هدف اصلی از فعالیت در بازار سرمایه کسب بازده است. به همین خاطر تشکیل پرتفوی مناسب از دارایی‌های متنوع اهمیت زیادی دارد. در سال ۱۹۵۲ بود که هنری مارکوویتز با چاپ مقاله‌ای تلاش کرد تا نظریه‌ای مدرن در رابطه با مدیریت پرتفوی ارائه دهد. او توانست با بررسی علمی نشان دهد که مدیریت سنتی پرتفوی پاسخگوی کسب بازدهی حداکثری با حد ریسک یکسان نیست. به عبارتی، مارکوویتز توانست ثابت کند که مجموعه‌ای اوراق بهادار می‌تواند بازدهی حداکثری را با ریسک حداقلی رقم بزند. جالب است بدانید که هنری مارکوویتز بابت تلاش‌هایی که حول تئوری پرتفوی مدرن صورت داد، موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد در سال ۱۹۹۰ شد.
آشنایی بهتر با مفهوم پرتفوی
احتمال زیاد همۀ شما درباره پرتفوی چیزهای زیادی می‌دانید. به صورت کلی پرتفوی یا سبد دارایی به مجموعه‌ای از دارایی‌های متنوع گفته می‌شود که برای کسب بازدهی به صورت مناسبی انتخاب می‌شوند. امروزه مدیریت پرتفوی یکی از اساسی‌ترین مهارت‌هایی است که برای فعالیت در بازار سرمایه احتیاج دارید. در گذشته رویکرد سنتی نسبت به پرتفوی اعتقاد داشت که یک نوع دارایی می‌تواند بازدهی مناسبی را رقم بزند. اما حالا چنین عقیده‌ای رایج نیست. در ادامه این مطلب با رویکرد مدرن مدیریت پرتفوی بر اساس نظریه مدرن پرتفوی بیشتر آشنا می‌شویم. ممکن است که شرکت‌های مدیریت سرمایه و سبدگردانی از این روش‌ها جهت مدیریت سبد استفاده کنند.
ایده اصلی نظریه پرتفوی مدرن یا MPT چیست؟
نظریه پرتفوی مدرن یا Modern Portfolio Theory به اختصار MPT نام دارد. این نظریه می‌خواهد نتیجه بگیرد که چگونه می‌توان سبدی از انواع دارایی را تنظیم کرد تا با حد مشخصی از ریسک، بیشترین بازدهی ممکن حاصل شود.
در نظریه پرتفوی مدرن، قطعیت و بازدهی رؤیایی جایگاهی ندارد. بلکه بنابر اصول علمی، به بررسی رابطه میان بازدهی و ریسک می‌پردازد تا بتواند روشن کند بهترین بازدهی با حد ریسک یکسان با چه نوع چینشی از پرتفوی سازگار است. نظریه مدرن پرتفوی اصرار دارد که ایجاد تنوع در سبد دارایی برای کاهش ریسک ضروری است. در این نظریه تأکید می‌شود که ریسک یک سبد متنوع از دارایی‌های گوناگون، از ریسک هر یک از دارایی‌ها کمتر می‌شود.
این ایده به صورت شهودی نیز قابل درک است. فرض کنید که شما تنها یک سهم از صنعتی مشخص را داشته باشید. ریسک‌های غیرسیستماتیک مربوط به آن سهم و صنعت، تمام پرتفوی شما را تهدید می‌کند. تنها کافی است که مشکلی برای تولید، فروش یا هر یک از مراحل دیگر عملکردی شرکت پیش بیاید، تا تمام سرمایه شما در معرض خطر قرار گیرد. حال اگر سبد متنوعی از سهام با صنعت‌های گوناگون را تصور کنید، ریسک به صورت محسوسی کاهش پیدا می‌کند. حتی اگر یک صنعت به صورت کامل کنار برود، تنها به بخشی از پرتفوی شما آسیب می‌رسد و بخش‌های دیگر به کسب بازدهی مشغول هستند.
مفروضات اصلی نظریه پرتفوی مدرن
نظریه پرتفوی مدرن بر پایه فرض‌هایی استوار است. وجود این فرض‌ها برای کارایی لازم نظریه لازم است و تا حد زیادی به آن‌ها وابسته است. به همین خاطر بررسی دقیق مفروضات نظریه می‌تواند به درک بهتر نظریه پرتفوی مدرن کمک کند.
- فرض اول بیان می‌کند که هر سرمایه‌گذار به قصد کسب بازدهی حداکثری وارد فضای سرمایه‌گذاری می‌شود. این فرض به نظر بدیهی می‌رسد، چرا که همۀ معامله‌گران به فکر سود بیشتر هستند!
- فرض دوم اشاره می‌کند که هر نوع سرمایه‌گذاری را می‌توان تنوع بخشید. فرقی ندارد که در چه حوزه‌ای سرمایه‌گذاری کنید. در هر بخش می‌توانید با خرید اقلام متنوع به سبد دارایی‌تان تنوع ببخشید. در بورس نیز با خرید صندوق‌های طلا، صندوق‌های درآمدثابت و بهره‌مندی از امکانات خریدوفروش سهام باعث تنوع پرتفوی خود شوید.
- فرض سوم مبتنی بر کاهش ریسک با افزایش تنوع است. در این مرحله سرمایه‌گذاران بر اساس بازدهی مورد انتظارشان و حد تحمل ریسکی که دارند، نوع پرتفوی و درصد هر دارایی در سبدشان را تعیین می‌کنند.
- فرض چهارم می‌گوید که تمامی سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز هستند. با این فرض، رفتارهای پرخطر در بازار سرمایه در نظر گرفته نمی‌شود و گریز از ریسک را یک ویژگی عمومی تلقی می‌کند.
- فرض پنجم به رفتار عقلانی سرمایه‌گذاران اشاره دارد. به عبارتی، در نظریه پرتفوی مدرن فرض می‌کنیم که تمامی رفتارهای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران در بازار سرمایه، به صورت منطقی رخ می‌دهد و احساسات در آن دخیل نیستند.
این 5 فرض ستون‌های اصلی این نظریه را تشکیل می‌دهند.
ریسک و بازده مورد انتظار در نظریه پرتفوی مدرن
نظریه پرتفوی مدرن اشاره می‌کند که بازده مورد انتظار با سطح ریسک پرتفوی رابطه‌ای مشخص دارد. شما می‌توانید با انتخاب سطح ریسک خود، تناسب سبدی از دارایی‌ها را که می‌توانند بیشترین بازدهی را نصیب شما کنند، محاسبه کنید. برای مثال، در سطح افرادی که کاملاً ریسک‌گریز هستند، صندوق درآمد ثابت پیشنهاد می‌شود! برای افرادی که ریسک بیشتری دارند، ترکیبی از صندوق درآمد ثابت، سهام‌های مناسب یا صندوق های سرمایه گذاری موردنظر قرار می‌گیرد. برای مطالعه بیشتر درباره ریسک‌های سرمایه‌گذاری، باید درباره مدیریت سرمایه مطالعه کنید.
نکته قابل توجه در این بخش این است که در هیچ حالتی ریسک سرمایه‌گذاری صفر نخواهد شد. ما تنها می‌توانیم ریسک‌های غیرسیستماتیک را کنترل کنیم. ریسک‌هایی که بر سر یک صنعت یا گروه سایه انداخته‌اند و با چینش مناسب پرتفوی قابل کنترل هستند. اما نباید فراموش کنید که ریسک های سیستماتیک بخشی از بازار است و ریسک بازار به صورت کلی حذف‌شدنی نیست.
چرا تنوع سبد دارایی ریسک را کاهش می‌دهد؟
در ابتدای مقاله اشاره‌ای شد که با داشتن چند سهم می‌توان ریسک را میان پرتفوی پخش کرد. در بیانی دیگر، اگر شما دارایی‌های متنوعی مانند اوراق مشارکت، صندوق های سرمایه‌گذاری، طلا، ارز و سهام داشته باشید، می‌توانید با مدیریت صحیح و جابه‌جایی‌های هوشمند میان آن‌ها به بازدهی حداکثری برسید. اما در مقابل، اگر تنها یک دارایی در دست شما باشد، ریسک سرمایه‌گذاری افزایش چشمگیری خواهد داشت. برای مثال اگر تنها طلا داشته باشید، سقوط قیمت انس جهانی طلا می‌تواند تمام دارایی شما را در معرض خطر قرار دهد.
به همین علت، کاهش ریسک با افزایش تنوع ارتباط تنگاتنگی دارد و همواره توصیه می‌شود که تنوع سبد دارایی خود را در هر شرایطی حفظ کنید.
مشکلات و ایرادات تئوری پرتفوی مدرن
با وجود کارایی و اهمیت تئوری پرتفوی مدرن، نباید آن را بدون ایراد دانست. هر نظریه‌ای به فراخور مفروضات و فاصله‌ای که با دنیای آشوب‌ناک واقعی دارد، دچار مشکلاتی می‌شود. نظریه پرتفوی مدرن نیز به واسطه همین موضوع دچار اشکال است. برای مثال این فرض که تمامی رفتارهای سرمایه‌گذاران عقلانی است، از پایه با واقعیت جور درنمی‌آید. هر معامله‌گری حداقل یک‌بار واکنش‌های هیجانی و احساسی را در بازار سرمایه تجربه کرده است.
همچنین فرض ریسک‌گریز بودن تمامی افراد نیز به نظر نادرست می‌رسد. در هر بازاری افرادی را شاهد هستید که ریسک‌های وحشتناکی کرده‌اند و گاهی به سودهای کلان و گاهی هم به زیان‌های بزرگ رسیده‌اند! پس می‌توان نتیجه گرفت که این فرض نیز نادرست است.
جمع‌بندی
با وجود ایرادات وارد بر این نظریه، ایده اصلی نظریه پرتفوی مدرن بسیار کارآمد است. در حدی که یکی از اصول مدیریت صحیح پرتفوی، تنوع‌بخشی به آن است. چیدن سبد دارایی متنوع بسیار مورد استقبال حرفه‌ای‌های بازار قرار می‌گیرد و کاهش ریسک آن نیز قابل درک است. به همین خاطر در هنگام چیدن پرتفوی، با توجه به حد تحمل ریسک خود، ترکیب مناسبی را برای سبد دارایی خودتان در نظر بگیرید.