بازار آتی به دلیل دوطرفه بودن جذابیت‌های خاص خود را دارد. یکی از کالاهایی که در این بازار معامله می‌شود، زیره سبز است. قرارداد آتی زیره سبز اولین‌بار در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ وارد بازار شد. اما به دلیل حجم کم معاملات و عدم استقبال، معاملات آتی زیره در میانه سال ۱۳۹۴ متوقف شد. با این حال، تیرماه ۱۳۹۸ ورود مجدد زیره سبز به بازار آتی با استقبال بالایی مواجه شد. برای آشنایی بیشتر با قرارداد آتی زیره سبز، بد نیست نگاهی به معاملات آتی و چگونگی آن داشته باشیم.
بازار کالا و معاملات آتی
معاملات آتی نوعی از معاملات آینده‌نگر است. در معامله آتی یا فیوچر، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که با قیمت موردنظر کالایی را در آینده بخرند یا بفروشند. در این نوع معاملات می‌توان از راه‌های گوناگونی سود کرد. در صورتی که قیمت کالا از زمان قرارداد تا زمان تحویل تغییر کند، تفاوت قیمت در حساب‌ها لحاظ می‌شوند. برای مثال تصور کنید که خریدار کالایی را با سررسید سه ماهه به قیمت ۱۰۰۰ تومان خریداری کند. در صورتی که در زمان سررسید (یا بستن معامله) قیمت به ۱۲۰۰ رسیده باشد، ۲۰۰ تومان اختلاف قیمت از حساب فروشنده کسر و به خریدار افزوده می‌شود.
مشخصات قرارداد آتی زیره سبز
زیره سبز به عنوان یکی از محصولات کاربردی در صنایع غذایی و دارویی، در بازار کالا مورد استقبال است. آگاهی از مشخصات این قرارداد برای آشنایی با شرایط معاملات آتی آن ضروری است. در ادامه به بررسی مشخصات قرارداد آتی زیره سبز می‌پردازیم.
اندازه قرارداد آتی زیره سبز
اندازه و میزان قرارداد در معاملات آتی نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان کارمزد و وجه تضمین دارد. اندازه قرارداد آتی زیره سبز صد کیلوگرم است. به عبارتی هر قرارداد آتی شامل صد کیلوگرم زیره سبز است و خریدار یا فروشنده تعهد خرید یا فروش این میزان از زیره سبز در آینده را عهده‌دار می‌شود.
بازه تغییرات قیمت سفارش
قیمت هر سفارش در آتی زیره سبز ضریبی از ۱۰ تومان برای هر کیلوگرم است. یعنی شما می‌توانید مبلغ سفارش خرید یا فروش خود را به میزان ۱۰ تومان یا ضریبی از آن تغییر دهید. برای مثال، قیمت خرید شما نمی‌تواند ۴۶۸۶۶ ریال باشد. شما باید یا ۴۶۸۰۰ ریال وارد کنید یا ۴۶۹۰۰ ریال. با توجه به اندازه قرارداد زیره سبز که برابر با ۱۰۰ کیلوگرم است، حداقل تغییر قیمت سفارش برای هر قرارداد برابر با ده هزار ریال یا هزار تومان می‌شود.
سقف موقعیت قراردادی باز
مشتریان حقیقی و حقوقی با محدودیت‌هایی در تعداد موقعیت‌های قرارداد باز مواجه هستند. این محدودیت برای جلوگیری از ایجاد مشکل و تأخیر در انجام تعهدات ایجاد شده است. هر شخص حقیقی امکان ۳۰۰ موقعیت معاملاتی باز را داراست و هر شخص حقوقی در هر نماد می‌تواند ۳۰۰ موقعیت باز داشته باشد. توجه کنید که برای ماهیت فعالیت حقوقی، تا ۱۰ درصد موقعیت‌های تعهدی باز در هر نمادی، امکان افزایش موقعیت‌های باز شخص حقوقی وجود دارد.
بازارگردان‌ها نیز تا ۱۰۰۰ موقعیت باز همزمان می‌توانند داشته باشند که تا سقف ۲۰ درصد کل موقعیت‌ّهای فعال امکان افزایش دارد.
دامنه نوسان روزانه
برای نوسان قیمت آتی زیره سبز محدودیت وجود دارد. دامنه نوسان به صورت پنج درصد بوده و قیمت در هر روز معاملاتی می‌تواند تا ۵ درصد مثبت یا منفی از آخرین قیمت تسویه روز قبل نوسان کند.
نماد معاملاتی آتی زیره سبز
نماد معاملاتی در بازار آتی اهمیت زیادی دارد. چرا که اختصاری از زمان سررسید و نوع کالاست. درباره آتی زیره سبز، نماد معاملاتی به صورت CSMMYY است. CS مخفف زیره سبز و MM ماه سررسید و YY نیز سال سررسید است. به عنوان مثال قراردادی که فروردین ۱۴۰۱ سررسیدش باشد، به صورت CSFA01 نوشته می‌شود. در هنگام معامله در بازار آتی، به نماد باید توجه ویژه‌ای داشته باشید تا سررسید مناسب با شرایط خودتان را انتخاب کنید.
وجه تضمین موردنیاز
در بازار آتی نیازی به پرداخت کل وجه معامله در هنگام قرارداد نیست. به مبلغی که برای بستن قرارداد آتی نیاز دارید، وجه تضمین آن قرارداد می‌گویند. وجه تضمین قرارداد آتی زیره سبز به صورت ده درصد کل ارزش معامله است. با توجه به تغییرات قیمت زیره سبز، رقم دقیقی برای این موضوع بیان نمی‌شود اما برای هر قرارداد در حدود ۶۰۰ هزارتومان وجه تضمین نیاز دارید.
کارمزد معاملات آتی زیره سبز
کارمزد هر قرارداد از نکات مهمی است که باید حتماً در محاسبات خود در نظر بگیرید. کارمزد معاملات زیره سبز به دو بخش کارگزار و بورس کالا تقسیم می‌شود. سهم کارگزار ۰۰۰۴/۰ ارزش هر قرارداد و سهم بورس کالا ۰۰۰۲/۰ ارزش هر قرارداد می‌باشد. در مجموع ۰۰۰۶/۰ ارزش هر قرارداد صرف کارمزد می‌شود.
فعالیت در بازار آتی برای چه کسانی مناسب است؟
افراد گوناگونی در بازار آتی مشغول به فعالیت هستند. بخشی از این افراد معامله‌گر بوده و از سود ناشی از اختلاف قیمت خرید یا فروش قرارداد در طول زمان بهره می‌برند. دسته‌ای دیگر از افراد به صورت آربیتراژی در میان دو بازار به فعالیت می‌پردازند. آربیتراژ به فعالیتی گفته می‌شود که از اختلاف قیمت میان دو بازار بهره ببرد. برای مثال فردی می‌تواند کالایی را در بازار فیزیکی خریداری کرده و در بازار آتی با قیمت بالاتری بفروشد. آربیتراژ به چنین فرایندی می‌گویند.
دسته‌ای دیگر از فعالین بازار آتی زیره سبز، متقاضیان یا فروشندگان این محصول هستند. این افراد یا به دنبال زیره سبز اعلا با قیمت مناسب برای چندماهه آینده مصرف خود می‌گردند، یا محصول مناسبی دارند که به قصد فروش در بازار آتی فعال می‌شوند.
می‌دانیم که نوسانات قیمت ناشی از عرضه و تقاضا است. هر چه تقاضای بیشتری باشد، قیمت محصول افزایش می‌یابد. غلبه عرضه نیز می‌تواند باعث کاهش قیمت شده و نوسان قیمتی ایجاد کند. حال با بررسی عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای زیره سبز، می‌توانیم روند معاملاتی آتی زیره سبز را بهتر درک کنیم.
عوامل مؤثر بر تقاضای زیره سبز
می‌دانیم که نوسانات قیمت در بورس کالا ناشی از عرضه و تقاضاست. هر چه تقاضای بیشتری باشد، قیمت محصول افزایش می‌یابد. غلبه عرضه نیز می‌تواند باعث کاهش قیمت شده و نوسان قیمتی ایجاد کند. حال با بررسی عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای زیره سبز، می‌توانیم روند معاملاتی آتی زیره سبز را بهتر درک کنیم.
زیره سبز به صورت عمده تحت تأثیر این سه عامل مورد تقاضا واقع می‌شود. به همین خاطر تغییر در هر کدام از این سه مورد می‌تواند باعث تغییرات تقاضا و در نتیجه تغییرات قیمتی شود.
میزان تقاضای خارجی و قیمت صادراتی
بخش زیادی از زیره سبز تولیدی در ایران صادر می‌شود. همچنین زیره سبز از محصولاتی است که ایران در برخی سال‌ها ۴ درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. به همین خاطر میزان تقاضای جهانی و قیمت صادراتی محصول اهمیت زیادی در تقویت سمت تقاضا در بازار داخلی دارد.
نیاز دیگر صنایع به زیره
از آن‌جایی که زیره بسیاری از موادرخام و واسطه‌ای مورد نیاز رشته‌های مختلف در صنایع گوناگون را تأمین می‌کند و کاربردهایی در بخش‌های گوناگون صنعت دارد، میزان تقاضای دیگر صنایع بر تقاضای بازار زیره تأثیرگذار است.
رشد تولید محصولات دارویی و بهداشتی-آرایشی با منشأ طبیعی
اهمیت گیاهان دارویی در گذشته نیز احساس می‌شد، اما امروزه با تجربه مواد شیمیایی در زندگی روزمره، جذابیت محصولات طبیعی رشد چشمگیری داشته است. زیره نیز یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی است که در ایران و جهان از تقاضای خوبی برای تهیه دارو و مواد بهداشتی برخوردار است.
عوامل مؤثر بر عرضه زیره سبز
عوامل زیادی بر عرضه زیره مؤثر هستند. در این میان سه عامل بسیار مهم شامل موارد زیر است.
یارانه و بیمه‌های کشاورزی
فعالیت‌های کشاورزی مانند کشت زیره ریسک‌های گوناگونی مانند شرایط جوی و اتفاقات غیرمترقبه مثل سیل دارند. به همین خاطر نقش یارانه‌ها و بیمه‌های کشاوری در فعالیت کشاورزان بسیار پررنگ است. شرایط یارانه‌ها و بیمه‌ها در میزان تولید و کشت، و در نتیجه عرضه تأثیر زیادی دارند.
قیمت زمین مناسب برای کشت و دسترسی به آب
کشاورزی بدون زمین مناسب و دسترسی به آب، بسیار دشوار است. به همین خاطر قیمت زمین تأثیر زیادی بر عرضه می‌گذارد. برای مثال اگر زمین مناسبی برای کشت محصول زیره نباشد یا آب کافی در دسترس قرار نگیرد، عرضه کاهش می‌یابد.
انواع کودهای حیوانی برای رشد زیره
از دیگر عوامل مؤثر بر میزان عرضه زیره سبز، کودهای حیوانی است. چرا که از نهاده‌ها و عوامل ضروری برای رشد زیره محسوب می‌شود. هزینه و فراوانی کود در حجم عرضه و قیمت نهایی زیره سبز تأثیرگذار است.
تحویل و تسویه قراردادهای آتی زیره سبز
سررسید قراردادهای آتی با رسیدن به تاریخ سررسید قراردادهای آتی بحث تحویل کالا به میان می‌آید. برای این منظور لازم است که خریدار مبلغ کامل را تهیه و فروشنده محصول را که طبق استانداردهای بورس کالا باشد را تحویل می‌دهد. توجه کنید که لازم است فروشنده گواهی آمادگی تحویل کالا را تا ۱۵ دقیقه بعد از اتمام آخرین جلسه معاملاتی (در روز سررسید) را ارائه کند. همچنین تمامی هزینه‌های انبارداری تا تاریخ تحویل به عهده فروشنده و پس از تاریخ تحویل به عهده خریدار است.
جمع‌بندی
بازار آتی به‌خاطر دوطرفه بودن و قابلیت آربیتراژ از جذابیت‌هایی برخوردار است. همچنین قراردادهای آتی از ابزارهای نوین مالی در ایران است که می‌تواند موجبات فعالیت‌های مالی گسترده‌تری را فراهم کند. کشاورزان و فعالین صنعتی نیز از این فرصت می‌توانند بهره‌مند شوند. با این حال آموزش معاملات آتی و جزئیات هر قرارداد از اهمیت بالایی برخوردار است و توصیه می‌شود با یادگیری و دانش کافی وارد معاملات آتی مانند آتی زیره سبز شوید.