسویه معاملات سهام یک روزه، باید به انبار بورس کالای ایران که در قسمت خزانه داری پردیس بانک رفاه معرفی شده است، مراجعه کرد.
- بعد از گذشت یک روز و احراز هویت شرایط سکه، گواهی سپرده سکه طلا اعطا خواهد شد.
- پس از دریافت این گواهی باید به یکی از کارگزاری‌های مورد اعتماد سازمان بورس مراجعه کرده و در آن کارگزاری ثبت نام کرد.
- بعد از اینکه کد عملیاتی خریدار صادر شد، باید گواهی سپرده فروش سکه به کارگزاری تحویل داده شود. تنها بعد از این شرایط است که می‌توان موقعیت فروش شرایط سکه را فراهم کرد.
- نهایتاً پس از اینکه معامله انجام شد، شخص خریدار به کارگزاری موردنظر خود مراجعه و گواهی سپرده را از کارگزاری دریافت می‌کند. بعد از این مرحله با ارائه رسید و انبار بورس کالا، سکه خود را تحویل می‌گیرد.
تسویه معاملات در بورس کالا
در بورس کالا، اتاق پایاپای نقش به سزایی در این فرآیند (تسویه معاملات) دارد. در واقع اهمیت اتاق پایاپای در قبل و بعد از انجام معاملات بر کسی پوشیده نیست.
قبل از معامله، اتاق پایاپای وظیفه کنترل فرآیند‌های پیش عرضه را بر عهده دارد و باید مخالفت یا موافقت خود را حداکثر تا ساعت 15:30 روز قبل از عرضه به کارگزار عرضه‌کننده اعلام کند.
ارائه وثیقه و تضمین در تسویه معاملات
یکی از مهمترین بخش‌های تسویه معاملات، کنترل وثایق و تضامین ارائه شده است. اتاق پایاپای با مدیریت و کنترل این اسناد، شروط لازم برای عرضه محصولات را فراهم می‌کند. بنابراین انجام این مرحله برای عرضه‌کنندگان بسیار حیاتی است.
عرضه‌کنندگان در این مرحله با انجام کار‌هایی نظیر، سپردن وجه نقد به اتاق پایاپای یا تسویه تعهدات قبلی، اعتماد آنها را جلب می‌کنند. روش فعلی عرضه در بورس کالا طبق مصوبه هیئت‌مدیره تأمین 100% وثایق عرضه است.
بعد از آنکه عرضه محصولات انجام شد و معامله‌ها در تالار کالا جریان پیدا کرد، مطابق با مقررات، قرارداد‌های جداگانه با بند‌های مشخص به اتاق پایاپای فرستاده می‌شوند.
جریمه تأخیر در تسویه معاملات
قرارداد‌ها معمول باید طی 3 روز کاری تسویه شوند، اما اگر طی این مدت تسویه نشد، خریدار باید حداکثر تا 7 روز پس از مهلت تسویه، وجه مورد نظر را پرداخت کند. البته به علت تأخیر در پرداخت باید به ازای هر روز کاری ۲۵% ارزش کلی معامله را به عنوان جریمه پرداخت کند.
مبلغ جریمه به‌حساب فروشنده واریز می‌شود، اما اگر فروشنده اعلام کند که از دریافت جریمه انصراف داده است، اتاق پایاپای این مسئله را تأیید کرده و واریز انجام می‌شود.
فسخ معامله در بورس کالا چه شرایطی دارد؟
اگر خریدار نتواند ظرف مدت 7 روز کاری بدهی خود را تسویه کند، معامله فسخ می‌شود. جریمه فسخ قرارداد در بورس کالا 5 درصد از ارزش کل معامله به اضافه کارمزد طرفین قرارداد است.
لازم به ذکر است که ملاک تسویه معاملات صرفاً پرداخت وجه توسط خریدار نیست، بلکه اتمام کار بعد از انتقال وجه و تأیید نهایی کارگزار از طریق سیستم کارگزاری به منزله تسویه تلقی می‌شود.
فرآیند تحویل کالا چگونه است؟
بعد از اینکه مبلغ قرارداد تسویه شد، فروشنده باید مطابق با زمان‌بندی اعلام شده کالا را به خریدار تحویل دهد. حداکثر زمان تحویل در قرارداد‌های نسیه و نقدی تا 3 روز کاری مشخص شده است.
جمع‌بندی
در بازار بورس کالا، به منظور اتمام فرآیند خرید و فروش طرفین، باید تسویه معاملات انجام گیرد. در تسویه معاملات، خریدار، بدهی خود را تسویه کرده و از طریق کارگزاری مبلغ مورد نظر به فروشنده پرداخت می‌شود. روند تسویه معاملات قوانین و شرایط مخصوص به خود را دارد که در مقاله به طور کامل توضیح داده شده‌اند.
