ارزش جایگزینی یکی از اصطلاحات پرکاربرد در حوزه مالی و حسابداری است که برای ارزیابی و یافتن ارزش ذاتی یک سهم کاربرد دارد. در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار به سوال بهای جایگزینی چیست و سرمایه گذاری جایگزین چگونه است، پاسخ می‌دهیم.
ارزش جایگزینی چیست؟
ارزش جایگزینی Replacement value به مخارجی گفته می‌شود که برای خرید یا ساخت کالای مشابه فعلی پرداخت کنیم. این یکی از روش‌های ارزش گذاری سهام است.
نرخ جایگزینی چیست؟
فکر کنید که می‌خواهید یک شرکت جدید راه‌اندازی کنید که قابلیت رقابت با شرکت‌های رقیب را داشته باشد. بنابراین شرکت شما باید حداقل دستگاه‌ها و امکاناتی که در شرکت رقیب وجود دارد را داشته باشد.
پس نیاز دارید که دارایی‌های شرکت رقیب در زمان حال را محاسبه کنید. هزینه‌های یافتن بازار مناسب، هزینه‌های تولید، هزینه‌های دستمزد و حقوق، هزینه‌های آب و برق و سایر هزینه‌ها و ... را محاسبه کنید تا بتوانید هزینه لازم برای راه‌اندازی شرکت مشابه رقیب را به دست آورید.
بعد از اینکه هزینه‌ها را تخمین زدید و دارایی‌های شرکت رقیب را ارزش‌گذاری کردید باید این هزینه را بر تعداد سهام تقسیم کنید و ارزش جایگزینی هر سهم را بدست آورید.
به طور کلی اینطور می‌توان گفت که ارزش جایگزینی به ارزش اوراق بهادار یک شرکت گفته می‌شود. با این فرض که قصد راه‌اندازی شرکت جدید را در تاریخ محاسبه ارزش داشته باشید. البته ارزش هر سهم را می‌توانید از سایر روش‌های ارزش‌گذاری محاسبه کنید.
ارزش جایگزینی تا چه حد قابل اعتماد است؟
با توجه به پیشرفت تکنولوژی و همچنین خلاقیت‌های جدید در مسیر تولید محصولات، ممکن است وسایلی به بازار عرضه شود که با هزینه‌ای کمتر منجر به تولید یک کالا شود. این امر خصوصاً در مشاغلی که بر پایه فناوری است زیاد دیده می‌شود؛ چرا که فناوری موجود به سرعت در حال تغییر و رشد است و همین مسأله احتمال دارد باعث ایجاد تفاوت چشمگیر در ارزش دارایی و ارزش بازار شود.
روش ارزش جایگزینی مانند روش ارزش دفتری، ارزش هر دارایی را فارغ از ظرفیت تولید یا عملیات کل تجارت در نظر می‌گیرد. بعد از آن ارزش دارایی‌های جدا از شرکت هم به آن اضافه می‌شود تا یک ارزیابی کلی بدست آید. در واقع با مثالی ساده‌تر می‌توانیم این موضوع را بیان کنیم. فرض کنید که یک صندلی داریم که در حال حاضر می‌خواهیم یک صندلی مشابه با این صندلی بسازیم.
چقدر باید هزینه کنیم؟ اگر بخواهیم آن صندلی را بخریم چقدر باید بپردازیم؟ به مبلغی که برای جایگزینی صندلی (خرید یا ساخت صندلی) پرداخته می‌شود، ارزش جایگزینی می‌گویند. شاید تخمین زدن ارزش یک صندلی کار آسانی باشد، اما هنگامی که بحث در مورد مخارج و هزینه‌های راه‌اندازی شرکت‌های بزرگ می‌شود اوضاع به طور کامل فرق می‌کند. در واقع چنین اطلاعاتی به خصوص برای محاسبه ارزش جایگزینی یک شرکت کار راحتی نیست و به آسانی به دست نمی‌آید. البته لازم نیست که در تمامی شرایط تنها از روش ارزش جایگزینی استفاده کنید. هنگام بررسی یک شرکت علاوه بر ارزش جایگزینی آن باید به شرایط دیگر مانند وضعیت صورت های مالی شرکت، میزان بدهی‌ها، سودآوری آن و.... نیز توجه کنید.
در شرایط تورم و ناپایداری اقتصاد استفاده از این روش اطلاعات کامل و درستی در اختیار افراد قرار نمی‌دهد. البته با استفاده از بهای جایگزینی ارزش موجود در صورت‌های مالی به ارزش واقعی آن نزدیکتر می‌شود. بنابراین استفاده از دیگر روش‌ها نیز برای ارزش‌گذاری شرکت قابل توجیه است.
چه زمانی از ارزش جایگزینی استفاده کنیم؟
شرکت‌ها هنگامی که می‌خواهند دارایی‌های خود را به فروش برسانند، می‌توانند برای شناسایی سود غیر عملیاتی خود از روش ارزش جایگزینی استفاده کنند.
بدین ترتیب برای محاسبه ارزش جایگزینی شرکت‌ها باید تمام دارایی‌های خود از جمله زمین، ساختمان، شرکت، دستگاه‌ها و تجهیزات خود را به قیمت روز در نظر بگیرند. همچنین بعضی از دارایی‌های فعلی مانند ذخایر مالیاتی، مطالبات و.... نیز ارزیابی و در ترازنامه جایگزین می‌شوند. بعد از اینکه بدهی‌ها از مبلغ کل کسر شد، مقدار حقوق صاحبان سهم جدید به دست می‌آید.
آیا تحلیلگران مالی از ارزش جایگزینی استفاده می‌کنند؟
تحلیلگران مالی نیز از روش ارزش جایگزینی در تحلیل شرکت‌ها استفاده می‌کنند. زیرا ارزش دفتری دارایی‌ها در صورت وضعیت‌ها معمولاً از درجه اعتماد بالایی برخوردار نیست. به عنوان مثال برای محاسبه ارزش جایگزینی یک شرکت که ده سال از زمان شروع به فعالیتش می‌گذرد، باید تمامی دارایی‌های شرکت را بر اساس نرخ امروز در نظر بگیریم. ارزش جایگزینی باید به ارزش بازار دارایی کاملاً نزدیک باشد. بنابراین تمامی تحلیلگران مالی باید به ارزش جایگزینی سهام شرکت توجه کنند و در کنار استفاده از روش‌های دیگر و ارزیابی سایر عوامل ارزش جایگزینی سهم را در تحلیل‌های خود به کار ببرند.
چرا محاسبه ارزش جایگزینی برای راه‌اندازی شرکت جدید مفید است؟
ارزش جایگزینی برای افرادی که تمایل به تأسیس شرکت جدید دارند، بسیار مفید است. این افراد می‌توانند با محاسبه دارایی‌های فعلی یک شرکتی که قصد دارند مشابه آن را راه‌اندازی کنند، به میزان تخمینی هزینه‌هایی که باید انجام دهند، دسترسی پیدا کنند. در واقع می‌توانند ارزیابی کنند که تأسیس شرکت جدید به صرفه هست یا خیر؟ همچنین آن‌ها متوجه می‌شوند که در حال حاضر می‌توانند با شرکت‌های رقیب رقابت کنند و یا توان رقابتی کافی برای ابراز وجود در بازار فعلی را ندارند.
فرمول روش جایگزینی
همانطور که در موضوعات قبلی توضیح دادیم برای محاسبه ارزش جایگزینی باید کل دارایی‌های فعلی شرکت را مانند تجهیزات ساختمان زمین را به نرخ روز ارزیابی کنیم. سپس میزان این دارایی و بدهی‌های شرکت را از میزان این دارایی‌ها کم کنیم.
برای محاسبه ارزش جایگزینی به ازای هر سهم از فرمول زیر نیز می‌توانیم استفاده کنیم:
ارزش جایگزینی هر سهم مساوی است با ارزش جایگزینی دارایی‌ها منهای بدهی‌ها تقسیم بر تعداد سهام.
همچنین برای این که ارزش جایگزینی سهام شرکت در انتهای دوره را محاسبه کنیم می‌توانیم ارزش تاریخی شرکت را به سود‌های حاصل از نگهداری سهام اضافه کنیم.
به عبارت دیگر سود‌های حاصل از نگهداری هر سهام و دارایی‌ها تفاوت میان ارزش روز آن‌ها و ارزش تاریخی دارایی‌ها در پایان دوره است. در روش جایگزینی، سود، شامل سود عملیاتی به علاوه سود حاصل از نگهداری دارایی‌ها ست.
سود مورد نظر ممکن است تحقق یافته و یا تحقق نیافته باشد، اما اگر ارزیابی سهام بر پایه تاریخ آن‌ها انجام شود، سود عملیاتی حاصل تفاوت هزینه‌های دوره و درآمد‌ها است. اگر شرکتی نخواهد دارایی‌های خود را به فروش برساند، از تفاوت ارزش جایگزینی با بهای تمام شده تاریخی هیچ سودی عایدش نمی‌شود.
مزایای ارزش جایگزینی
یکی از مزایای ارزش جایگزینی این است که ارزیابی بهتری را به شرکت نشان می‌دهد، چرا که تفاوت میان سود عملیاتی و سود نگهداری دارایی‌ها را مشخص می‌کند. این ارزش اطلاعات بسیار مفیدی را در پیش‌بینی آینده شرکت بیان می‌کند.
ارزش جایگزینی این امکان را به تحلیلگران مالی می‌دهد تا بین سود نگهداری از دارایی‌ها و سود عملیاتی تمایز قایل شوند. این مسأله برای ارزیابی کارایی مدیران بسیار مهم است.
از آنجایی که این ارزش هزینه‌ای را مشخص می‌کند که شرکت باید برای خرید دارایی‌ها بپردازد، قابلیت قیاس بهتری نسبت به ارزش تاریخی برای مقایسه دارد. ارزش بدست آمده مبلغی است که شرکت باید در زمان فعلی برای تحصیل دارایی بپردازد.
معایب استفاده از ارزش جایگزینی
- این روش به طور کامل به سودآوری و بازدهی شرکت توجه نمی‌کند. به عنوان مثال شرکت‌هایی که بورسی هستند و یا به عبارتی در بورس فعال هستند، بازده بالایی ندارند، اما ارزش سهام آن‌ها با استفاده از این روش بسیار بالاست.
- ارزش جایگزینی در جایی ثبت نمی‌شود و فاقد جنبه واقعی است.
- استفاده از روش جایگزینی هزینه بسیار بالایی دارد.
- با توجه به اینکه جایی ثبت نمی‌شود ممکن است که مورد اعتماد واقع نشود.
- بعضی از دارایی‌های نامشهود نیز ممکن است با استفاده از روش ارزش جایگزینی امکان لحاظ شدن را نداشته باشند.
- ویژگی‌های شیوه ارزیابی جایگزینی
- رعایت کردن اصول تحقق
- رعایت اصل ثبات واحد پولی دارایی
در روش تاریخی مبنا بر این است که قیمت تمام شده دارایی‌ها بعد از کسر استهلاک انباشته در ترازنامه می‌آید و این در حالی است که در روش ارزیابی جایگزینی، دارایی‌ها به صورت ارزش جایگزینی خالص در تاریخ ترازنامه نمایش داده می‌شوند. پس در روش ارزیابی جایگزینی هر گونه کاهش یا افزایش در ارزش دارایی‌ها نشان داده می‌شود.
در روش تاریخی از تفاوت بین درآمد‌ها و هزینه‌ها سود عملیاتی به دست می‌آید و این در حالی است که در روش ارزیابی ارزش جایگزینی مقدار سود از سود عملیاتی و سود حاصل از نگهداری دارایی‌ها به دست می‌آید که سود حاصل ممکن است تحقق پیدا کرده یا نکرده باشد.
چگونه براساس ارزش‌گذاری جایگزینی تصمیم‌گیری کنیم؟
تمامی سرمایه‌گذاران باید هنگام تحلیل و تصمیم‌گیری باید به ارزش جایگزینی دارایی‌ها یا سهام شرکت توجه کنند، اما این ارزش باید در سایر موارد مانند سودآوری، نسبت‌های مالی شرکت نیز مورد ارزیابی قرار بگیرد.
افرادی که تنها با استفاده از روش جایگزینی، دارایی‌های یک شرکت را بررسی می‌کنند در واقع به اصل تداوم فعالیت توجه نکرده‌اند و همچنین استفاده از دارایی‌ها را نیز در درآمد زایی در نظر نگرفته‌اند.
جمع‌بندی
به‌طور کلی شرکت‌هایی که دارایی‌های زیادی دارند تمایل دارند که ارزش جاری شرکتشان در نظر گرفته شود. برای محاسبه ارزش جاری نیز باید تمامی قیمت‌های جاری نیز استفاده شود.
یکی از روش‌های محاسبه ارزش فعلی دارایی‌های یک شرکت استفاده از ارزش جایگزینی است. هنگامی که ارزش دارایی یک شرکت در اثر گذشت زمان و تورم افزایش پیدا می‌کند، نیاز به ارزیابی ارزش جایگزینی وجود خواهد داشت.
به طور کلی ارزش جایگزینی هزینه‌ای است که اگر شرکت در حال حاضر بخواهد دارایی‌های خود را خریداری کند باید بپردازد.
تحلیلگران مالی معمولاً برای یافتن ارزش جاری یک شرکت از این روش استفاده می‌کنند، البته نباید تنها به این روش اکتفا کرد بلکه باید از سایر روش‌ها نیز در تحلیل مالی استفاده شود.
