ارزش دفتری بهای خالص یا ارزش یک دارایی است که معمولاً در ترازنامه شرکت ثبت می‌شود و به واسطه کم کردن تمامی هزینه‌های استهلاک انباشته از بهای تاریخی یا قیمت خرید یک دارایی محاسبه می‌شود. در حقیقت ارزش دفتری فاکتوری کلیدی است که تمامی سرمایه‌گذاران آن برای سنجش و اندازه‌گیری ارزش سهام آن را در نظر می‌گیرند.
شاید این سؤال به ذهن‌تان خطور کرده که چرا از واژه دفتر برای این دارایی استفاده می‌شود؟ دلیل آن احتمالاً مربوط به ثبت شدن ارقام و اعداد دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت در دفتر حسابداری شرکت مورد نظر است.
ارزش دفتری چیست؟
اگر بخواهیم ارزش دفتری سهام عادی را به بیان ساده‌تر تعریف کنیم بایستی از فرمول ارزش دفتری استفاده کنیم. ارزش کل دارایی‌های شرکت منهای بدهی‌های شرکت مساوی با ارزش دفتری است. معمولاً این بهای خالص یا ارزش برمبنای سهم بیان می‌شود و اگر میزان حقوق سهامداران شرکت را بر تعداد سهم تقسیم کنیم، عددی که به دست می‌آید معرف ارزش دفتری هر سهم خواهد بود.
اجازه بدهید برای روشن‌تر شدن ارزش دفتری یک مثال ساده بزنیم. تصور کنید که شما برای شرکت خود دستگاهی به ارزش ۲۰۰ میلیون تومان خریده‌اید. علاوه بر این مبلغ ۲۰ میلیون تومان هم اضافی برای افزایش ظرفیت تولید آن دستگاه خرج کرده‌اید. از زمان خرید دستگاه تا کنون مبلغ ۵۰ میلیون تومان هزینه استهلاک انباشته این دستگاه و حدود ۲۵ میلیون تومان هزینه تعمیرات جانبی دستگاه شده است. در نتیجه ارزش دفتری این دستگاه چیزی حدود ۱۴۵ میلیون تومان خواهد بود. مطمئناً با این مثال ساده به مفهوم ارزش دفتری پی برده‌اید.
یا فرض کنید که ارزش دارایی یک شرکت به علاوه سود فعالیت آن در آخر سال مساوی شانزده میلیارد تومان است، اما شرکت به خاطر دریافت وام و تسهیلات بانکی و یا خرید دستگاه و مواد اولیه به دیگر شرکت‌ها مبلغ نه میلیارد تومان بدهکار است. در این حالت مجموع حقوق صاحبان سهام برابر با هفت میلیارد تومان است. اگر تعداد سهام منتشر شده توسط شرکت فرض شده سی میلیون سهم باشد، ارزش دفتری سهام عادی یا مبلغ هر سهم معادل ۲۳۳ تومان می‌شود.
ارزش دفتری منفی چیست؟
اگر میزان بدهی‌ها و یا سایر هزینه‌های شرکت از دارایی‌های شرکت بیشتر باشد، ارزش دفتری به دست آمده منفی می‌شود که در این صورت شرکت زیان دیده است.
فرمول ارزش دفتری سهام ممتاز
برای محاسبه ارزش دفتری سهام ممتاز، ارزش تصفیه را به علاوه کلیه سود‌های معوق می‌کنیم. حال اگر میزان ارزش تصفیه را نداشته باشیم، ارزش اسمی سهام ممتاز را با کلیه سود‌های معوق جمع می‌کنیم.
ارزش دفتری دارایی ثابت چیست؟
از آنجایی که از ارزش دفتری به عنوان مبنای سنجش یک شرکت استفاده می‌شود که هیچ گونه برداشت شخصی در محاسبه آن دخیل نیست، این فاکتور بسیار مهم است.
هنگامی که دارایی را می‌خرید هزینه خرید یا قیمت آن به‌عنوان ثبت ارزش دارایی خریداری شده (ارزش دفتر دارایی ثابت) وارد ترازنامه می‌شود. با گذشت زمان طبیعتا دارایی خریداری شده مورد استفاده قرار می‌گیرد و تدریجاً هزینه‌های استهلاک، ارزش دارایی ثبت شده را در ترازنامه کاهش می‌دهد.
اگرچه شیوه‌های محاسبه استهلاک معمولاً افت واقعی ارزش دارایی در مدت زمان استفاده را نشان نمی‌دهد، اما محاسبه ارزش دفتری دیدگاه تقریباً دقیقی از ارزش فعلی دارایی می‌دهد.
چه موقع سرمایه‌گذاران از ارزش دفتری به عنوان یک فرصت خرید استفاده می‌کنند؟
تمامی سرمایه‌گذارانی که معاملاتشان را مطابق با ارزش دفتری یک شرکت انجام می‌دهند، به عدد این ارزش بسیار توجه می‌کنند. اگر ارزش یک سهام چیزی کمتر از مبلغ ارزش دفتری‌اش باشد، معامله‌گران یا سرمایه‌گذاران از آن به عنوان یک فرصت استثنایی برای خرید زیر قیمت دارایی استفاده می‌کنند.
خطری که در این گونه معامله‌ها وجود دارد این است که اگر ارزش دارایی‌های خریداری شده در برگه‌های ترازنامه دستکاری شده باشد و با رقم بالاتری ثبت شده باشد مبلغ ارزش آن صحیح نیست و در نتیجه قیمت سهام معامله را به درستی نشان نمی‌دهد.
مزایای ارزش دفتری
از مهمترین مزایای ارزش دفتری عدم دخالت استنباط شخصی در محاسبه آن است. معمولاً به مرور زمان از دارایی مورد نظر استفاده می‌شود و ارزش ثبت شده دارایی در ترازنامه به خاطر هزینه‌های استهلاک کاهش پیدا می‌کند.
هرچند که روش دقیقی برای تخمین میزان استهلاک و یا محاسبه افت ارزش دارایی با گذشت زمان وجود ندارد اما این تخمین نسبی، دیدگاه تقریباً دقیقی از ارزش فعلی دارایی ارائه می‌دهد.
ارزش دفتری معمولاً برای سرمایه‌گذارانی که بر اساس ارزش یک شرکت دست به معامله می‌زنند بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که اگر ارزش دفتری یک شرکت بیشتر از ارزش سهم آن شرکت باشد بهترین فرصت برای سرمایه گذاری است.
البته این در صورتی است که ارزش دفتری ثبت شده موجود در ترازنامه رقم واقعی را نشان دهد.
معایب ارزش دفتری
یکی از مشکلات بزرگ ارزش دفتری دارایی این است که ارزش دفتری، دارایی‌های نامشهود مثل حقوق مالکیت را به درستی نشان نمی‌دهد. شرکت‌هایی که ماشین آلات یا دستگاه‌ها و همچنین ابزار‌های زیادی دارند، معمولاً ارزش دفتری بالایی دارد. در مقابل شرکت‌هایی که خدماتی هستند ارزش دفتری ناچیز یا کمی دارند، چراکه سرمایه‌های این گونه شرکت‌ها تخصص افرادی است که در آنجا کار می‌کنند و تجهیزات‌شان معمولاً بهای زیادی ندارد.
استفاده از این ارزش یا ارزش دفتری برای سنجش میزان دارایی شرکت‌های گروه دوم خیلی مفید نیست، اما برای گروه اول یا شرکت‌هایی که سر و کار زیادی با ماشین آلات و دستگاه‌های سنگین دارند بسیار مهم است. چرا که معیاری مهم برای ارزش سهم محسوب می‌شود که سهامداران معمولاً به این مسأله بسیار توجه می‌کنند.
ایراد دیگر ارزش دفتری این است که معمولاً ارزش دارایی‌های شرکت که در ترازنامه موجود است به روز نیستند و قیمت دارایی‌ها با توجه به تورم و شرایط اقتصاد جامعه در زمان محاسبه مطمئناً تغییر چشمگیری پیدا کرده است.
اگر بخواهیم در مورد سایر معایب ارزش دفتری صحبت کنیم بایستی بگوییم که ارزش دفتری سهام یا ارزش دارایی‌ها مانند حقوق مالکیت معنوی قابل رؤیت نیست.
کدام شرکت‌ها ارزش دفتری کمتری دارند؟
معمولاً شرکت‌هایی ارزش دفتری زیادی دارند که ماشین‌آلات گسترده و ابزار‌های مالی زیادی داشته باشند.
شرکت‌های فاقد این تجهیزات معمولاً ارزش دفتری کمتری دارند؛ چرا که ساز و کار آن‌ها صرفاً بر اساس منابع انسانی‌شان است و از ماشین آلات و تجهیزات خاصی استفاده نمی‌کنند از این رو می‌توان از این ارزش به عنوان معیاری مقایسه‌ای در یک صنعت استفاده کرد.
چرا از ارزش دفتری به عنوان معیار مقایسه استفاده می‌شود؟
برای حل این مشکل و یا ایراد ارزش دفتری می‌توانید از میزان ارزش دفتری به عنوان معیاری مقایسه‌ای استفاده کنید. مثلاً اگر میزان ارزش دفتری یک شرکت فناوری نسبت به شرکتی دیگر بسیار پایین‌تر است، در این شرایط انجام معامله تقریباً یک فرصت محسوب می‌شود، چرا که قیمتی زیر خرید دارد و سودآور به نظر می‌رسد.
در مثال‌های مشابه این امکان وجود دارد که یک شرکت صنعتی با ابزار آلات و ماشین آلات گسترده ارزش دفتری کمتری نسبت به یک شرکت تکنولوژ‌ی محور داشته باشد. اما اگر نسبت قیمت به ارزش دفتری یک شرکت نسبت به سایر شرکت‌های دیگر که در یک زمینه صنعتی کار می‌کنند، بیشتر باشد مطمئناً ارزش دفتری شرکت مذکور بیش از ارزش واقعی‌اش قیمت‌گذاری شده است.
ارزش دفتری، خوب است اما کافی نیست
اگر چه ارزش رفتاری از منظر سنجش و ارزیابی معیاری بسیار مهم تلقی می‌شود که از آن به عنوان مبنای مشخصی برای تعیین ارزش یک شرکت استفاده می‌شود و اینکه آیا قیمت سهام شرکت پایین‌تر یا بالاتر از ارزش واقعی‌اش است، اما در زمان ارزیابی باید همه گزارش‌های مالی به دقت مطالعه شود و گزینه‌های دیگری مانند ماهیت بدهی‌ها و دارایی‌ها، سودآوری شرکت یا زیان‌ده بودن آن، نسبت بدهی به دارایی و موارد دیگر نیز مورد بررسی قرار بگیرد.
نکات معاملاتی مربوط به ارزش دفتری
به طور کلی ارزش دفتری برای آن دسته از سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند بر اساس ارزش دارایی‌های شرکت معامله کنند، بسیار مفید است. در واقع هنگامی که ارزش دفتری یک شرکت نسبت به ارزش دفتری شرکت دیگر که هر دو در یک زمینه صنعتی کار می‌کنند پایین‌تر باشد یعنی اینکه یک فرصت خوب معامله‌ای وجود دارد و در واقع انجام این معامله سودآور خواهد بود.