نرخ بهره یکی از ابزارهای بانک مرکزی برای پیشبرد اهداف سیاست پولی خود است. از این رو سرمایه‌گذاران پیش از سرمایه‌گذاری باید با بررسی این نرخ، سیاست بانک مرکزی را پیش‌بینی کنند.
بانک مرکزی با توجه به شرایط اقتصادی دو سیاست پولی انبساطی و انقباضی را در پیش می‌گیرد و با اجرای هر یک از این سیاست‌ها عرضه پول را کنترل می‌کند. سیاست پولی انبساطی در زمان رکود و سیاست پولی انقباضی در زمان تورم اجرا می‌شود.
اهمیت بررسی نرخ بهره، اثرگذاری آن بر رشد اقتصادی، بازارهای موازی، تورم، رکود، نرخ دلار و ... است. سرمایه‌گذاران باید بدانند که در چه شرایطی سرمایه‌گذاری می‌کنند و چه میزان سود کسب خواهند کرد. برای آشنایی بیشتر با این نرخ و تاثیر آن بر اقتصاد و بازار سرمایه تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
تاثیر نرخ بهره بر رشد اقتصادی
نرخ بهره باید به گونه‌ای انتخاب شود که بین این نرخ و رشد اقتصادی تعادل به وجود آید. افزایش بیش از حد آن باعث کاهش رشد اقتصادی، و کاهش بی‌رویه به مشکلات دیگری همچون افزایش تورم منجر می‌شود. برای درک بهتر تاثیر نرخ بهره بر اقتصاد، مقاله «نرخ بهره چیست؟» را مطالعه کنید.
به بیان ساده‌تر، افزایش این نرخ باعث کاهش تسهیلات بانکی، تولید ناخالص داخلی و در نتیجه کاهش رشد اقتصادی می‌شود. در ادامه به تاثیر قابل توجه بهره بر اقتصاد می‌پردازیم.
- سرمایه‌گذاری: افزایش نرخ بهره باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلندمدت داشته باشند. به عبارت دیگر، با افزایش این نرخ هزینه تأمین سرمایه افزایش می‌یابد. در نتیجه، سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کوتاه‌مدت و سپرده بانکی تمایل بیشتری دارند.
- تقاضا: با افزایش بهره تقاضا در سطح جامعه کاهش می‌یابد. به دلیل کاهش تقاضا و به دنبال آن ضرر تولید کنندگان، افزایش این نرخ تاثیر منفی بر روی رشد اقتصاد خواهد داشت.
- تورم: با افزایش این نرخ هزینه تامین سرمایه برای شرکت‌ها افزایش می‌یابد و در نتیجه هزینه تولید کالاها و خدمات افزایش می‌یابد. این امر باعث افزایش تورم در اقتصاد می‌گردد.
رابطه نرخ بهره بر وضعیت اقتصادی
تعیین این نرخ از ابزارهای مهم سیاست‌گذاری پولی است که بانک مرکزی آن را با هدف کنترل تورم و رکود انتخاب می‌کند. به بیان دیگر نرخ بهره یکی از ابزارهای بانک مرکزی برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور است.
افزایش یا کاهش این نرخ منجر به کنترل و تغییر عوامل زیر می‌شود:
- تحریک سرمایه‌گذاری: بانک مرکزی با افزایش بهره بانکی سعی در تشویق سرمایه‌گذاران به سپرده‌گذاری در بانک می‌کند. گفتنی است که میزان بهره با توجه به وضعیت اقتصادی کشور تعیین می‌شود.
- کنترل تورم: بانک مرکزی با تنظیم این نرخ تورم را کنترل می‌کند. افزایش آن منجر به کاهش نقدینگی شده و رکود در بازارهای موازی مثل طلا، خودرو و مسکن ایجاد می‌شود.
- جذب سرمایه: بانک مرکزی با تعیین نرخ مناسب می‌تواند سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را به جذب سرمایه در کشور تشویق کند. با جذب سرمایه میزان سرمایه‌گذاری، اشتغال و رشد اقتصادی افزایش می‌یابد.
- تعادل در بازار ارز: بانک مرکزی با تعیین میزان بهره مناسب می‌تواند تعادل در بازار ارز را حفظ کند. با افزایش این نرخ، ارزش پول ملی افزایش می‌یابد و این می‌تواند باعث کاهش درخواست برای خرید ارز خارجی شود. در نتیجه، منجر به کاهش فشار بر روی ارزش پول ملی شود.
- افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های اقتصادی مختلف: بانک مرکزی با تعیین نرخ بهره مناسب با شرایط اقتصادی می‌تواند سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی تشویق کند. با جذب سرمایه، میزان اشتغال و رشد اقتصادی افزایش می‌یابد.
رابطه نرخ بهره و بازار سرمایه
نرخ بهره خاصیت جهت‌دهی بر دیگر بازارها را دارد. زمانی که این نرخ افزایش می‌یابد، سرمایه‌گذاران نگهداشت پول در بانک برایشان سودآوری بیشتر و ریسک کم دارد.
افزایش این نرخ باعث کاهش فعالیت در بازارهای مالی و کاهش ارزش سهام و دیگر اوراق بهادار می‌شود. بنا به شرایط اقتصادی و تشخیص بانک مرکزی، عکس این موضوع هم امکان پذیر است. به این صورت که بهره کاهش یابد و در مقابل بازارهای دیگر جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاری داشته باشند.
رابطه نرخ بهره و دلار
بهره یکی از مهم‌ترین عامل‌های اثرگذار بر نرخ ارز است. این دو به طور مستقیم به یکدیگر وابسته هستند. با افزایش نرخ بهره، به طور معمول نرخ ارز نیز افزایش می‌یابد. از سوی دیگر با کاهش آن، علاوه بر افزایش رشد اقتصادی و تسهیل دریافت وام، نرخ ارز نیز کاهش می‌یابد.
افزایش میزان بهره در یک کشور برای سرمایه‌گذاران خارجی جذابیت زیادی دارد. آنها تمایل بیشتری پیدا می‌کنند تا در این کشور سرمایه‌گذاری کنند البته باید توجه داشت که اینکار تنها با افزایش این نرخ صورت نمی‌گیرد و لازم آن ایجاد ساختار مناسب اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است.
در سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی، نرخ بهره و نرخ ارز رابطه قوی با یکدیگر داشتند. با افزایش این نرخ، نرخ ارز نیز افزایش یافت و بالعکس. این رابطه ممکن است در شرایط مختلف متفاوت عمل کند.
تاثیر نرخ بهره بر قیمت اوراق مشارکت
این دو نرخ رابطه معکوس با یکدیگر دارند. دلیل این امر جایگزینی سرمایه‌گذاری در بانک با بهره بالا به جای بازار اوراق مشارکت است. هر چه میزان سررسید اوراق مشارکت بیشتر باشد، قیمت اوراق با نرخ بهره نوسان بیشتری خواهد داشت.
تاثیر نرخ بهره بر ارزش زمانی پول
ارزش زمانی پول به این معناست که پول در آینده ارزش کمتری نسبت به زمان حال دارد. به عبارت دیگر، پولی که امروز در دست دارید بیش از زمان آینده ارزش دارد. دلیل این کاهش ارزش در طول زمان، تورم است. بنابراین در هنگام سرمایه‌گذاری باید با توجه به تورم و ارزش زمانی پول، یک گزینه سرمایه‌گذاری را انتخاب کنیم. سرمایه‌گذاران به دنبال سرمایه‌گذاری هستند که در بلندمدت بهره بیشتری نسبت به تورم بدست آورند.
تاثیر نرخ بهره بر تورم
برخی تعریف تورم و انتظارات تورمی را یکسان می‌دانند در حالی که درست نیست. تورم یعنی افزایش مداوم سطح عمومی قیمت محصولات و خدمات در یک دوره زمانی معین است. در حالی که انتظار تورمی، میزان نرخی است که مردم یک کشور از افزایش قیمت‌ها در آینده انتظار دارند.
قدرت انتظارات تورمی از خود تورم بیشتر است، زیرا در این زمان مردم انتظار افزایش قیمت محصولات را در آینده دارند و برای جلوگیری از کاهش ارزش پول خود به خرید کالاهای بادوام روی می‌آورند. در این راستا پول‌های خود را از سپرده‌های دیداری و غیردیداری خارج می‌کنند. در این شرایط بانک مرکزی برای مهار تورم، نرخ بهره را افزایش می‌دهند.