حجم مبنا یکی از قوانین بورسی است که باعث شده تا از نوسانات قیمت جلوگیری شود. قیمت پایانی سهام به حجم مبنا مرتبط است، به این صورت که اگر حجم مبنا تکمیل نشود، بر قیمت پایانی تاثیر می‌گذارد. در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار تعریف حجم مبنا و تاثیر حجم مبنا بر قیمت سهام می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
حجم مبنا در بورس چیست؟
به حداقل تعداد سهامی که باید در یک روز معاملاتی خرید و فروش شود تا قیمت پایانی آن سهم بتواند نوسان منفی یا مثبت داشته باشد، حجم مبنا می‌گویند. هدف از تعیین حجم مبنا اطمینان سهامداران از نوسانات قیمت سهام است و همچنین لحاظ شدن حجم مبنا باعث میشود تا قیمت‌های کاذب در بازار ایجاد نشود.
حجم مبنا به زبان ساده، مقداری از سهام که باید مورد معامله قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ گردد. هر چه حجم معاملات سهام یک روز نسبت به حجم مبنا کمتر بشد، میزان تغییر قیمت پایانی کمتر خواهد بود.
حجم مبنای بورس و فرابورس
همچنین طبق قوانین جدید تعداد حجم مبنای هر سهم براساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته‌ی بعد اعمال می‌گردد. حجم مبنای شرکتهای پذیرفته شده در بورس، 4 در ده هزارم تعداد سهام شرکت می‌باشد. این در حالی است که حجم مبنای شرکتهای پذیرفته شده در فرابورس، تغییر کرده است. طبق آخرین تغییرات، تغییر حجم مبنا به یک را شاهد هستیم.
حجم مبنای 1 در بورس باعث کاهش هیجانات کاذب در سهم میشود و همچنین از افت زیاد قیمت جلوگیری می‌کند. جهت مشاهده حجم مبنای هر سهم به سایت tsetmc.com مراجعه کنید و پس از جست‌وجوی نماد مدنظر، حجم مبنای آن را در تابلوی معاملاتی سهم بخوانید.
مثال حجم مبنا
حجم مبنای سهام یک شرکت با نماد A معادل 4 میلیون سهم است. قیمت پایانی این نماد در روز گذشته 240 تومان بوده و میزان معاملات امروز آن، 2 میلیون سهم است. حال اگر میانگین وزنی معاملات امروز آن 260 باشد، می‌خواهیم قیمت پایانی امروز آن را محاسبه کنیم.
قرار است تفاضل قیمت پایانی روز گذشته و میانگین وزنی را به دست آوریم: 20=260-240
سپس نسبت معاملات امروز به حجم مبنا حساب می شود: 0.5=4/2
پس از آن باید تفاضل به دست آمده را در نسبت معاملات امروز به حجم مبنا، ضرب کنیم: 10=20*0.5
در نهایت برای محاسبه قیمت پایانی امروز، عدد حاصل فوق را باید به قیمت پایانی دیروز اضافه کنیم: 250=10+240
با این حساب قیمت پایانی امروز معادل 250 تومان است.
توصیه می شود که برای خرید و فروش سهم های مختلف در بازار بورس و فرابورس اوراق بهادار، حتما به عدد حجم مبنای آن توجه کرده و همیشه این فاکتور را به عنوان یک عامل موثر در تصمیم گیری های معاملاتی خود در نظر بگیرید.
تاریخچه شکل‌گیری حجم مبنا
حجم مبنا از سال 1382 به بازار بورس وارد شد و پیش از آن چنین مفهوم تعریف شده‌ای در معاملات بازارهای بورسی حضور نداشت. در سال 1382 و زمانی که دکتر حسین عبده تبریزی بر مسند دبیر کلی بورس جای گرفت، این مفهوم را به بازار بورس وارد کرد.
انگیزه تبریزی از اعمال مفهومی به نام حجم مبنا در بورس، خط‌کشی کردن این بازار به گونه‌ای که معاملات آن در یک چهارچوب مشخص و با سطح آرامش و اطمینان بالاتر انجام شوند، بود.
وی در واقع توانست در این زمینه موفق نیز عمل کند و حجم مبنا از آشفتگی و هیجان‌زدگی معاملات بورس و تاثیر آن‌ها بر قیمت، به شدت کاست. البته طرح حسین عبده تبریزی، مخالفانی نیز داشت و برخی از افراد بازار سرمایه با شکل‌گیری چنین چیزی مخالفت کرده و آن را مانعی در معاملات آزاد بورس، قلمداد کردند.
از تاریخ دوازدهم اسفند سال 1398 نیز حجم مبنا در بازاز فرابورس ایران پیاده‌سازی شد. تا قبل از این تاریخ حجم مبنای 1 در بورس بود. البته لازم به ذکر است که این فاکتور مهارکننده تنها در بازار بورس و فرابورس ایران دیده می شود و یک فرمول جهانی در بازارهای بورس به شمار نمی‌رود.
چه زمانی حجم مبنای شرکت 1 در نظر گرفته میشود؟
حجم مبنای شرکت در دو حالت یک محاسبه میشود. در نخستین حالت شرکت‌هایی هستند که در فرابورس پذیرفته شده‌اند. به بیان دیگر، حجم مبنای شرکتهای پذیرفته شده در فرابورس یک محاسبه می‌گردد.
در حالت دوم، نمادها پس از بازگشایی از مجمع، بعد از شفاف سازی، بعد از تعدیل و ... با حجم مبنای یک محاسبه می‌شوند.
حجم مبنا در فرابورس ایران
حجم مبنا در بورس ایران
فرمول حجم مبنا
در فاصله سال های 1382 تا 1393، حجم مبنای سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس عدد ثابت بود و هر نماد بورسی بسته به اندازه خود و تعداد سهامی که به بازار وارد می کرد، از این نرخ ثابت حجم مبنا تاثیر می‌پذیرفت.
از سال 1393 به بعد، فرمول محاسبه حجم مبنای سهام یک شرکت دستخوش تغییراتی شد. شکل محاسبه حجم مبنا به این ترتیب است در یک سال حداقل 20 درصد تعداد سهام شرکت معامله شود. اگر در نظر بگیریم یک سال دارای 250 روز کاری است بنابراین برای محاسبه حجم مبنا یک روز کافی است 20 درصد تعداد سهام شرکت را بر 250 روز کاری تقسیم کنیم که در این صورت حجم مبنا برابر 0.0008 (هشت ده هزارم) کل سهم شرکت میشود.
قابل ذکر است؛ محاسبه و عدد یاد شده تنها برای محاسبه حجم مبنا بازار بورس است. حجم مبنا برای فرابورس 0.0004 (چهار در ده هزارم) برابر تعداد سهام شرکت است.
در سال 1398 سازمان بورس اوراق بهادار و شورای عالی بورس حجم مبنای کلیه‌ی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران براساس فرمول قبلی (ماده واحده مصوب 28/11/1398 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار) چهار در ده هزار سهام شرکت اعلام کرد و بر این اساس حجم مبنای شرکتهای بورس از 0.0008 به 0.0004 تغییر یافت .
همچنین شروط های زیر برای کلیه شرکتهای بورسی و فرابورسی تعیین شده است:
- حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ها در بازار بورس بازار اول و دوم فرابورس برابر با 50 میلیارد ریال
- حداقل ارزش مبنا در بازار پایه زرد برابر با 20میلیارد ریال
- حداقل ارزش مبنا در بازار پایه نارنجی برابر با 10میلیارد ریال
- حداقل ارزش مبنا دربازار پایه قرمز برابر با 5میلیارد ریال
- حداکثر ارزش مبنا برای شرکتهای با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بالاتر، 120 میلیارد ریال
- برای شرکتهای با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال
