بورس انرژی ایران بستری برای خرید حامل‌های انرژی همچون برق، گاز، نفت و ... است و با شفافیت در عرضه و تقاضا باعث تعادل قیمت می‌شود. با توجه به اینکه ایران جز کشورهایی است که دارای بزرگترین منابع استخراج نفت و گاز در جهان است و با توجه به سند چشم انداز سال 1404 دولت مبنی بر اینکه ایران در 5 سال آینده به رتبه اول منطقه از لحاظ رشد سیاسی و اقتصادی نائل خواهد شد، بنابراین ضرورت ایجاد بازاری شفاف جهت انجام معاملات محصولات نفتی و پتروشیمی بیش از گذشته آشکار گردید.
به همین منظور بازاری شفاف جهت انجام معاملات حامل‌های انرژی با مجوز شورای عالی بورس و اوراق بهادار در بازار پایه فرابورس ایران ایجاد شد. هدف از ایجاد این بازار، ایجاد محلی قانونمند و کارآمد جهت انجام معامله و مبادلات شفاف فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی با هدف کشف عادلانه قیمت و رفع هر گونه انحصارطلبی بود. اگر می‌خواهید بدانید که بورس انرژی چیست و چگونه کد بورس انرژی بگیریم، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
بورس انرژی چیست؟
بورس انرژی Energy Exchange یک بازار مالی است که به تبادل حامل‌های انرژی مانند نفت، گاز، بنزین سوخت‌های دیگر می‌پردازد. بازار بورس انرژی ایران در سال 1391 با هدف شفافیت معاملاتی و مشخص شدن عرضه و تقاضا تشکیل شد. افراد حقوقی خریداران حامل‌ها از بورس انرژی هستند.
فعالیت اصلی بورس انرژی
در رابطه با عمده فعالیت‌های بورس انرژی می‌توان گفت که اهم فعالیت‌های این بازار جهت پاسخ گویی به نیازهای مشتریان نظیر؛ تسهیل تبادلات و خرید و فروش منابع انرژی، تامین بودجه مالی برای تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان حامل‌های انرژی، کشف و تعیین قیمت عادلانه حامل‌های انرژی، پوشش دهی ریسک، انجام معاملات به صورت شفاف و کاهش هزینه‌های معاملاتی شکل گرفته است.
انجام امور مربوط به سپرده گذاری، تسویه و پایاپای معاملات بورس انرژی توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه انجام می شود.
موضوع شرکت انرژی براساس اساسنامه
در اساسنامه انرژی موضوع فعالیت شرکت بورس انرژی ایران آمده است:
- تشکیل، سازماندهی و اداره بورس انرژی به صورت متشکل، سازمان یافته و خود انتظام
- پذیرش کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر آن مطابق قانون و مقررات
- تعیین شرایط عضویت برای گروه‌های مختلف از اعضا، پذیرش مشتریان عضویت، وضع و اجرای ضوابط حرفه‌ای و انضباطی برای اعضاء
- فراهم آوردن شرایط لازم برای دسترسی منصفانه اعضا به منظور انجام معاملات کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالای پذیرفته شده مطابق قانون و مقررات
- همکاری و هماهنگی با نهادهای مالی، شرکت ها، ارگان‌ها و سازمان هایی که بخشی از وظایف مربوط به داد و ستد کالاهای پذیرفته شده و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده را بعهده دارند.
- تبادل به موقع اطلاعات، بین شرکت و سایر نهادهای متولی بازار فیزیکی انرژی
- انجام تحقیقات، آموزش و فرهنگ سازی مرتبط با فعالیت بورس انرژی برای تسهیل، بهبود و گسترش داد و ستد در بورس انرژی
- همکاری با بورس های دیگر در ایران و خارج از ایران به منظور تبادل اطلاعات و تجربیات
- نظارت بر حسن انجام معاملات کالاهای پذیرفته شده و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده در بورس انرژی
- تهیه، جمع آوری، پردازش و انتشار یا اعلام اطلاعات مربوط به سفارش ها و معاملات کالاهای پذیرفته شده
- نظارت بر عرضه کنندگان کالاهای پذیرفته شده، در بورس انرژی و داد و ستدکنندگان اوراق بهادار مبتنی بر کالای پذیرفته شده، مطابق قانون و مقررات
- پذیرش انبارها، نظارت بر فعالیت آنها و انجام عملیات مربوط به انبارها که در جهت تسهیل داد و ستد معاملات در بورس انرژی انجام می شود.
کالاهای قابل معامله در بورس انرژی
با تصویب سازمان بورس و اوراق بهادار، کالاهای قابل پذیرش در بورس انرژی شامل انواع سوخت جت، هیدروژن، اشکال مختلف نفت خام، گازهای طبیعی، تمامی میعانات گازی، انواع مختلف نفت سفید، نفت کوره و مازوت، انواع مختلف گازوئیل، انواع بنزین، گاز مایع، قطران، کلیه حلال‌ها، متانول، اتانول، آیزوفید‌ها، اکستراکت، انواع برش‌های سنگین و سبک، انواع لایت اند (Light End) هستند.
ملاک تصمیم گیری در رابطه با کالاهایی که در آینده در این بازار نیز پذیرش خواهند شد، ماهیت ذاتی کالاها خواهند بود. لذا اگر کالاهای مورد بررسی ماهیت انرژی داشته باشند در بورس انرژی قابل معامله خواهند بود.
شرکت‌های کارگزاری بورس انرژی
در حال حاضر تعداد شرکت‌های کارگزاری عضو بورس انرژی ایران ۷۰ شرکت می‌باشد و همواره تعداد کارگزاران فعال در بازارهای مشتقه، فیزیکی و سایر اوراق بهادار همواره بسیار مورد توجه و در حال افزایش هستند.
به طور کلی شرکت‌های کارگزار عضو بورس انرژی مسئولیت اجرای معامله، رسیدگی به حساب سرمايه گذاری اشخاص، انجام مشاوره، ارائه راهنمايی و معرفی شركت برای پذيرش در بورس را بر عهده دارند.
راهنمای ثبت نام و دریافت کد بورس انرژی
فعالان بورس انرژی اعم از خریداران و فروشندگان باید قبل از انجام معاملات در بورس کد معاملاتی اخذ کنند، لذا فرآیند دریافت کد معاملاتی انرژی به شرح ذیل خواهد بود :
1- ابتدا فرد باید این 3 فرم اطلاعاتی را آماده و تکمیل نماید:
تشخیص هویت مشتریان حقوقی
برگه‌ی درخواست کد مشتریان حقوقی
اطلاعیه ریسک ( این برگه مخصوص مشتریانی است که در بازار مشتقه فعالیت می کنند، لذا فقط فعالان بازار برق بورس انرژی باید این فرم را پر کنند)
2-در مرحله بعد متقاضی باید این اطلاعات را برای کارگزاری آماده و ارسال کند:
اساسنامه، شناسه ملی، شرکتنامه، آگهی روزنامه رسمی در خصوص تأسیس و آخرین تغییرات آن، پروانه بهره برداری، اطلاعیه آخرین تغییرات مدیران صاحبین امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکین یا شرکای بالای ده درصد، موسسین، اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل، بازرسین، حسابداران و نشانی محل سکوت آنها
3- متقاضی در مرحله آخر باید نسبت به تحویل اصل و یا کپی برابر اصل مدارک شناسایی و هویتی زیر اقدام نماید:
مدارک شناسایی صاحبان امضای مجاز و اعضای هیأت مدیره شامل شناسنامه، کارت ملی و تمامی صفحات مدارک مذکور
نحوه معامله در بورس انرژی
پس از ارسال کد معاملاتی برای مشتری، فرد می‌تواند اقدام به معامله در بازار بورس انرژی نماید. برای معاملات، مشتریان موظفند قبل از شروع به کار در تالارهای بورس انرژی، سفارش خرید خود را از طریق پر کردن فرم های مخصوص خرید یا فروش به کارگزاری ارسال نمایند.
بورس انرژی دارای سه بازار؛ فیزیکی، مشتقه و فرعی است که در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته شده در بورس و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده و در بازار فرعی، کالاهای تک محمولهای و خارج از گونه معامله می‌شوند.
همچنین بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی است. بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله و تابلوی سوم بورس انرژی به بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله تخصیص یافته که در آن صندوق‌های سرمایه گذاری پروژه‌ها و گواهی ظرفیت ارائه می‌شود.
| بازار | رینگ | تابلو |
| فیزیکی | داخلی / بین المللی | برق نفت و گاز سایر حامل های انرژی |
| مشتقه | داخلی / بین المللی | قرارداد سلف موازی استاندارد قرارداد آتی قرارداد اختیار معامله |
| فرعی | داخلی / بین المللی |
ساعت کاری بورس انرژی
ساعت کاری معاملات بازار در رینگ داخلی و بین الملل بازار فیزیکی؛ از ساعت 9:30 صبح شروع و در ساعت 16:30 هر روز معاملاتی پایان خواهد یافت.
ساعت کاری معاملات جهت فعالیت در بازار مشتقه، برای اوراق سلف موازی استاندارد برق، از ساعت 8:30 صبح هر روز شروع می‌شود و در ساعت 12:30 ظهر همان روز نیز پایان خواهد یافت. در بازار برق شروع کار از ساعت 9:30 دقیقه صبح هر روز شروع خواهد شد و تا ساعت 12 ظهر همان روز نیز پایان می یابد.
مشاهده تابلوی بورس انرژی
برای مشاهده تابلوی بورس انرژی به سایت iee.ir مراجعه کنید. در سایت بورس انرژی امکان مشاهده اطلاعیه عرضیه محصولات و وضعیت بازار وجود دارد.
قراردادهای قابل معامله در بورس انرژی
1- قرارداد نقدی
به قرارداد مورد معامله که در بازار فیزیکی انجام می‌شود و پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن بر طبق دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی (مصوب هیئت مدیره سازمان) انجام می‌پذیرد، قرارداد نقدی گفته می‌شود .
2- قرارداد نسیه
قرارداد مورد معامله در بازار فیزیکی که کالا در هنگام معامله تحویل داده می‌شود و بهای کالا در تاریخ سررسید و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می‌گردد، قرارداد نسیه اطلاق می‌شود.
3- قرارداد سلف
به قرارداد مورد معامله که در بازار فیزیکی انجام می شود و بر طبق آن کالا در زمانی مشخص در زمان آینده تحویل داده می‌شود ولی بهای آن در هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی پرداخت می گردد ، قرارداد سلف گفته می‌شود.
4- قرارداد کشف پریمیوم
قرارداد کشف پریمیوم قراردادی است که بر طبق آن طرفین معامله توافق می کنند که کالا در زمان مشخصی در زمان آینده بارگیری، حمل و تحویل داده شود، اما قیمت کالا بر اساس قیمت نهایی که از قیمت پایه به علاوه مابه التفاوت توافق شده تشکیل شده است، پرداخت می‌گردد.
5- قرارداد سلف موازی
به قراردادی گفته می شود که بر اساس آن خریدار و فروشنده در مورد مبلغ معامله توافق می کنند و قیمت کالا را در روز انعقاد قرارداد مشخص میکنند و همچنین توافق می کنند که مقدار مشخصی از کالا را در زمان مورد توافق ردو بدل کنند یعنی فروشنده در تاریخ مشخصی کالا را به خریدار تحویل دهد.
6- قرارداد آتی
به قراردادی که در بازار مشتقه معامله می شود و به موجب آن فروشنده تعهد می دهد که در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را با قیمتی که الان تعیین میکنند، بفروشد و در عوض آن، طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری نماید، قرارداد آتی اطلاق می‌گردد.
7- قرارداد اختیار معامله
قراردادی است که جهت معامله اوراق بهادار انجام می‌شود و براساس آن، معامله گر در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، حق(نه الزام و تعهد) دارد که در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به خرید یا فروش دارایی اقدام کند.
عملکرد بهترین کارگزاری در بورس انرژی
با توجه به اهمیت و خاص بودن بورس انرژی، کارگزاری بیدار به عنوان کارگزار پیشرو در زمینه بورس انرژی و همچنین کارگزار رتبه الف بازار سرمایه سعی بر آن داشته تا با رصد تحولات نسبت به برنامه ریزی و ارائه خدمات بهتر به مشتریان در این زمینه گام بردارد. اهم فعالیت های کارگزاری بیدار در این زمینه عبارتند از:
1- آموزش ورود به بورس انرژی برای فعالین این بازار
2- اطلاع رسانی به موقع عرضه ها و تغییرات قیمت ها و هرگونه تغییرات در بازار بورس انرژی
3- ارائه خدمات مشاوره به مدیران جهت تسهیل فرآیند تصمیم گیری در معاملات
4- پیش بینی روند بازار آینده انرژی
5- ارائه خدمات خرید و فروش حامل های انرژی برای مشتریان در بهترین قیمت ها
6- ارائه مشاوره به مدیران جهت پذیرش کالاهای تولیدی شرکت ها و عرضه ی آن ها در بورس انرژی
شرایط خرید برق از بورس انرژی
برق در دو رینگ داخلی و صادراتی معامله می‌شود. اشخاص حقوقی امکان فعالیت در بازار داخلی و افراد حقیقی و حقوقی امکان معامله در رینگ بین المللی را دارند.
مصرف کنندگان برق بالای یک مگاوات در ساعت، در بازار مصرف کنندگان بزرگ برق و شرکت های توزیع برق و همچنین شرکت های خرده فروشی برق در بازار عمده فروشی برق مجاز به معامله هستند. مشترکینی که مصرف آنها بالای یک مگاوات برق است می‌توانند برق را به صورت سلف خریداری کنند.
