زمانی که نام «بازار آزاد Free Market » به میان می‌آید، ذهنمان به سمت «قیمت دلار در بازار آزاد» سوق پیدا می‌کند؛ چرا که ارز دولتی و ارز نیمایی تنها در شرایط خاص به شهروندان اختصاص می‌یابد. عموم مردم برای رفع نیازهای خود باید دلار بازار آزاد خریداری کنند.
در این مقاله قصد تشریح بازار آزاد دلار را نداریم و در مقالات گذشته در این خصوصیات توضیحاتی ارائه کرده‌ایم. در مقاله می‌خواهیم به بازار آزاد یا همان اقتصاد آزاد اشاره داشته باشیم.
اقتصاد در سه نوع، اقتصاد دستوری، اقتصاد بازار و اقتصاد مختلط تقسیم می‌شود. برخی از اقتصاددانان معتقدند که در صورتی که سیاست اقتصادی کشور، اقتصاد آزاد باشد، شرایط عمومی مردم و کسب و کارها بهتر خواهد بود. در حالی که برخی از اقتصاددانان معایب آن را در نظر می‌گیرند و مخالف اجرای بازار آزاد هستند.
انتخاب هر یک از این اقتصادها توسط دولت، بر زندگی عموم مردم تاثیر می‌گذارد. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله از سری مقالات آموزشی کارگزاری بیدار در نظر داریم به تعریف بازار آزاد و مزایا و معایب آن بپردازیم. با ما همراه باشید.
بازار آزاد چیست؟
بازار آزاد Free Market یا «اقتصاد آزاد» یک مفهوم اقتصادی است و به نوعی سیستم اقتصادی تعریف می‌شود که دولت دخالت کمی در آن دارد و به جای آن، فعالیت‌های اقتصادی بیشتر به صورت خصوصی و بر اساس اراده بازار انجام می‌شود.
در یک بازار آزاد، عوامل تعیین قیمت و توزیع محصولات عمدتاً از طریق عرضه و تقاضا، رقابت و تعاملات بازار شکل می‌گیرد و دولت تنها در مواردی که بازار به طور کامل ناتوان است، مداخله می‌کند.
دولت در بازار آزاد می‌تواند در تنظیمات محیطی، تامین زیرساخت‌های اقتصادی، ایجاد قوانین مربوط به حقوق مالکیت و ... مداخله داشته باشد.
برخی اقتصاد بازار آزاد و اقتصاد سرمایه داری را مترادف هم می‌دانند. این در حالی است که تنها تشابه آنها در ایجاد تعادل اقتصادی با کمک تقاضا و عرضه، بدون دخالت دولت یا مقامات مرکزی است.
مکانیزم بازار چیست؟
مکانیزم بازار به طور کلی به روند و فرایندی گفته می‌شود که در آن تعاملات اقتصادی از جمله خرید و فروش کالاها و خدمات بین افراد و شرکت‌ها انجام می‌شود. این مکانیزم اساسی در اقتصاد بازاری وابسته به عرضه و تقاضای کالاها و خدمات است. در یک مکانیزم بازار، عوامل اصلی شامل عرضه و تقاضا، قیمت‌گذاری و رقابت است.
به طور کلی، مکانیزم بازار توسط قوانین عرضه و تقاضا کنترل می‌شود. زمانی که تقاضا بیشتر از عرضه است، قیمت‌ها معمولاً افزایش می‌یابد، در حالی که زمانی که عرضه بیشتر از تقاضا است، قیمت‌ها ممکن است کاهش یابد.
رقابت نیز نقش مهمی در مکانیزم بازار ایفا می‌کند، زیرا وجود رقبا باعث می‌شود که شرکت‌ها بهبودهایی در کیفیت، قیمت و خدمات خود ارائه دهند تا بتوانند با دیگران رقابت کنند و نیازهای مشتریان را برآورده سازند.
در مکانیزم بازار، اطلاعات نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. اطلاعات دقیق و کامل به افراد و شرکت‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد سرمایه گذاری، تولید و مصرف بگیرند و باعث بهبود عملکرد و کارایی بازار می‌شود.
بنابراین، مکانیزم بازار یک سیستم پیچیده است که توسط عواملی همچون عرضه و تقاضا، قیمت‌گذاری، رقابت و اطلاعات تنظیم می‌شود و نقش مهمی در عملکرد و توسعه اقتصاد دارد.
زمانی که مکانیزم بازار بدون دخالت دولت انجام شود، منجر به ایجاد بازار آزاد می‌شود. در این بازار براساس عرضه و تقاضا، اقتصاد به تعادل می‌رسد.
ویژگی های بازار آزاد
بازار آزاد یکی از اصول اصلی اقتصاد آزاد است که در آن فعالیت‌های اقتصادی بدون هیچ گونه مداخله‌ای از سوی دولت یا سایر نهادها انجام می‌شود. در ادامه به بیان ویژگی های بازار آزاد می‌پردازیم:
1- تقاضا و عرضه
بازار آزاد به تعامل بین تقاضا و عرضه بستگی دارد. تعیین قیمت‌ها به صورت خودکار توسط این تعامل انجام می‌شود.
2- عدم مداخله دولت
در بازار آزاد، دولت به طور کلی دخالت کمتری در تعیین قیمت، تولید و توزیع دارد. این به شرکت‌ها و افراد امکان می‌دهد تا به طور مستقل تصمیم‌های اقتصادی بگیرند.
3- رقابت
رقابت بین شرکت‌ها و فعالان اقتصادی، یکی از ویژگی‌های اساسی بازار آزاد یا همان فیری مارکت است. رقابت باعث افزایش کیفیت محصولات، کاهش قیمت‌ها و بهبود نوآوری می‌شود.
4- انتقال سرمایه به بازارهای پرسود
در بازار آزاد، سرمایه بدون هیچگونه محدودیت قابل جابجایی است. این به شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا به طور آزادانه در بازارها فعالیت کنند و در مشاغلی با بازدهی بالاتر سرمایه‌گذاری کنند.
5- همگانی بودن اطلاعات
در بازار آزاد، اطلاعات برای همه طرف‌های بازار در دسترس قرار دارد و هیچ یک از طرفین، اطلاعات را از دیگری پنهان نمی‌کند.
6- آزادی در تصمیمات
در بازار آزاد، حقوق خصوصی و مالکیت فردی حفظ می‌شود و دولت یا نهادهای دیگر مجاز به مداخله در آنها نیستند.
7- عدم قیمت‌گذاری دستوری
در بازار آزاد، قیمت‌ها به صورت نسبی توسط تعامل تقاضا و عرضه تعیین می‌شوند و توسط افراد و شرکت‌ها به طور مستقیم کنترل نمی‌شوند.
8- عدم ایجاد بازار سیاه
بازار سیاه زمانی ایجاد می‌شود که یک کالا کمیاب شده و تقاضا برای آن زیاد است. عملکرد بازار آزاد باعث عدم ایجاد بازار سیاه می‌شود.
مزایای بازار آزاد
شاید بتوان تمام ویژگی‌های بازار آزاد را جزو مزایای یک اقتصاد دانست اما جهت سهولت در درک بهتر اقتصاد آزاد به بیان مزایای آن می‌پردازیم:
- کارایی اقتصادی
- انعطاف پذیری
- رقابت
- بهبود کیفیت
- پیشرفت در کسب و کار
- توزیع عادلانه درآمد
معایب بازار ازاد
هرچند بازار آزاد مزایای قابل توجهی دارد، اما با برخی معایب نیز روبرو است. در ادامه به بیان مهم ترین معایب بازار آزاد می‌پردازیم:
1- تمایل به تشکیل انحصار
در بازار آزاد، شرکت‌ها ممکن است تمایل به ایجاد انحصار برای کنترل قیمت‌ها و بازار بپردازند. این مسئله می‌تواند به تضعیف رقابت و کاهش گزینه‌های مصرفی برای مشتریان منجر شود.
2- عدم توازن اجتماعی
در برخی موارد، بازار آزاد ممکن است منجر به عدم توازن اجتماعی شود، زیرا توزیع درآمد و ثروت به نسبت کسانی که بیشترین منافع را در بازار دارند، متمایل است.
3- نبود توجه به محیط زیست
در برخی موارد، بازار آزاد می‌تواند به نادیده گرفتن مسائل محیط زیست منجر شود. شرکت‌ها ممکن است به دلیل رقابت برای بازار و سود، اقداماتی را که به آسیب زیست محیطی می‌زنند، انجام دهند.
4- ناتوانی در تنظیم قیمت‌ها
در بازار آزاد، قیمت‌ها به طور خودکار توسط نیروهای عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند که ممکن است به وقوع پدیده‌هایی همچون نوسانات ناپایدار قیمت منجر شود و این امر برای برخی مصرف‌کنندگان (قشر کم درآمد) مخرب باشد.
5- عدم امنیت شغلی
در بازار آزاد، شرکت‌ها به دلیل رقابت شدید ممکن است به سرعت تغییر کنند و این موضوع باعث ایجاد عدم امنیت شغلی برای کارگران شود. به طور کلی، در حالی که بازار آزاد می‌تواند به توسعه و رشد اقتصادی کمک کند، اما باید با معایب و نقاط ضعف آن نیز مواجه شد و تلاش برای بهبود مسائل مرتبط با آن صورت گیرد.
